گروه ديپلماسي| نخستين گزارش دبيركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سال 2015 در حالي منتشر شده كه مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 به نقاط حساسي رسيده است. يوكيا آمانو در گزارش اخير خود ديگر بار پايبندي ايران در تعهداتش در توافق ژنو و عدم انحراف در برنامه هسته‌اي كشورمان را مورد تاييد قرار داده است اما همچنان به مساله عدم پاسخگويي كشورمان به دو سوال باقيمانده در توافقات سازمان انرژي اتمي و آژانس اشاره كرده است. در همين باره با حسن بهشتي‌پور، تحليلگر مسائل سياست خارجي گفت‌وگويي داشتيم كه در ادامه مي‌آيد:
ارزيابي‌تان از گزارش اخير آژانس بين‌المللي انرژي اتمي چيست؟
آقاي يوكيا آمانو به عنوان مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي موظف است تا در هر فصل، يك گزارش را در خصوص آخرين تحولات و برنامه‌هاي هسته‌اي كشورمان ارايه و منتشر سازد. اين گزارش نيز در همين راستا محسوب مي‌شود. در خصوص اين گزارش هم بايد گفت كه نخستين گزارش آقاي آمانو بود و بيشتر مطالب اين گزارش، تكرار گزارش‌هاي قبلي وي است و هيچ حرف جديدي هم تقريبا مطرح نشده و عمده نكات آن نيز مثبت است.
نكات مثبت آن چه بوده است؟
در اين گزارش تاييد شده است كه مراكز هسته‌اي كه تحت نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بوده‌اند هيچ انحرافي در آنها مشاهده نشده است. اين گزارش تاكيد مي‌كند كه ايران به تمامي توافقاتي كه براساس توافق ژنو متعهد شده بود، پايبند بوده و آنها را اجرا كرده است كه اين دو مساله، نكات مثبتي محسوب مي‌شود. تنها نقطه منفي هم كه در اين گزارش وجود دارد، همان جمله معروفي است كه آقاي آمانو هميشه مي‌گويد آژانس اعلام مي‌كند در موقعيتي نيست كه صلح‌آميز بودن همه برنامه هسته‌اي ايران را اعلام كند چراكه ممكن است مراكز هسته‌اي باشند كه ما آنها را نديده باشيم.
در اين گزارش به مساله بي‌پاسخ ماندن دو سوال از 18 سوال اشاره شده است. اين سوالات چيست؟ و اگر ايران به اين دو سوال جواب داده، چرا آژانس مي‌گويد كه بي‌پاسخ مانده است؟
سازمان انرژي اتمي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سه توافق مهم دارد. در توافق اول، شش سوال؛ در توافق دوم، پنج سوال و در توافق سوم، هفت سوال را قرار است ايران پاسخ دهد كه در مجموع 18 سوال مي‌شود. ايران به اين 18 سوال جواب داده كه آژانس 16 مورد را تاييد كرده و درباره آن دو سوال هم ايران جواب داده اما آژانس از ايران توضيحات بيشتري خواسته كه اين توضيحات طول كشيده است.
اين دو سوال، همان مساله ابعاد نظامي برنامه هسته‌اي ايران است؟
يكي از اين دو سوال در چاشني‌هاي انفجاري از راه دور است كه ايران بيان مي‌كند آنها براي اكتشاف نفت و گاز بوده و نظامي نيست. از سوي ديگر، آژانس مدعي فعاليت‌هاي آزمايشي براي فعاليت هسته‌اي در آزمايشگاه است. اما بايد دانست كه تمامي اتهامات مربوط به قبل از سال 2003 است كه ارايه شده و گزارشي بر اين مبنا كه بعد از سال 2003 ايران آنها را انجام داده است، وجود ندارد. درباره آن گزارش‌ها هم مدارك و اسناد لازم را به ايران تحويل نمي‌دهند تا ايران بتواند دفاعيات خود را ارايه كند. در مجموع اميدوار هستم كه به اين دو سوال به زودي پاسخ نهايي داده شود تا بهانه ديگري هم باقي نماند.
درباره اين دو مساله به نظر مي‌رسد كه روابط سازمان انرژي اتمي كشورمان با آژانس بين‌المللي انژري اتمي با مشكلاتي روبه‌رو شده است. از سوي ديگر، در سه‌شنبه هفته آتي سيدعباس عراقچي عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي كشورمان با آقاي آمانو ديدار خواهد كرد. به نظرتان آيا اين ديدار مي‌تواند قفل موجود را باز كند؟
همانطور كه گفتيد آقاي عراقچي عضو ارشد تيم مذاكراتي كشورمان با اعضاي گروه 1+5 است و موضوعاتي كه در آن مذاكرات بحث مي‌شود و مورد گفت‌وگو و مذاكره قرار مي‌گيرد در چارچوب توافق ژنو است كه چارچوب آن هم مشخص است؛ يعني قرار است در آن مذاكرات درباره رفع تحريم‌ها، تعدادي سانتريفيوژها و ميزان غني‌سازي و... گفت‌وگو شود و اين سفر هم بر همين مبناست ولي اين مساله به خود سازمان انرژي اتمي برمي‌گردد و مسائل سازمان با آژانس جنبه‌هاي حقوقي و فني دارد كه در محدوده همان 18 سوال است. البته آقاي عراقچي هم مي‌تواند در آن باره صحبت كند. البته بايد يادآور بشوم كه آژانس از ابعاد مختلف تحت فشار كشورهاي غربي مانند امريكا و اسراييل است كه موجب شده تا اين مساله طول بكشد و احتمالا اگر آن دو سوال و موضوع هم حل شود سوالات جديدي مطرح مي‌شود. مثلا در دوران آقاي لاريجاني وقتي به شش سوال، جواب داده شد، سوالات جديدي مطرح شد. در گزارش‌هاي آمانو از سال 2011 به بعد اتهاماتي مطرح مي‌شود كه بايد با تدبير جواب داده شوند كه حل آن دو مساله دست تيم مذاكره‌كننده را بازتر خواهد كرد.
بيان كرديد كه حل آن دو سوال دست تيم مذاكره‌كننده را بازتر خواهد كرد. تاثير گزارش‌هاي دبيركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در روند مذاكرات چگونه است؟
تاثير آن در اين حد است كه آژانس به عنوان داور بي‌طرف بيان مي‌كند كه ايران در برنامه‌هاي هسته‌اي‌اش انحرافي نداشته و به تعهداتش نيز پايبند بوده است و اين مساله مي‌تواند نقطه قوت ايران محسوب شود زيرا ايران مي‌تواند به طرف مقابل بگويد كه من به تعهداتم پايبند بوده‌ام و اكنون نوبت شما است كه به تعهدات‌تان پايبند باشيد.
چندي پيش آقاي اميري از مديران سازمان انرژي اتمي و عضو تيم مذاكره‌كننده هسته‌اي بازنشسته شدند. فكر مي‌كنيد حضور يك چهره مطرح و رده‌بالا از اين سازمان در تيم مذاكره‌كننده كه جايگزين آقاي اميري مي‌شوند، مي‌تواند در رسيدن به توافق و حل اختلافات موثر باشد؟
آقاي اميري كه اينك بازنشسته شده‌اند، از نظرات ايشان بي‌ترديد استفاده خواهد شد اما آمدن فردي از سازمان انرژي اتمي كه متنفذتر، چندوجهي‌تر، متخصص‌تر و چندبعدي باشد، بي‌ترديد مي‌تواند در روند مذاكرات هسته‌اي موثر باشد. منظور از چندبعدي و چندوجهي اين است كه فردي كه مي‌آيد كسي باشد كه بتواند هم به مسائل فني و هم به مسائل ديپلماتيك اشراف داشته باشد و مسائل را به خوبي انتقال دهد و در اين صورت، آن فرد مي‌تواند روند رسيدن به توافق را تسريع ببخشد.