وضعيت آموزش و پرورش
با سند تحول به وضعيت مطلوب مي‌رسد
گفت‌وگو با محمدرضا عارف عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي و چهره شاخص مجلس دهم
محمدرضا عارف، عضو برجسته شوراي عالي انقلاب فرهنگي و چهره شاخص مجلس دهم كه به دليل تجربه گران‌سنگ خود در اين مجلس در كميسيون آموزش و تحقيقات عضو است، معتقد است كه سند تحول در وزارت آموزش و پرورش مي‌تواند چراغ راه امروز و آينده نظام آموزشي ما باشد هر چند انتقاداتي به اين سند وارد است اما به نظر مي‌رسد در حال حاضر تنها سكوي پرتاب نظام آموزشي كشور است كه كليه صاحبنظران و نخبگان اين عرصه به آن باور دارند و به تشريك مساعي رسيده‌اند. وي مي‌گويد: سند تحول بنيادين آموزش و پرورش سند بسيار با ارزشي است و معتقدم اگر اين سند به طور كامل اجرا شود وضعيت آموزش و پرورش در كشور بسيار مطلوب و ايده آل مي‌شود. بايد شوراي عالي آموزش و پرورش به عنوان مرجع اجراي سند در آموزش و پرورش تقويت شود. ستاد وزارت آموزش و پرورش بايد حتي‌الامكان تصدي‌گري‌ها را كاهش دهد و اختيارات را به مناطق و مدارس واگذار كند.
با او گفت‌وگويي درباره جايگاه نظام آموزشي، مشكلات و چالش‌ها و نيز عملكرد اين وزارتخانه انجام داده‌ايم كه با هم مي‌خوانيم:
جايگاه نظام آموزشي در جمهوري اسلامي ايران كجاست و اهميت آن بر چه اصول و موضوعاتي استوار است؟
تربيت از ديدگاه اسلام جزو محوري‌ترين موضوعات يك نظام ديني است كه بسياري از موضوعات اجتماعي، سياسي و اقتصادي بر اساس آن رشد و توسعه مي‌يابد. بر اساس روايات و احاديث نبي اكرم، آموزش و تعليم از جمله وظايف انبياست كه سعادت جامعه را دنبال مي‌كند؛ به عبارت ديگر سعادت و كاميابي جامعه از مسير آموزش و تربيت درست كودكان و نوجوانان مي‌گذرد. اصول پراهميتي در جامعه وجود دارد كه حوزه‌هاي اصلي يك جامعه را تشكيل مي‌دهد كه هر كدام از آنها منبعث از نظام آموزشي است. نظير حوزه فرهنگ و باورهاي ديني، علم و فناوري، فعاليت‌هاي اجتماعي و... جايگاه آموزش و پرورش به تعبير رهبر معظم انقلاب «كانون خلق دنياي آينده است» دنيايي كه نسل فردا در آن بايد مراتبي از حيات طيبه را تجربه كرده و سعادتمند شوند.
حضور نخبگان در آموزش و پرورش چه كمكي به ارتقاي تعليم و تربيت و آموزش و پرورش مي‌كند؟
نخبه‌پروري از كاركردهاي نظام آموزشي است همچنين نظام آموزشي هم مي‌تواند مبداء ورود نخبگان به عرصه تعليم و تربيت باشد و هم مي‌تواند صادر‌كننده آنها در ساير عرصه‌هاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي جامعه باشد. بايد جايگاه نخبگان در عرصه تعليم و تربيت در نظام آموزشي معين و زمينه حضور آنها فراهم شود. لذا مديريت و حاكميت در اداره نظام آموزشي بايد گردش نخبگان را در تمامي حوزه‌هاي اين عرصه فراهم كند. عدم توجه به حضور نخبگان در عرصه‌هاي كليدي نظام آموزشي ظلم به قشر فرهيخته و فرهنگيان خواهد بود.
اهميت سند تحول چيست؟...
سند تحول مي‌تواند چراغ راه امروز و آينده نظام آموزشي ما باشد هر چند انتقاداتي به اين سند وارد است اما به نظر مي‌رسد در حال حاضر تنها سكوي پرتاب نظام آموزشي كشور است كه كليه صاحبنظران و نخبگان اين عرصه به آن باور دارند و به تشريك مساعي رسيده‌اند. لذا اهميت سند تحول و زير نظام‌هاي آن بايد در برنامه‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت آموزش و پرورش مورد نظر برنامه‌ريزان قرار گيرد. بديهي است تحول داراي استلزامات و شرايطي است كه بايد اين زمينه‌ها حداقل تا پايان برنامه ششم فراهم و در سال ۱۴۰۰ شاهد نظام آموزشي تحول يافته باشيم. بنابراين، اين اصلاح و تحول بايد با دقت رصد شود و بهبود يابد.
سند تحول بنيادين آموزش و پرورش سند بسيار با ارزشي است و معتقدم اگر اين سند به طور كامل اجرا شود وضعيت آموزش و پرورش در كشور بسيار مطلوب و ايده‌آل مي‌شود. بايد شوراي عالي آموزش و پرورش به عنوان مرجع اجراي سند در آموزش و پرورش تقويت شود. ستاد وزارت آموزش و پرورش بايد حتي‌الامكان تصدي‌گري‌ها را كاهش دهد و اختيارات را به مناطق و مدارس واگذار كند.
بايد اقدامات ضروري در ترغيب مردم به مشاركت بيشتر در اجراي سند صورت بگيرد. هنوز متاسفانه اين سند خوب براي مردم تبيين نشده است.
معلم مهم‌ترين ابزار اجراي سند تحول در آموزش و پرورش است. به همين دليل جايگاه منزلت معلم بايد ارتقا يابد و همچنين بايد به معيشت آبرومند و بالا بردن قدرت خريد وي و مسكن معلمان توجه ويژه داشته باشيم. اگر مي‌خواهيم شعارهاي انقلاب تحقق يابد و برنامه‌هاي توسعه پيش رود، بايد از آموزش و پرورش آغاز كنيم كه مهم‌ترين ركن آن معلم است و بايد به گونه‌اي عمل كنيم كه اولويت كاري جوان فارغ‌التحصيل دانشگاهي ما معلمي باشد.
ايجاد تشكل قوي صنفي و همچنين تقويت تشكل‌هاي صنفي موجود براي پيگيري مطالبات معلمان و توجه به تربيت معلم و اولويت دادن به حرفه آموزي از ديگر الزامات اجراي سند تحول آموزش و پرورش است كه بايد مورد توجه قرار بگيرد.
در مورد وضعيت معيشت معلمان و ارتقاي منزلت... .
بديهي است ارتقاي منزلت فرهنگيان و فراهم آوردن شرايط مطلوب و عزتمندانه معيشتي براي معلمان از جمله وظايف دولت و مجلس است كه البته در مرحله اول بايد با رفع تبعيض در پرداخت‌ها با ساير دستگاه‌هاي دولتي به ترميم نظام پرداخت خدمت آنها بپردازند. يقينا معلمان با درك درست شرايط نظام به دنبال زياده‌خواهي نيستند بلكه برنامه جبران پايين بودن حقوق آنها در مقايسه با سايرين بايد توسط دولت و مجلس دنبال شود.
براي تحول در آموزش و پرورش چه قدم‌هايي مي‌توان برداشت؟
با نگاهي به اسناد بالادستي و بالاخص سند تحول بنيادين مي‌توان موارد بسيار با اهميتي در حوزه تحول در آموزش و پرورش برداشت. لذا مهم‌ترين گام در تحول نگاه به سند تحول و تنظيم مقرراتي متنوع و قابل انعطاف براي حصول تضميني به اهداف آموزش است. تدوين برنامه‌هاي ميان مدت و بلندمدت با توجه به تخصيص موثر و متناسب بودجه در هر دوره مي‌تواند قدم اساس ديگري باشد. توجه به معلم و نيازهاي مزلتي و معيشتي آن و فراهم كردن يك زندگي آبرومند و رفاه نسبي به همراه ايجاد انگيزه براي تقويت حرفه‌اي آنها بسيار موثر است.
مجلس چه كمكي به آموزش و پرورش مي‌تواند بكند؟
مجلس در دو بعد تقنيني و نظارتي مي‌تواند ميزان اهميت به آموزش و پرورش را در قوانين موضوعه بالا ببرد و با ايجاد فرصت‌هاي خوب مالي و تزريق مناسب سرانه آموزشي به همراه نظارت مستمر بر فعاليت‌هاي آموزشي موثرترين نهاد در اين حوزه است. در برنامه ۱۲۸بندي كه اصلاح‌طلبان در زمان انتخابات مجلس دهم ارايه دادند توجه جدي به آموزش و پرورش شده است و مبناي عمل فراكسيون اميد عملياتي كردن اين برنامه است.
لازمه آموزش و تربيت نيروي انساني توانمند و با مهارت، وجود نظام آموزشي موثر وكارآمدي است كه در تمامي سطوح تحصيلي و سني همواره دانش نيروي انساني را ارتقا دهد. بنابراين گسترش كمي و كيفي ساختار آموزشي كشور و اجراي سند تحول نظام آموزش و پرورش، ترويج روحيه پژوهش و نوآوري در تمام عرصه‌هاي نظام آموزشي در راستاي تحقق راهبرد اقتصاد دانش بنيان نيازمند اهتمام جدي است كه در اين بين مجلس با همراهي دولت مي‌تواند گام‌هاي موثري بردارد.
آموزش و پرورش ما اكنون با چه چالش‌هايي روبه‌رو است؟
آموزش و پرورش با توجه به وسعت در ساختار و فعاليت‌ها و وظايف با چالش‌هاي اساسي بسياري روبه‌رو است. مهم‌ترين چالش در اين حوزه بحث نيروي انساني كارآمد است. چارچوب مناسب و مطلوبي براي به‌كارگيري، نگهداشت، ارتقا و همچنين بازنشستگي در آموزش و پروزش وجود ندارد. به نظر مي‌رسد جذب نيرو از طريق دانشگاه فرهنگيان با چالش‌هايي روبه‌رو است و همين طور توسل به سنجش و آزمون نيز ظاهرا تاثير چنداني در جذب نيروهاي فعال، نخبه و تراز اول در اين حوزه را با چالش روبه‌رو ساخته است. همچنين آموزش‌هاي ضمن خدمت و نحوه ايجاد انگيزه‌هاي منزلتي و معيشتي به خوبي در قوانين ديده نشده و اين باعث شده است حتي اگر نيروهاي با كيفيت جذب آموزش و پرورش شوند در سيستم نگهداشت و آموزش و ارتقا بعضا دچار فرسودگي و بي‌انگيزگي شوند. همچنين نقل و انتقالات فرهنگيان نيز باعث عدم توازن در نيروي انساني مناطق و استان‌ها شده است. به نظر مي‌رسد كمبود شديد نيرو در برخي دروس و همچنين مشاورين و مربيان نگران‌كننده است. ضمنا نظام و ساختار آموزش و پرورش بعضا متاثر از عوامل سياسي است كه اين موضوع مديران را به سمت محافظه‌كاري و نقض در حركت به سمت تحول اساسي بر اساس اسناد بالادستي كرده و نظام تصميم‌گيري موثر و متناسب با مفاد سند تحول را مختل ساخته است.
كيفيت‌بخشي و ارتقاي كيفيت آموزشي در مدارس چالش جدي ديگري است كه بايد به مولفه‌هاي كيفي‌سازي كتاب‌هاي درسي، ساختار آموزشي، فضاهاي آموزشي و تقويت بودجه‌هاي متناسب با سرانه دانش‌آموزان در مناطق مختلف كشور اشاره كرد. عدالت آموزشي و برابري فرصت‌هاي يادگيري با كيفيت در تمامي مناطق براي همه دانش‌آموزان كشور نيز جزو چالش‌هاي اساسي است كه بايد با راهكارهاي مناسب بر آن فائق آمد.
فناوري‌هاي جديد رسانه‌اي چه كمكي مي‌تواند به آموزش و پرورش بكند؟
آموزش و پرورش مي‌تواند با خدمت گرفتن فناوري‌هاي نوين تنوع را در روش‌هاي آموزشي و محيط‌هاي ياددهي و يادگيري ايجاد كند. متنوع‌سازي محتوا در ساختار نظام آموزشي نيز موجب جذابيت و ارتقاي كيفيت آموزشي مي‌شود. با به‌كارگيري صحيح و هدفمند اين فناوري‌ها مي‌تواند راه‌حلي براي توسعه عدالت آموزشي و دسترسي مناسب و بهتر دانش‌آموزان مناطق محروم به محتواي با كيفيت و استفاده از معلمين مجرب در مناطق برخوردار باشد. توسعه فناوري‌هاي آموزشي موجب غني‌سازي نظام آموزشي مي‌شود و ارتقاي توانمندي‌هاي معلمين و دانش‌آموزان را در فرآيند آموزشي فراهم مي‌كند.