از دفتر سياسي بودن تا حزب واقعي شدن

اگر نقش حزب سياسي را تنها معادل با يك نمايش سياسي براي كسب قدرت گروه مشخصي در جامعه نگيريم و نگاهي فراتر و عميق‌تر به حزب داشته باشيم، نمي‌توانيم از نقش حزب در مفصل‌بندي با بخشي از جامعه و بسته مشخصي از مطالبات و مواضع در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي بگذريم. با اين حال كثرت منافع و سلايق در جامعه نيز موجبات كثرت احزاب را فراهم مي‌كند و همين باعث مي‌شود تا هيچ حزبي نتواند ادعا كند كه با تمام جامعه پيوند داشته و با تمام ايران دست در دست شده است. بر اساس اين تعريف پرسشي غير قابل انكار مقابل احزاب ايران سر بر مي‌كشد. احزاب ايران به لحاظ مفصل‌بندي با جامعه به يك معنا چقدر حزب هستند؟ اگر درجه و درصد حزب بودن يك مجموعه كه با چنين نامي خود را معرفي مي‌كند، اين امر در نظر بگيريم، احزاب ايران چه پاسخي دارند؟ بيراه نيست اگر بگوييم حزبي كه همواره در بزنگاه‌هاي خواسته‌ها و مطالبات گل كرده جامعه جايش خالي است، تنها نام حزب را با خود يدك مي‌كشد و عملا تنها محفلي از سياستمداراني است كه انتخابات به انتخابات فعال مي‌شوند و دوباره پس از يك انتخابات چراغ فعاليت‌هايشان خاموش مي‌شود و خود يا به كانون‌هاي قدرت مي‌روند يا به امور عادي زندگي‌شان مي‌پردازند.
پوشيدن رداي واقعي حزب
امروز اگرچه دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب عملا در كسب قدرت در هر انتخابات به رقابت مي‌پردازند اما همچنان احزاب و گروه‌هاي سياسي نقش موثري در حركت جرياني در هر انتخابات دارند. در هر جناح سياسي تقريبا سه يا چهار حزب بزرگ وجود دارد كه عملا هم در شوراي عالي سياست‌گذاري و هم در جبهه مردمي نيروهاي انقلاب اسلامي به عنوان نهادهاي وحدت بخش اصلاح‌طلبان و اصولگرايان، نقش مهمي را ايفا مي‌كنند. هنوز هم هيچ يك از كنشگران سياسي اذعان ندارند كه بايد احزاب را در كشور تعطيل كنند و از فردا در قالب جبهه حركت جديدي را سازماندهي كنند. امروز احزابي چون كارگزاران، اعتماد ملي، اتحاد ملت ايران و مجمع روحانيون مبارز نقش موثري را در جريان اصلاح‌طلبي به عهده دارند و در اين ميان قامت راست كردن احزاب در رداي واقعي‌شان اهميت و ضرورتي انكار‌ناپذير دارد.
عدم شفافيت در هويت احزاب و مساله فساد
پوشيدن رداي واقعي حزب و رسيدن به كاركرد مشخص و مورد انتظار از حزب در حداقلي‌ترين نگاه ممكن نيازمند يك سند است؛ سندي كه هويت يك حزب را توضيح مي‌دهد، موضع حزب را در حوزه كلان مشخص مي‌كند و در حوزه‌هاي مختلف اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي حزب را در كنار منافع و مطالبات بخش مشخصي از جامعه مفصل‌بندي مي‌كند. حزبي كه در هر دوره‌اي به اقتضاي موقعيتي يك بار به چپ و يك بار به راست مي‌پيچد، البته كه از تدوين سندي براي توضيح هويتش سر باز مي‌زند. نه تنها اين انتقاد بطور مشخص به احزاب سياسي اصولگرا و اصلاح‌طلب در ايران وارد است بلكه شايد اين عدم شفافيت آنچنان تصادفي و تنها برگرفته از يك نوع «بي‌خيالي و سردرگمي سياسي» كنشگران امروز نباشد. از زبان سياستمداران ايراني نيز بارها شنيده شده است كه عدم شفافيت نتيجه‌اي جز فساد در كشور ندارد و خوب است همين گفته را با فعاليت‌هاي حزبي در ايران رو به رو كنيم. نبود يك مانيفست و سند مشخص حزبي و اين عدم شفافيت آيا فساد خيز نيست؟ اين نوع فساد البته با اختلاس از بانك و مواردي از اين دست تفاوتي ماهوي دارد اما اين شكل از فساد شايد خساراتي به مراتب ويرانگر‌تر داشته باشد كه در كمترين حالت نامش عوام فريبي يا نوعي پوپوليسم است.
تدوين سند هويت يك حزب
با اين حال در اين عصر يخبندان تعهد كار جمعي و حزبي در ايران يكي از احزاب اقدام به تدوين سندي از مواضعش نسبت به مسائل مختلف كشور كرده است. حزب اتحاد ملت ايران نخستين حزبي است كه روز گذشته دست به انتشار قطعنامه‌اي زده كه تا حدودي مواضع حزب در حوزه‌هاي مختلف كشور را توضيح داده است. اگرچه در يك فضاي باز سياسي احزاب و فعالان سياسي ديگر مي‌توانند به جامعيت و شموليت اين برنامه و سند، انتقاداتي را مطرح كنند. اين حزب اعلام كرده است كه «سومين كنگره حزب اتحاد ملت ايران اسلامي در تاريخ ۱۶ شهريور ۱۳۹۶ برگزار شد و ضمن رسيدگي به دستور كار از پيش تعيين شده، به برگزاري انتخابات اركان خود و ارزيابي و تحليل كلي شرايط سياسي و اجتماعي كشور پرداخت. براين اساس صدور قطعنامه به مناسبت پايان كنگره سوم را برعهده شوراي مركزي حزب نهاد.» اين قطعنامه در 14 بند مجزا تدوين شده است و به عنوان سندي از حزب شناخته مي‌شود كه بر اين اساس ضرورت انجام كنشگري سياسي‌اش را در چارچوب اين قطعنامه ضروري مي‌كند. روشن است كه تنها انتشار اين سند كافي نيست و پاسخگو بودن حزب نسبت به عمل به قطعنامه در برهه‌هاي مختلف كشور الزام‌آور است. به بيان ديگر اين تازه آغاز ماجرا است.  در اين قطعنامه تاكيد شده است كه «مشاركت مردم در امر اداره جامعه نه تنها حق، بلكه وظيفه‌اي مستمر است. ضروري‌ترين مقدمه براي ايجاد انگيزه و نيز اثربخشي مشاركت مستمر شهروندان در اداره امور جامعه، گردش آزاد اطلاعات و شفافيت و به تبع آن پاسخگويي مسوولان است. ايران براي همه ايرانيان است و حزب اتحاد ملت ايران مشاركت شهروندان را محدود به جنسيت، مذهب، قوميت و يا طبقه‌اي خاص نمي‌داند. نهادهاي عمومي موظف‌اند تا براي رفع هرگونه تبعيض تلاش كنند و اجازه ندهند كه احساس بيگانگي در دل بخش‌هايي از جامعه ايجاد شود. ايرانيان از هر جنسيت، مذهب، قوميت و طبقه همه در برابر قانون برابرند و بايد به يك ميزان از مواهب آن بهره‌مند شوند.» در بخش ديگري از اين قطعنامه به ضرورت رفع محدوديت و حصر‌ها به عنوان عامل دلسرد‌كننده جامعه سخن گفته شده است. بخش بعدي اين قطعنامه در خصوص مواضع حزب در حوزه اقتصادي است. اين حزب «احساس نابرابري در جامعه را امري جدي» تلقي كرده است و «لذا كمك به تاسيس و تشكيل نهادها، سنديكاها و اتحاديه‌هاي كارگري، صنفي و مدني مستقل، گامي ضروري در برطرف ساختن احساس نابرابري و زمينه‌ساز مشاركت هرچه بيشتر آحاد جامعه، به ويژه نابرخورداران خواهد بود.» البته حزب اتحاد ملت ايران نگاهي از زاويه ديد دولتي به مشكلات اقتصادي داشته و همين است كه تاكيد كرده است: «فشارها و تنگناها در تحقق درآمدهاي دولت در شش‌ماهه نخست، هشدار‌دهنده كسري بودجه و بحران پرداخت در سال ۹۶ است. شرايط اقتصادي و معيشتي مردم، قدرت و جسارت تصميم‌هاي بزرگ اقتصادي مانند اصلاح مقررات بازار كار، هدفمندي يارانه‌ها و مانند اينها را از دولت گرفته است.» همچنين در اين قطعنامه آمده است كه «يكي از فوري‌ترين اقدامات لازم دولت بايد توجه به مقوله اشتغال و به صورت خاص اشتغال فارغ‌التحصيلان دانشگاهي باشد.» حزب اتحاد ملت ايران در حوزه فرهنگي «بر بسط آزادي قلم و بيان و پذيرش تنوع و تكثر، فراهم كردن زمينه رشد و شكوفايي و خلاقيت هنرمندان و اهالي اين حوزه »تاكيد كرده است و بر اين اساس راهكارش«واگذاري امر نظارت و ارزيابي به نهادهاي مستقل صنفي و مدني، در حوزه‌هاي سينما، موسيقي، كتاب و... اعتماد متقابل اهالي فرهنگ و حكومت» بوده است. دسترسي برابر به آموزش عمومي با كيفيت، تدوام تجربه موفق برجام به عنوان ميوه ديپلماسي موفق ايراني از جمله مسائلي است كه حزب اتحاد به آن اشاره كرده است.  پاسخگويي حزب در برابر مواضعش مشخص مي‌كند كه اين حزب آيا توانسته گامي رو به جلو در تقويت فعاليت حزبي‌اش بردارد يا خير. ديگر احزاب نيز اگر در جهت شفافيت گام برداشته و توضيحي از اصول فعاليت خود به جامعه ارايه كنند.