بازي امريكا در زمين تامين منافع اقتصادي بلندمدت روسيه
تحريم، مسكو را به تهران نزديك‌تر كرد
سارا معصومي
قريب به 7 ماه از حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده در كاخ سفيد مي‌گذرد اما هيچ چيز آن‌طور كه پيش‌بيني مي‌شد پيش نرفت. در ايران يكي از اصلي‌ترين نگراني‌هاي مطرح شده در گمانه‌زني‌هاي رسانه‌اي و برخي تحليل‌هاي اوليه، نزديكي احتمالي روسيه به امريكاي ترامپ بود. واشنگتن همواره در دو دهه گذشته عنصر غايب اما تاثيرگذار در رابطه دوجانبه تهران – واشنگتن به حساب آمده است. ترامپ در ميانه هياهوهاي رسانه‌اي و افشاشدن مداركي دال بر دخالت روسيه در انتخابات رياست‌جمهوري 2016 به نفع نامزد جمهوريخواهان، به كاخ سفيد رسيد. هرچند كه مسكو هرگونه دخالت در اين روند را به‌شدت تكذيب مي‌كند اما به نظر مي‌رسد كه نهادهاي اطلاعاتي و امنيتي ايالات متحده آنچنان مدارك مستدلي در اين خصوص دارند كه حتي به رابطه كج‌دار و مريز دو كشور در اين مقطع هم رحم نمي‌كنند. روس‌ها در چندماه اخير صبوري استراتژيك عجيبي از خود در برابر اقدام‌هاي يكجانبه امريكا نشان داده‌اند و البته همزمان در داخل امريكا، كوچك‌ترين حركت دونالد ترامپ براي نزديك شدن به مسكو با واكنش‌هاي تند و ترمزكشيدن‌هاي شديد از سوي نمايندگان و سناتورهاي كنگره روبه‌رو شده است. در ميانه ميداني كه در يك سوي آن ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه ايستاده و در سوي ديگر آن دونالد ترامپ، انتظار كاهش فاصله را مي‌كشد، ايران و اروپا دو مجموعه بازيگراني بودند كه به تماشاي اين مشتاقي و مهجوري نشستند. ايران نه يك بار كه چندبار در طول تاريخ معاصر خود شاهد چرخش‌هاي موضوعي روسيه از جانب ايران به سمت امريكا بوده است لذا با نگاه به اين گذشته، آمدن ترامپ مي‌توانست بهانه‌اي براي نگراني تهران باشد. دستان ايران و روسيه هم در پرونده سوريه به هم گره خورده است و هم در توافق هسته‌اي ايران با 6 كشور، مسكو مي‌تواند نقش بسيار مهمي را در كنار ايران ايفا كند. اروپايي‌ها نيز با اضطراب به تمايل بي‌حد و حصر ترامپ براي نزديكي به پوتين نگاه كردند. اوكراين، سرحلقه ماجراهاي متعدد و رنگارنگي است كه مسكو و قاره سبزنشين‌ها با هم در 5 سال اخير تجربه كرده‌اند و اروپايي‌ها تاكنون براي ايستادن بر سر مواضع خود در مورد رفتار نابهنجار روسيه در الحاق كريمه به روسيه، هزينه‌هاي سنگيني پرداخت كرده‌اند لذا كوچك‌ترين انعطاف امريكا در برابر روسيه مي‌توانست به ضرر اروپايي‌ها هم تمام شود. با تمام اين تفاسير در هفت ماه گذشته تكه‌هاي پازل در داخل امريكا آن‌طور كه شايد روس‌ها مي‌پسنديدند در كنار هم قرار نگرفتند و عملا به جاي تنش‌زدايي از رابطه دوجانبه، طرح تشديد تحريم‌هاي روسيه بود كه هفته گذشته با امضاي دونالد ترامپ، قابليت اجرايي پيدا كرد. در اين تحريم‌ها اما دو نام در كنار يكديگر قرار گرفته‌اند: ايران و روسيه. هرچند كه ماهيت تحريم‌هاي تهران با مسكو متفاوت است و در تحريم‌هاي مورد اول ما شاهد تجميع و گسترش دامنه تحريم‌هاي پيشين هستيم و در مورد دوم كه روسيه است، اين كشور تحت تحريم‌هاي موضوعي قرار گرفته است اما حلقه مشترك تحريم مي‌تواند علقه‌اي جديد براي همكاري‌هاي بيشتر ميان ايران و روسيه فراهم سازد. نخستين مصداق عيني اين سياست را هم مي‌توان در سخنان معاون نخست وزير روسيه در تهران يافت كه تاكيد كرده بود دو كشور بر حجم همكاري‌هاي نظامي خواهند افزود. اين در حالي است كه روسيه در زمره كشورهايي است كه در يك سال و اندي گذشته ازاجراي برجام هم به برخي از قراردادهاي نظامي قديمي خود در مقابل ايران جامه عمل پوشانده است و هم قراردادهاي جديدي را با ايران در حوزه‌هاي متفاوت به امضا رسانده است. تنها چندروز پس از آنكه تحريم‌هاي جديد ايران، كره شمالي و روسيه از سد مجلس نمايندگان و سنا گذشت و به امضاي دونالد ترامپ رسيد كه چاره‌اي هم جز امضاي آن نداشت، خبر عزم ايران و روسيه براي گسترش همكاري‌هاي نظامي دوجانبه در صدراخبار منطقه قرار گرفت و در بسياري از رسانه‌ها اين خبر را يكي از تبعات تحريم‌هاي جديد امريكا عليه اين دو كشور دانستند. برخي رسانه‌هاي اسراييلي مانند جروزالم پست در انتشار خبر اين توافق ادعا كردند كه «تهران و مسكو در حال حاضر هم رابطه بسيار عميق نظامي و امنيتي با هم دارند و سخنان معاون وزير دفاع روسيه در حاشيه مراسم تحليف حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران را بايد نشانه‌اي از تعميق وسيع‌تر اين رابطه دانست كه مي‌تواند زنگ‌هاي خطر را براي امريكا و متحدانش در منطقه به صدادرآورد.»در طول دو هفته گذشته شاهد رفت و آمد تهديدهاي شفاهي و عملي ميان امريكا با روسيه و ايران بوده‌ايم. در حالي كه صداي واحد رسيده از واشنگتن به گوش كرملين نشين‌ها اين بود كه مسكو به دليل دخالت در انتخابات 2016 امريكا، جداسازي كريمه از اوكراين و الحاق آن به خود مورد تحريم‌هاي جديد قرار مي‌گيرد، كرملين نيز در پاسخ بيش از 700 نفر از ديپلمات‌هاي امريكايي را از خاك كشور خود اخراج كرد. در مورد ايران نيز دليل تحريم‌ها بيشتر متمركز بر برنامه موشك‌هاي بالستيك اين كشور بود. ايران نيز با شديداللحن‌ترين بيانيه‌ها اين تحريم‌ها را محكوم كرد و آن را ناقض توافق هسته‌اي خواند. هرچندكه نام كره‌شمالي هم در اين تحريم‌ها به چشم مي‌خورد اما آنچه مورد توجه رسانه‌هاي بين‌المللي قرار گرفته است بحث تحريم توامان ايران و روسيه است. تهران و مسكو هر دو طعم تحريم‌هاي اروپا و امريكا را چه به شكل جداگانه و چه توامان چشيده‌اند و اين همان نقطه مشتركي است كه مي‌تواند مانع از تحقق روياي انزواي ايران شود كه ترامپ در سر دارد و مانع از تنبيه شديد روسيه كه قانونگذاران امريكايي بسيار به آن پايبند هستند. ماجراي توسعه همكاري‌هاي همه‌جانبه ايران و روسيه البته به پيش از اين تحريم‌هاي اخير هم بازمي‌گردد و در حالي كه ايراني‌ها هنوز خاطره امتناع روسيه از تحويل سامانه دفاعي اس- 300 به تهران در بزنگاه مشخص شده را فراموش نكرده‌اند اما از ابتداي سال 2016 ميلادي، قرارداد فروش چندصدميليارد دلار تجهيزات نظامي ميان دو كشور به امضا رسيده و همچنين در همين سال بود كه روسيه ساخت نيروگاه جديد هسته‌اي در ايران را هم آغاز كرد. همزمان سوريه نيز به پرونده مشترك و باسابقه‌اي در كارنامه همكاري‌هاي نظامي دو كشور تبديل شده است كه در سايه اين همكاري، ايراني‌ها حتي پايگاه نوژه را نيز يك بار براي پرواز جنگنده‌هاي روسي براي حمله به مواضع داعش در سوريه هدف قرار دادند. اين‌بار اما سخناني كه دميتري روگوزين در ديدار با وزير دفاع ايران، حسين دهقان بر زبان آورد نشانه‌اي از انتقال تكنولوژي‌هاي جديد نظامي به تهران است.
پوتين يك قدرداني به كنگره بدهكار است
سايت تحليلي و خبري فوربز نيز در گزارشي تحليلي با عنوان در سايه تحريم‌ها، ايران و روسيه قراردادهاي ميلياردي بسته‌اند، نوشت: روسيه و ايران هر روز حوزه جديدي براي كار بيشتر با هم پيدا مي‌كنند. ايران در حال حاضر در ميانه احياي زيرساختارهاي اقتصادي و صنعتي خود است. يكي از اصلي‌ترين اين حوزه‌ها ريل‌سازي و بهينه‌سازي راه‌ها و ريل‌هاي راه آهن ايران است. با توجه به اينكه چندسال گذشته را در تحريم‌هاي رنگارنگ گذرانده است در حال حاضر سيستم حمل و نقل اين كشور به بازسازي‌هاي جدي نياز دارد. گفته مي‌شود كه ايران قرار است 15 هزار كيلومتر مسير ريلي جديد را در 5 سال آينده راه‌اندازي كند كه همين مساله سرمايه‌گذاران بسياري را به اين كشور فراخوانده است. ايران در سايه اين بهينه‌سازي جاده‌ها و سيستم حمل و نقل خود به دنبال تبديل شدن بيش از پيش به هاب حمل و نقل در منطقه اوراسيا است. اين مساله مي‌تواند به توسعه جاده ابريشم كه چين سوداي آن را در سر دارد و همچنين ابتكارهاي روسيه براي توسعه روابط اقتصادي با پكن و تهران كمك شاياني بكند. ايران در كنار روسيه و هندوستان در زمره كشورهاي نوظهور در كريدور حمل و نقل شمال – جنوب است. در حالي كه امريكا ترجيح مي‌دهد هر روز بر حجم تحريم‌هاي تهران بيفزايد و روسيه نيز اخيرا در اين دايره تحريمي قرار گرفته است. اين توافق ريلي جديد ميان مسكو و تهران، تازه‌ترين حلقه از دومينوي همكاري‌هاي رو به رشد اين دو كشور است.
نويسنده اين مطلب در ادامه مي‌نويسد: ايران و روسيه ترجيح داده‌اند بي‌اعتمادي‌هاي قديمي در سايه رقابت‌هاي دوره اتحاد جماهير شوروي سابق را به حاشيه برانند و در حوزه‌هاي متفاوت اعم از سياسي تا نظامي، اقتصادي تا امنيتي قراردادها و توافق‌هاي طولاني‌مدت با هم امضا كنند. همكاري در حوزه‌هاي انرژي، زيربنايي، توسعه و كمك‌هاي نظامي تنها چند مورد از اين رويه جديد است. شايد براساس همين تعميق روابط است كه رييس مجلس شوراي اسلامي ايران مي‌گويد كه روسيه در هر صنعتي و هر حوزه‌اي كه براي سرمايه‌گذاري در ايران ابراز تمايل كند، در اولويت خواهد بود. در سال 2016 حجم رابطه تجاري ايران و روسيه دو برابر شد و البته كه بخش عمده‌اي از اين گسترش هم به دليل فروش تجهيزات نظامي روسيه به ايران بود. علاوه بر اين كمپاني‌هاي گازي و نفتي روسيه نيز به سمت ايران خيزبلندي برداشته‌اند و گفته مي‌شود كه با توجه به حجم قراردادهاي بسته شده و در حال انعقاد ميان دو كشور به زودي رقم رابطه تجاري ميان دو طرف به 10 ميليارد دلار خواهد رسيد. اين در حالي است كه اين رقم در سال 2014 ميلادي كه ايران هنوز در سايه تحريم‌هاي سنگين قرار داشت به سختي به دو ميليارد مي‌رسيد. فوربز در ادامه اين گزارش مي‌نويسد: روسيه و ايران در حالي هر روز بر حجم همكاري‌ها مي‌افزايند كه رابطه تجاري امريكا با ايران تنها مي‌تواند در حد خريد و فروش هواپيما باشد و كمپاني‌هاي امريكايي نمي‌توانند از بازار در حال رشد ايران بهره‌اي ببرند. امريكا هر روز بر حجم تحريم ايران به دليل اختلاف‌هاي حقوق بشري و همچنين آنچه فعاليت‌هاي مخرب ايران در منطقه مي‌خواند، مي‌افزايد و اين در حالي است كه برخي از كمپاني‌ها و بانك‌هاي بزرگ اروپايي نيز براي ورود به ايران چشم به دهان ساكن جديد كاخ سفيد دوخته‌اند. برخي از منابع مي‌گويند كه كمپاني‌هايي مانند توتال نيز براي حضور در تهران ابتدا از امريكا و وزارت خزانه‌داري اين كشور استعلام كرده‌اند. تمام اين حركت‌هاي به ظاهر محدودكننده امريكا براي ايران در حقيقت درها را بيش از پيش براي روسيه باز مي‌كند. نويسنده اين مطلب در پايان مي‌نويسد: در روزگاري كه رابطه‌هاي تجاري و سرمايه‌گذاري در حوزه اقتصادي در فراتر از مرزهاي يك كشور به ابزاري براي نفوذ و تاثيرگذاري بر تصميم‌گيري‌هاي سياسي كشورها بدل شده است، رويه‌اي كه امريكا در پيش گرفته تنها به محروم ماندن واشنگتن از زمين بازي در ايران و واگذاري همه آنچه در اين زمين است به رقيب منتهي مي‌شود. چين بر اين حقيقت واقف است، روسيه نيز به خوبي اين نكته را دريافته و احتمالا ولاديمير پوتين از اين حيث يك قدرداني به كنگره امريكا بدهكار است. قدرداني براي نزديك‌تر كردن بيش از پيش روسيه و ايران.