مهدي مشهور از تجربه اجراهاي بين‌المللي نمايش «در» مي‌گويد
تفاوت تماشاگر غربي و ايراني: نقد صريح
بابك احمدي
نمايش «در» به كارگرداني مهدي مشهور در چندسال گذشته سفرهاي خارجي زيادي را تجربه كرده و در كشورهايي مانند سوئد، آلمان و امريكا به صحنه رفته است. طبق گفته كارگردان، نمايش «در» حالا از هفتم تا پانزدهم جولاي ۲۰۱۷ در شهر تورنتو كانادا و از بيست و يكم تا بيست و پنجم جولاي ۲۰۱۷ در بخش «آف» جشنواره آوينيون فرانسه روي صحنه مي‌رود. اما چرا گروه تئاتر «سايه» ظرف چند سال گذشته اقدام به خلق نمايش جديد نكرد و بيشتر بر اجراهاي خارجي اين نمايش متمركز شد؟ «سياست گروه ما بر اين است كه وقتي كار روي يك پروژه را آغاز مي‌كنيم همه برنامه‌ريزي‌ها و انرژي‌مان صرف همان نمايش مي‌شود و اينطور نيست كه با چند اجرا همه‌چيز را تمام شده تلقي كنيم. تازه وقتي به اواخر يك پروژه نزديك مي‌شويم برنامه‌ريزي براي اجراي بعد آغاز مي‌شود.» مشهور هم‌زمان با اين اظهارنظر همچنين تاكيد كرد كه پروژه بعدي گروه معمولا از دل فرآيند اجراهاي مستمر نمايش قبلي بيرون مي‌آيد؛ مثل اتفاقي كه سه سال قبل رخ داد. «پروژه بعدي گروه در كشور آلمان خواهد بود و سال 2018 كليد مي‌خورد. سه سال قبل همين نمايش را در كشور آلمان روي صحنه برديم و آنجا بود كه يك كمپاني آلماني براي توليد نمايش بعدي گروه با ما قرارداد امضا كرد. اين كمپاني يك جشنواره خصوصي برگزار مي‌كند كه هر سه سال يك بار برپا مي‌شود و به ما سفارش داده است تا پروژه بعدي گروه سايه را نخستين‌بار در اين جشنواره اجرا كنيم.»
خشونت؛ محور نمايش آينده
گروه تئاتر «سايه»
براساس اطلاعاتي كه اين كارگردان در اختيار « اعتماد قرار داد نمايش آينده گروه تئاتر سايه
«با محوريت خشونت» خواهد بود ولي گروه آگاهانه با موضوع مواجه مي‌شود. «قبلا اعلام كرده‌ام چون از خاورميانه پرآشوب مي‌آيم قرار نيست چيزي ارايه كنم كه حاوي رويكرد موزه‌اي به اين منطقه باشد. مساله من افزايش خشونت به عنوان يك درد جهاني است و نه تنها مربوط به يك منطقه خاص. اتفاقا مسوولان كمپاني هم با رويكرد گروه موافق بودند و تنها تاكيد داشتند علاوه بر اينها خوب است نمايش حامل ويژگي‌هاي فرهنگ ايراني باشد.» مهدي مشهور و گروه تئاتر «سايه» پيش از اين با نمايش بي‌كلام «كلمات و مرد» اجرا در كشورهاي روسيه، ارمنستان، ليتواني، ايتاليا، آلمان، فرانسه و امريكا را تجربه كرده بود؛ نمايشي كه به طور طبيعي در مواجهه با تماشاگر خود تغييراتي بر آن لحاظ مي‌شد، اين كارگردان معتقد است نمايش «در» نيز شامل همين رويكرد مي‌شود ولي تغييرات نمايش در سطوح مختلف شكل مي‌گيرد. «تغيير در جزييات رخ مي‌دهد مثل اينكه در هر كشوري اجرا داشته باشيم، طوري پيش مي‌رويم كه گويي كاراكترهاي ما به همان كشور تعلق دارند. گاهي هم پيش مي‌آيد كه تغيير در زمينه بازيگر است، چون امكان دارد هر بازيگر يك شكل از بازي داشته باشد ما به شكل متفاوتي از بازي نياز داشته باشيم. » مشهور در نهايت تغييرهاي نمايش را اينطور عنوان مي‌كند: «تلاش مي‌كنيم تغييرات در ساختار اجرا رو به جلو باشد.»
دلم مي‌خواهد واكنش
مخاطب خارجي را ببينم
اما چه عاملي موجب شده كارگردان جوان ما در جريان سال‌هاي بعد از شروع فعاليت حرفه‌اي، علاقه چنداني به اجرا در ايران از خود نشان ندهد؟ گرچه تجربه‌هايي در ايران داشت اما ظواهر امر نشان داد وضعيت امكانات و مناسبات حاكم بر خلق و اجراي نمايش موجب رنجش او مي‌شود. «به دليل شرايط موجود در ايران علاقه دارم بيشتر تجربه‌هاي برون‌مرزي داشته باشم. دلم مي‌خواهد آنچه در ايران آموخته‌ام را با مخاطب ديگر كشورها در ميان بگذارم و واكنش آنها را ببينم. » حالا نكته اين است كه تئاتر ايران با بضاعت اندك چه چيز براي مخاطب غربي به همراه دارد؟ «در اشاره كوتاه به نظرم شكل و شمايل تئاتر ايران اساسا بي‌شباهت به سينماي ايران نيست. مثلا سينماي ما در حد هاليوود حرفي براي گفتن ندارد اما هنرمند ايراني هر زمان با توجه به پيرامون خودش كاري كرده مورد توجه قرار گرفته است. وقتي به لحاظ ساختاري بخواهيم خودمان را به تئاتر آنها نزديك كنيم حرفي براي گفتن نداريم و هنرمندي مثل اميررضا كوهستاني با نگاه به باورها و فرهنگ ايراني نمايش خلق كرد و مورد توجه هم قرار گرفت.»
تماشاگر ايراني با موضع به سالن مي‌آيد
در اين بين مشهور به نكته جالبي درباره تفاوت مخاطب ايراني و غربي اشاره مي‌كند. «مخاطبي كه من در اروپا تجربه كرده‌ام خودش را بدون موضع‌گيري و پيش فرض به كارگردان مي‌سپارد. اين شيوه برخورد دست هنرمند را براي كار باز مي‌گذارد و فشار كمتر مي‌شود، ولي ما در ايران همواره بايد نگران قضاوت حاصل از پيش‌فرض‌هاي تماشاگر باشيم؛ به اين معنا كه هميشه مسائلي خارج از آنچه روي صحنه در جريان است بر نمايش اثرمي‌گذارد.» او ادامه مي‌دهد: «جالب اينجا است كه در اروپا بعد از پايان اجرا با نگاه منتقدانه تماشاگر مواجه مي‌شويم به طوري كه بعد از ديدن نمايش هر احساسي داشته باشد خيلي راحت به شما منتقل مي‌كند. ما گاهي بازخوردهاي منفي داشته‌ايم كه اتفاقا به گروه كمك زيادي كرده است. اما در ايران بعد از پايان اجرا تماشاگر همه‌چيز را رها مي‌كند و مي‌رود.»
مساله مهم اين روزهاي تئاتر ايران يعني گرايش هرچه بيشتر گروه‌ها به فروش گيشه و گسترش مناسبات اقتصادي نيز از نظر كارگردان نمايش «در» دور نماند. وي پيش از هرچيز درباره همكاري با تهيه‌كننده‌ها در ايران مي‌گويد: «يك بار با تهيه‌كننده كار كردم و پشيمان شدم، بنابراين ديگر چنين كاري نخواهم كرد.» مشهور همچنين چشم‌انداز وضعيت فعلي را اينطور پيش‌بيني مي‌كند. «نمي‌دانم چشم‌انداز سالن‌هاي خصوصي چه خواهد بود. الان به هر ترتيب تماشاگر را به سالن آورده‌ايم ولي پيش‌بيني خوبي براي آينده اين نوع نمايش و مخاطب ندارم. ما تماشاگر را از پاي تلويزيون به سالن تئاتر مي‌آوريم اما همان وضعيت تلويزيوني را حاكم مي‌كنيم. همان بازيگر را از نزديك به او نشان مي‌دهيم. به نظرم حتي سرگرمي‌سازي درستي هم صورت نمي‌گيرد، فقط تماشاگر تربيت مي‌شود زرق و برق ببيند.»
ادامه خبر تئاتر
نمايش «در» تنها نمايشي از تئاتر ايران است كه موفق شده در سال جاري در بيست و نهمين جشنواره بين‌المللي تئاتر فرينج تورنتو در كنار اجراهايي از كشورهاي امريكا، آلمان، كانادا و فرانسه قرار بگيرد. اين نمايش كه پيش از اين در كشورهاي آلمان، سوئد و امريكا با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است پس از اجرا در تورنتو بلافاصله راهي فرانسه مي‌شود تا در بخش آفِ هفتاد و يكمين جشنواره بين‌المللي تئاتر آوينيون نيز روي صحنه برود. نمايش «در» به نويسندگي و كارگرداني مهدي مشهور و ايفاي نقش شيوا مكي‌نيان و مينا زمان لحظاتي از زندگي ۲ زن ايراني را روايت مي‌كند كه هر كدام به دلايلي قصد دارند از تهران به تورنتو مهاجرت كنند، شخصي به نام آقاي گل بهاري قرار است كارهاي مهاجرت آنها را انجام بدهد اما...
از ديگر عوامل اين نمايش مي‌توان به مشاور كارگردان و صداپيشه: بنيامين اثباتي، طراح صحنه و لباس: سعيد حسنلو، امور بين‌الملل: سارا رسولي و گرافيك: سيد محمد مساوات اشاره كرد.