«اسكاد» نامگذاري غربي براي موشك شرقي
تيزرويي كه غرب را مي‌ترساند
اسكاد واژه انگليسي به معناي تيزرو است كه از سوي كشورهاي غربي به يك مجموعه از موشك‌هاي ساخت شوروي سابق اتلاق مي‌شود. كميته هماهنگي استانداردهاي هوايي كه سال ۱۹۴۸، بعد از جنگ جهاني دوم توسط امريكا، بريتانيا، كانادا، استراليا و نيوزيلند تاسيس شد و بر اساس شيوه نامگذاري اين كميته كه بعدها توسط ناتو نيز پيگيري شد، همه موشك‌هاي زمين به زمين با اسامي كه با S شروع مي‌شد نامگذاري شدند. استفاده از نام‌هاي غربي براي موشك‌هاي شوروي به اين دليل بود كه در اسناد داخلي ناتو استفاده از نام‌هاي روسي براي موشك‌هاي شوروي قدغن بود. در نتيجه موشك‌هاي كوتاه برد، با سوخت مايع و يك مرحله‌اي شوروي، با نام اسكاد خطاب مي‌شد. نخستين نمونه موشك‌هاي اسكاد، پروژه R-11 كه بعدها با تغيير طراحي به R-17 البروس تبديل شد بين سال‌هاي ۱۹۵۹ تا ۱۹۸۴ در كارخانه توليد ماشين وتكينسك در شوروي توليد مي‌شد. به نوشته ايراسپيس مگ امروزه اما اسكاد يك واژه عمومي است، مانند كلماتي چون كلينكس و زيراكس است كه ابتدا نام تجاري يك محصول بودند اما اكنون براي اشاره به يك وسيله مصرفي توليد شده توسط توليدكنندگان ديگر هم اتلاق مي‌شود.
مادر همه موشك‌ها
ريشه‌هاي توليد موشك اسكاد به پايان جنگ جهاني دوم بر مي‌گردد. تا پيش از جنگ جهاني دوم موشك‌هاي بالستيك به عنوان سلاح‌ها متعارف هنوز اختراع نشده‌بود. نخستين نمونه‌هاي موشك بالستيك توسط آلمان نازي در طول جنگ جهاني دوم با عنوان V-2 توسعه داده‌شد. آلمان نازي در سال‌هاي پاياني جنگ جهاني دوم موفق شد ۳۰۰۰ موشك بالستيك V-2 به سمت اهدافي از جمله پاريس شليك كند. بعد از پيروزي متفقين در جنگ جهاني دوم فناوري موشك بالستيك V-2 در اختيار شوروي قرار گرفت. خانواده موشك‌هاي اسكاد از موشك واسرفال Wasserfall آلمان نازي الگو گرفت كه بر اساس V-2 ساخته‌شده‌بود. موشك واسرفال يك موشك زمين به هواي قابل كنترل راديويي بود كه توسط وارنهر فن برائون و تيمش براي آلماني‌ها طراحي شده‌بود و براي نخستين بار سال ۱۹۴۴ به صورت موفقيت‌آميز آزمايش شد.
تفاوت اصلي موشك واسرفال با سلاح‌هاي مشابه ماده استفاده شده به عنوان اكسيدايزر در آن است، در اين موشك از اسيد نيتريك استفاده شده است، بر خلاف موشك V-2 كه از اكسيژن مايع استفاده مي‌كرد. استفاده از اسيد نيتريك به جاي اكسيژن مايع باعث مي‌شود كه موشك‌هاي بالستيك بتوانند مدت طولاني‌تري در دماي عادي نگه‌داري شوند. در دهه ۱۹۴۰ نيروهاي دفاعي شوروي فناوري واسرفال را به دست آوردند و پروژه R-101 را آغاز كردند، پروژه R-101 نهايتا به آزمايش موفقيت‌آميز R-11 منجر شد. اين آزمايش موفقيت‌آميز به ساخت موشك البروس R-17 مشهور به اسكاد- بي منجر شد كه موتوري قدرتمندتر و پيشرانه‌قوي‌تري داشت و به جاي ۱۳۰ كيلومتر ۳۰۰ كيلومتر برد داشت.
اسكاد- بي به يكي از اصلي‌ترين صادرات نظامي شوروي به كشورهاي متحد بلوك شرق و اعضاي پيمان ورشو تبديل شد. يكي از دريافت‌كنندگان اسكاد- بي، جمهور يمن جنوبي تحت حمايت شوروي بود كه با استفاده از اين موشك‌ها با برد ۳۰۰ كيلومتر توانايي هدف قرار دادن صنعا پايتخت يمن شمالي را داشت. موشك‌هاي خريداري شده توسط يمن جنوبي نيم قرن پيش همچنان در اختيار ارتش يمن قرار دارد.
به نوشته ايراسپيس مگ، ويژگي مشترك همه موشك‌هاي اسكات قطر ۸۸ سانتي‌متري بدنه آنهاست، موضوعي كه طي ۷ دهه گذشته از زمان آزمايش موفقيت آميز موشك واسرفال در بين موشك‌هاي سري اسكاد مشترك باقي مانده است. با اين حال هر بار تغييراتي در اين موشك ايجاد مي‌شود، كشورهاي غربي غافلگير مي‌شوند. زماني كه شوروي ساخت R-17 به جاي R-11 را شروع كرد، كشورهاي غربي تصور مي‌كردند تغييرات ناچيزي در موشك انجام شده است و به همين دليل موشك را اسكاد-بي به جاي اسكاد-اي ناميدند. تا به امروز كه موشك‌هاي اسكاد موجود در خاك سوريه دست‌كم ۶ برابر موشك اسكاد اوليه (R-11) برد دارد اسكاد-دي (Scud-d) ناميده‌مي‌شود.
هواسونگ از كجا آمد؟
سه دهه پس از پايان جنگ جهاني دوم، بار ديگر راهي براي همه‌گيري موشك اسكاد باز شد، هرچند در طول دهه‌هاي ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ استفاده از موشك اسكاد فقط در اختيار متحدان شوروي در كشورهاي عضو پيمان ورشو بود و فناوري آن اختصاصا در اختيار مسكو قرار داشت، اما جنگ رمضان بين كشورهاي عربي و اسراييل باعث شد تا فناوري اين موشك در اختيار ديگر كشورهاي جهان هم قرار بگيرد. سال ۱۹۷۳ بعد از اينكه جنگ رمضان ميان مصر و رژيم صهيونيستي آغاز شد، كره شمالي كه روابط گرمي در حوزه بلوك شرق با مصر داشت، در اقدامي نمادين و براي نشان دادن ايستادگي خود در كنار قاهره، تعدادي از خلبان‌هاي خود را به مصر فرستاد تا در عمليات و آموزش نيروي هوايي مصر مشاركت كنند. بعد از جنگ رمضان، و عدم حمايت قاطع شوروي از مصر، روابط قاهره با مسكو نسبت به گذشته سردتر شد. مصر كه بخش اعظم توان دفاعي‌اش سلاح‌هاي شرقي توليد شوروي بود، اميدوار بود كه با ايجاد رابطه گرم‌تر با دوست جديدش، پيونگ‌يانگ بتواند لوازم يدكي و سلاح‌هاي مورد نيازش را از اين توليدكننده جديد سلاح‌هاي بلوك شرق دريافت كند. سال ۱۹۷۶، مصر تصميم گرفت تا براي تشكر از كره شمالي، تعدادي از موشك‌هاي اسكاد- بي را كه از شوروي دريافت كرده‌بود، در اختيار پيونگ‌يانگ قرار دهد تا روابط نظامي ميان دو كشور گسترش پيدا كند. اين نخستين بار بود كه ارتش كره شمالي با موشك بالستيك اسكاد تجهيز مي‌شد.
به نوشته ايراسپيس مگ به اعتقاد بسياري از تحليلگران نظامي، همين ارتباط ميان قاهره و پيونگ‌يانگ بنيانگذار نسل جديدي از موشك‌هاي بالستيك در سراسر جهان شد. مهندسان كره شمالي بلافاصله بعد از دريافت نمونه‌هاي موشك البروس R-17 مشهور به اسكاد- بي، مهندسي معكوس آن را شروع كردند. بعد از چند سال بررسي دقيق، موشك هواسونگ-5 توسط كره شمالي به عنوان نخستين نمونه بازسازي شده از اسكاد- بي رونمايي شد.
براي كره شمالي اين يك پيشرفت بزرگ بود، استفاده از موشك‌هاي بالستيك براي بسياري از كشورهاي كم‌توان‌تر نظامي نسبت به استفاده از نيروي هوايي مدرن ارزان‌تر و كارآمدتر بود و كره‌شمالي مي‌توانست از صادرات اين محصول به عنوان ابزاري براي كسب درآمد استفاده كند.
موشك‌هاي كره شمالي در يمن
روابط موشكي ميان دولت علي عبدالله صالح با كره شمالي براي افكار عمومي روشن نيست. معلوم نيست دقيقا چه تعداد موشك مدل هواسونگ از سوي پيونگ‌يانگ به يمن صادر شده است. نخستين بار رابطه موشكي ميان صنعا و پيونگ‌يانگ، سال ۲۰۰۲ افشا شد. نيروي دريايي اسپانيا و ايالات متحده امريكا كشتي باربري سوسان كره شمالي را در ۶۰۰ مايلي سواحل يمن متوقف كردند. بر اساس گزارش سي‌ان‌ان نظاميان اسپانيايي متوجه وجود ۱۵ موشك هواسونگ- ۵ بر عرشه اين كشتي باربري شدند و آن را متوقف كردند. موشك‌هاي هواسونگ صادراتي كره شمالي بعد از چند روز توقف روي دريا به دستور وزارت خارجه امريكا اجازه انتقال به يمن پيدا كرد. آري فيشر، سخنگوي وقت كاخ سفيد گفت: «بر اساس قوانين بين‌المللي هيچ منعي براي واردات موشك توسط دولت يمن از كره شمالي وجود ندارد. هر چند توانايي توقف و جست‌وجوي اين كشتي از سوي امريكا وجود داشت اما هيچ اختياري براي توقيف اين محموله وجود نداشت.»
بر اساس گزارش سي‌ان‌ان، موشك‌هاي هواسونگ انتقالي به يمن زير محموله‌اي از سيمان در كشتي باربري پنهان شده‌بودند. اما مقامات يمني معتقد بودند كه اين پنهان‌كاري ارتباطي با يمن ندارد و تصميم كره شمالي بوده است. به گزارش همان زمان خبرگزاري سبا، خبرگزاري رسمي يمن، علي عبدالله صالح، رييس‌جمهور وقت يمن در تماس تلفني با ديك چني، معاون وقت رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا به او تعهد داده‌بود كه اين موشك‌ها فقط براي دفاع يمن استفاده شود. دولت جورج دبليو بوش در آن زمان براي حمله به عراق زمينه‌سازي مي‌كرد و به نوشته سي‌ان‌ان نگران بود كه موشك‌هاي مذكور به سمت عراق حركت كنند.
مشخص نيست چه تعداد ديگر از موشك‌هاي كره‌شمالي به سمت يمن ارسال شده‌اند، اما برآوردها نشان مي‌دهد كه موشك‌هاي پيشرفته‌تر هواسونگ۶ هم از سوي دولت علي عبدالله صالح خريداري شده است. در عين حال برخي نمونه‌هاي موشك اسكاد و هواسونگ در اختيار كره شمالي و تغييرات اختصاصي كه براي كشورهاي مختلف انجام شده است، هنوز دقيقا علني نيست. براي مثال دولت سوريه تعدادي موشك با نام «اسكاد-دي» در اختيار دارد، موشك‌هايي كه هر چند بر پايه موشك‌هاي كوتاه‌برد اسكاد شوروي هستند اما با فناوري كره شمالي به موشك‌هاي ميان‌برد تبديل شده‌اند. به نوشته گلوبال سكيوريتي هر چند موشك‌هاي اسكاد-دي در سوريه توسعه يافته‌اند اما فناوري آنها متعلق به كره شمالي است، نمونه‌هاي اين موشك در تصاوير علني منتشر نشده است، اما به گفته سازمان‌هاي اطلاعاتي برد اين موشك ۸۰۰ كيلومتر، نزديك به ۴ برابر موشك‌هاي اسكاد است و دقت بيشتري دارد.
بر اساس برآورد موسسه بريتانيايي IHS JANE’s سال ۲۰۰۲ دولت علي عبدالله صالح، دست كم ۲۵ موشك هواسونگ ۶ از كره شمالي دريافت كرده است.