اميد دوحه به بازماندگان اوباما
تحريم‌ها عليه قطر گسترش پيدا مي‌كند
يسرا بخاخ
بعد از هفته‌ها سردرگمي و تناقض در مواضع امريكا در خصوص بحران كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس، به نظر مي‌رسد با پافشاري ركس تيلرسون، وزير خارجه و جيمز متيس، وزير دفاع امريكا بر در دست گرفتن هدايت اين پرونده و عقب‌نشيني نسبي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از دخالت در موضوع قطر، موضع واشنگتن درباره پرونده كشورهاي عربي واضح و شفاف‌تر مي‌شود.
امريكا هرچند نقش چنداني در آرام كردن بحران كشورهاي عربي بازي نكرده و آن را دعواي خانوادگي توصيف كرده بود اما تاثيرات غير مستقيمي بر روند ماجرا گذاشته، انتشار فهرست مطالبات كشورهاي عربي از قطر يكي از نمونه تاثيرات امريكاست كه از طريق وزارت خارجه از كشورهاي عربي خواسته بود ابتدا مطالبات خود را از قطر مطرح كنند. بعد از انتشار مطالبات كشورهاي عربي از قطر از طريق كانال‌هاي غيررسمي در رسانه‌ها امارات، قطر را متهم كرد كه در راستاي تلاش براي شكست ميانجيگري كويت در زمينه حل بحران دست به چنين اقدامي زده است.
گرچه دوحه اعلام كرد كه به اين فهرست پاسخ مناسب را خواهد داد اما شواهد حاكي است كه دوحه فهرست كشورهاي عربي را نخواهد پذيرفت. در همين راستا وزير خارجه امريكا كه به نظر مي‌رسد پرونده بحران قطر را در دولت ترامپ در دست گرفته روز سه‌شنبه با محمد بن عبدالرحمن، وزير خارجه قطر و محمد عبدالله الصباح، وزير مشاور دولت كويت ديدار كرده است. همزمان با ديدارهاي تيلرسون با وزير خارجه قطر و وزير مشاور دولت كويت كه به صورت جداگانه انجام شده عادل الجبير، وزير خارجه عربستان نيز در واشنگتن حضور داشت و در نشست خبري كه براي خبرنگاران در مقر سفارت عربستان برگزار كرده بود، تاكيد كرد كه مطالبات ارايه شده به قطر غيرقابل مذاكره است.
روزنامه العربي الجديد قطر نوشته حضور غير منتظره الجبير در امريكا حاكي از اين است كه او به واشنگتن فراخوانده شده تا تحت نظارت تيلرسون پرونده بحران قطر را با مسوولان امريكايي به بحث بگذارد، اما اظهارات تند او در حضور خبرنگاران، اظهارات ضد و نقيض كاخ سفيد در خصوص بحران قطر و توييت‌هاي دونالد ترامپ مسير رسيدن به راه‌حل براي بحران كشورهاي عربي را براي وزير خارجه امريكا شبيه به مسيري مين‌گذاري شده كرده كه نمي‌توان به طور قطع از به مقصد رسيدن آن مطمئن بود. نيويورك‌تايمز فاش كرده بود كه وزير خارجه امريكا از اظهارات شان اسپايسر، سخنگوي كاخ سفيد در خصوص قطر ناراضي بوده و معتقد است كه اين اظهارات شانس موفقيت تلاش‌هاي او براي حل بحران قطر را كاهش مي‌دهد و توييت‌هاي دونالد ترامپ كه شروط ارايه شده به قطر را ضروري توصيف كرده بود تيلرسون را نااميد‌تر كرده است.
با اين وجود وزير خارجه امريكا بيانيه‌اي در خصوص بحران كشورهاي عربي صادر كرد تا به نوعي موضع متفاوت خود از كاخ سفيد را علني كند و طي آن به جاي تاكيد بر بيانيه كاخ سفيد كه اعلام كرده بود نقش امريكا فقط آسان‌تر كردن روند حل بحران است، پافشاري كرده كه در عين حال كه از ميانجيگري كويت در حل بحران حمايت مي‌كند، ارتباط و هماهنگي با همه جريان‌ها براي حل بحران را ادامه خواهد داد و همچنين به عنوان يك مسوول ارشد امريكايي تاكيد كرد كه بخشي از فهرست ارايه‌شده به قطر حالتي دستوري دارد كه مورد قبول نيست.
موضع تيلرسون با اظهارات باب كوركر، سناتور امريكايي نيز تقويت شده كه گفته بود مي‌خواهد روند اجرايي شدن قراردادهاي فروش سلاح به كشورهاي عربي را متوقف كند. به اين ترتيب العربي الجديد به نقل از منابع آگاه در وزارت خارجه امريكا گزارش داده كه تلاش‌هاي تيلرسون به نحوي است كه ممكن است نقش واشنگتن از تسهيل روند حل بحران به يكي از طرف‌هاي ميانجيگر تبديل شود.
وزير خارجه قطر بعد از ديدار با تيلرسون گفته بود كه اتهاماتي به قطر وارد شده كه مي‌خواهيم اشتباه بودن اين اتهامات را ثابت كنيم. ما و امريكايي‌ها متفق‌القول هستيم كه مطالبات كشورهاي عربي بايد معقول باشد و در پاسخ به اظهارات عادل الجبير كه گفته بود شروط كشورهاي عربي غيرقابل مذاكره است، گفت: كشورها بر اين اساس تصميم‌گيري نمي‌كنند بايد شروط آنها قابل مذاكره باشد.
وزارت خارجه روبه روي كاخ سفيد
در مقابل رسانه‌هاي سعودي و اماراتي معتقدند كه تلاش‌هاي قطر براي استفاده از شكاف موجود در سياست خارجه امريكا راه به جايي نخواهد برد، روزنامه العرب چاپ لندن در گزارشي مي‌گويد تلاش‌هاي قطر براي استفاده از بخشي از نيروهاي دولت پيشين امريكا كه در وزارت خارجه اين كشور حضور دارند نمي‌تواند به دوحه كمك چنداني كند و فقط فرصت كوتاهي به دوحه مي‌دهد تا پيش از تصميم‌گيري قطعي امريكا در خصوص اين بحران آن هم بر اساس منافع واشنگتن، قطر به بازي ديپلماتيك خود ادامه دهد.
با توجه به اينكه بسياري از شخصيت‌هاي تاثيرگذار در وزارت خارجه امريكا افرادي هستند كه در دوره اوباما انتخاب شده بودند. منابع ديپلماتيك عربي از واشنگتن به العرب گفته‌اند كه لابي‌هاي قطر هنوز به نيروهاي اوباما چشم اميد دوخته‌اند در حالي كه ادامه تناقض در اظهارات امريكايي‌ها مي‌تواند وجهه سياست خارجه دولت ترامپ را متزلزل و شكننده نشان دهد و سيگنال‌هاي متناقضي به شركاي امريكا در خاورميانه مي‌دهد.
در حالي كه وزارت خارجه امريكا تلاش مي‌كند نقش ميانجي در بحران كشورهاي عربي را به خود بگيرد، استراتژي ترامپ در جهت ديگري حركت مي‌كند. از زماني كه دونالد ترامپ قدرت را در امريكا در دست گرفته تلاش كرده است با بالا بردن بودجه پنتاگون و كاهش بودجه وزارت خارجه نقش اين نهاد را كمتر كند، نقشي كه در دوران اوباما و با حضور جان كري به عنوان وزير خارجه كاملا پررنگ و در خاورميانه تاثيرگذار بود. كارشناسان دوران كري و هيلاري كلينتون در وزارت خارجه امريكا را با دوران هنري كسينجر در دهه 70 ميلادي مقايسه مي‌كنند كه در آن دوره استراتژي امريكا در خاورميانه را كاملا به سود اسراييل تغيير داده بود.
با گذشت نزديك به يك ماه از بحران قطر با كشورهاي عربي و اظهارات مسوولان رسمي كشورهاي عربي عليه يكديگر حكايت از امكان وقوع جنگ هم دارد. علي حسين باكر تحليلگر و نويسنده در روزنامه العرب قطر فهرست مطالبات كشورهاي عربي از دوحه را بررسي كرده و نوشته كه اعتراض كشورهاي عربي به انتشار فهرست مطالبات در رسانه‌ها شايد ناشي از شرم اين كشورها از نمايان شدن نيت‌هاي غيرمنطقي اين كشورها در رسانه‌ها باشد.
بيشتر از اينكه اين فهرست خواسته كشورهاي عربي از قطر باشد در واقع حاكي از اوامر اين كشورها به دوحه است كه با يك مهلت زماني آن را تكميل كرده و نمي‌توان از نگارش اين فهرست اين نكته را درك كرد كه صاحبان آن به دنبال خاموش كردن آتشي هستند كه خود شعله‌ور كرده‌اند.
تحليلگر العرب قطر نوشته پيش از هرچيز برخي از اين مطالبات كه در واقع اتهام به قطر است نيازمند ادله‌اي براي اثبات آن است و بخش ديگري دخالت آشكار و صريح در امور داخلي قطر به شمار مي‌رود كه كشورهاي عربي تلاش مي‌كنند به يك كشور مستقل دستور دهند چه كاري انجام دهد و چه كاري انجام ندهد. نمي‌توان درك كرد كه اين كشورها با چه استدلالي اين اتهامات را به قطر وارد كرده و در روابط خارجه اين كشور با ديگر كشورها از جمله تركيه دخالت مي‌كنند.
تحليلگر العرب مي‌نويسد براي اينكه بدانيم چه افرادي با چه ديدگاهي اين فهرست را نوشته‌اند بايد ابتدا به لحن مضحك فهرست كشورهاي عربي دقت كرد بعد مضمون مطالبات را مورد بررسي قرار داد به عنوان مثال يكي از خواسته‌هاي كشورهاي عربي تعطيلي شبكه الجزيره و همه رسانه‌ها و روزنامه‌هايي است كه مورد حمايت قطر هستند، نگراني از يك پايگاه خبري و روزنامه و تلاش براي مسدود كردن آن حاكي از ضعف و سستي سيستم حكومتي اين كشورها و حالت بي‌تجربگي و عدم بلوغ سياست كشورهايي است كه اين فهرست را تنظيم و منتشر كرده‌اند.
در حالي كه عمر غباش، سفير امارات در روسيه در گفت‌وگو با گاردين اعلام كرده بود كه ممكن است دامنه تحريم‌ها عليه قطر گسترده‌تر شود و بر اساس آن كشورهاي عربي از شركاي اقتصادي خود خواهند خواست كه ميان اين كشورها و تعامل تجاري با قطر يكي را انتخاب كنند. وي همچنين تاكيد كرده با توجه به برخورد منفي دوحه با مطالبات كشورهاي عربي، ممكن است اخراج قطر از شوراي همكاري خليج فارس تنها گزينه موجود براي تحريم و مجازات اين كشور نباشد.
العرب قطر نوشته با ادامه تشديد تنش‌هاي سياسي و اقتصادي ميان كشورهاي عربي نبايد انتظار داشت بحران اين كشورها به زودي حل و فصل شود زيرا حكومت‌هايي كه بحران را آغاز كرده‌اند حكومت‌هايي غيرمنطقي هستند كه سياست‌هاي خود را بر اساس سود و زيان تنظيم نمي‌كنند و به دليل اينكه تصميم‌گيري‌ها در اين كشورها از طريق نهادهاي دولتي به مشورت گذاشته نمي‌شود همه عوامل دست به دست هم مي‌دهند تا تصميم‌گيري‌هاي غيرمسوولانه و ناگهاني در اين كشورها اتخاذ شود. فهرست مطالبات كشورهاي عربي به ما نشان مي‌دهد كه قطر با دولت‌ها و نهادهاي مسوول و آگاهي طرف نيست بلكه با افرادي كه شخصيت‌هاي متغير و ناآگاه هستند طرف شده كه از همان ابتدا عامل اصلي بروز بحران شده بودند و اگر شاهد دخالت جدي امريكا نباشيم با همين طرز فكر مانع حل اين بحران خواهند شد و ادامه اين بحران يعني ويراني منطقه‌اي كه به دليل جنگ‌هاي متعدد و سياست‌هاي غلط منطقه‌اي در آستانه فروپاشي قرار گرفته است.