دست‌ها بالا مي‌رود و با قدرت پايين مي‌آيد. در رديف‌هايي منظم و مرتب. پير و جوان. ناگهان عزاداران به سمت در هيات هجوم مي‌برند. دو طشت فلزي بزرگ كه با پارچه‌هايي سبز پوشانده شده روي دست عزاداران دست به دست مي‌شود. پشت سرش دو كوزه نيز روي دست‌ها جلو مي‌آيد و به سمت سكويي كه برايش تدارك ديده شده برده مي‌شود. لحظه به لحظه صداي مداح آذري زبان هيات، بيشتر و بيشتر اوج مي‌گيرد و به همان نسبت دست‌هاي سينه‌زنان با قدرت بيشتري بالا مي‌رود و با سوز بيشتري به سينه‌ها مي‌نشيند. اينجا مراسمي سنتي برپاست. مراسمي به قدمت قرن‌ها عزاداري آذري‌زبان‌هاي ايران. آذري‌ها، آداب و رسوم و مراسم‌هاي خاصي براي عزاداري ايام محرم دارند. مراسم‌هايي كه نسل‌هاست بدون تغيير و با همان شور و هيجان قديمي، با حضور هزاران نفر از آذري‌ها برگزار مي‌شود و از محبوبيت خاصي بين آنها برخوردار است. «طشت‌گذاري» بدون شك يكي از مشهورترين اين مراسم‌هاست. مراسمي كه ريشه در قيام عاشورا دارد. بيت‌الاحزان حضرت زهرا(س) يكي از هيات‌هاي معروف آذري تهران است كه هر ساله اين مراسم را با حضور صدها و بلكه هزاران نفر از عاشقان اهل بيت(ع) و امام حسين(ع) برگزار مي‌كنند. امسال هم اين مراسم روز جمعه‌با حضور بيش از دو هزار نفر عزادار آذري از اقصي نقاط كشور برگزار شد. به همين بهانه در گفت‌وگويي با داوود صادقي، مداح و شاعرآذري اهل بيت و از اعضاي هيات‌مديره هيات بيت‌الاحزان حضرت زهرا(س) ضمن مروري بر ريشه مراسم طشت‌گذاري، نگاهي داريم به چگونگي انجام مراسم آن در هيات‌هاي آذري زبان.
طشت‌گذاري از جمله مشهور مراسمي است كه آذري‌ها از قديم‌الايام در روزهاي قبل از محرم با شور و هيجاني خاص در هيات‌هاي آذري برگزار مي‌كنند و معمولا طرفداران بسياري هم دارد. تا جايي‌كه مي‌دانم در بيت‌الاحزان حضرت زهرا(س) هم هر‌ساله اين مراسم با حضور صدها نفر برگزار مي‌شود و از برنامه‌هاي پرشور عزاداري امام حسين(ع) دراين هيات است. اصولا فلسفه مراسم طشت‌گذاري چيست و از كجا نشات مي‌گيرد؟
ريشه طشت‌گذاري، رخدادي است كه در جريان حركت امام حسين(ع) اتفاق افتاده است و در بسياري از منابع تاريخي نيز به آن اشاره شده است. همان‌طور كه مي‌دانيد، امام حسين(ع) در هشتم ذي‌الحجه از مكه حركت كردند و پس از طي 35 منزل و اتراق در برخي از آنها به كربلا رسيدند. در يكي از اين منزلگاه‌ها كه اگر درست يادم باشد، منطقه «زباله» بوده است، جلوداري كه امام فرستاده بوده است، برمي‌گردد پيش امام و مي‌گويد: من از دور جنگلي را ديدم كه درختان بسياري داشت. امام درجواب وي مي‌گويد: تصويري كه ديده‌اي جنگل نبوده است، بلكه لشكر حربن رياحي است كه با هزارنفر جنگجو آمده‌اند تا راه را برما ببندند. وقتي سپاه حر نزديك شد معلوم مي‌شود سخنان امام درست بوده است. سپاه حر به نزديكي كاروان امام كه مي‌رسند از امام و ياران‌شان آب مي‌خواهند چرا كه به‌شدت تشنه بودند. امام دستور مي‌دهد تا تمام آب بار شتران را خالي كنند و مشك‌هاي‌شان را به سپاهيان حر بدهند. حتي طشت‌هايي مي‌گذارند تا اسب‌هاي آنها نيز بتوانند سيراب شوند. بعد از اين برخورد زماني‌كه وقت نماز مي‌شود امام به حر گفت: شما با لشكر خود نماز بخوانيد و ما هم با كاروان خود. ولي حر در پاسخ امام گفت: درست است كه ما براي مقابله با شما آمده‌ايم ولي شما پسر فاطمه(س) هستيد و ما هم مي‌خواهيم به شما اقتدا كنيم و بدين‌ترتيب نماز را با همديگر مي‌خوانند. اين قصه، يعني روايت سيراب كردن سپاه دشمن توسط امام حسين(ع) درحقيقت منشا همين مراسم طشت‌گذاري است. حتي گفته مي‌شود كه فردي به نام علي‌بن طعام، نمي‌توانست با مشك آب بخورد، اين بود كه خود امام مشك را نگه داشت تا وي بتواند از آب سيراب شود. به بياني مراسم طشت‌گذاري حركتي نمادين براي نمايش و يادآوري بزرگي روح والاي امام حسين(ع) و مردانگي اوست.
اين مراسم چندم محرم اتفاق افتاده است؟
تاريخ دقيقش را نمي‌دانم ولي مطمئنا قبل از محرم بوده است يعني قبل از ورود امام به كربلا.
در ايران و بين آذري زبان‌ها اين مراسم چطور برگزار مي‌شود؟
در مراسم‌هاي طشت‌گذاري، دو كوزه پرآب و دو طشت بزرگ انتخاب مي‌شوند و دور‌تادورشان را با پارچه‌هاي سبز مي‌پوشانند. در اواخر مجلس عزاداري مخصوص طشت‌گذاري، چند نفر از بزرگان و سيدان هيات بيرون مي‌روند و طشت‌ها و كوزه‌ها را با خود به داخل هيات مي‌آورند و مي‌چرخانند. در اين وقت، هر كدام از مداحان، يك بيت مداحي در وصف تشنگي و مظلوميت امام حسين(ع) مي‌خوانند و مجلس به اوج شور و هيجان خود مي‌رسد. عزاداران به دنبال طشت‌به دوشان و مداحان مي‌افتند برسر و سينه مي‌زنند. هيات عزاداران همراه طشت‌ها و كوزه‌ها به سمت جايگاهي كه از قبل براي‌شان آماده شده مي‌روند و لحظه به لحظه بر شور مجلس اضافه مي‌شود. جايگاه طشت‌ها محلي است كه با پارچه‌اي سياه پوشيده شده و روي آن قرآن و نهج البلاغه قرار دارد. حاملين طشت و كوزه‌ها، طشت‌ها را روي سكوي تعيين شده مي‌گذارند و آنها را از آب كوزه‌ها پرمي‌كنند. در نهايت حاضران در حين عزاداري، جلو مي‌آيند و هر‌كدام به اندازه يك جرعه، از آب داخل كاسه فلزي مخصوص سقاها به عنوان تبرك مي‌نوشند و دعا مي‌كنند و حاجت مي‌خواهند. در نهايت مجلس با دعاي فرج و... خاتمه مي‌يابد.
اين مراسم در چه روزي برگزار مي‌شود؟
هر هياتي در يك روز خاص اين مراسم را برگزار مي‌كند. مثلا خود ما در بيت‌الاحزان حضرت زهرا(س)، درآخرين صبح جمعه ذي‌الحجه هر سال اين مراسم را برگزار مي‌كنيم.
و امسال كه اين مراسم را برگزار كرديد چند نفر در آن شركت داشتند؟
خيلي زياد بودند. حدود دو هزار نفر.
يعني اينقدر شلوغ بود؟
هر سال همين‌طور است.
معروف است كه در اين مراسم حاجت‌هاي زيادي گرفته شده است. در مراسم‌هاي طشت‌گذاري شما هم از اين دست رخدادها اتفاق افتاده است؟
بله. زياد. ولي نگذاشته‌ايم خبرش پخش شود. چون نمي‌خواهيم بگويند از اين اتفاق‌ها دارند به نفع هيات‌شان تبليغ مي‌كنند. مثلا چند وقت قبل، پسر يكي از دوستان كه سرطان داشت در همين مراسم شفا پيدا كرد. دكترش گفته بود: من باورم نمي‌شود كه اين همان مريض من باشد. چون سالم سالم است. امسال احسان، سالم و سرحال در مراسم طشت‌گذاري ما سينه مي‌زد و عزاداري مي‌كرد. از اين دست معجزات در طول اين سال‌ها خيلي داشته‌ايم.
در هيات هزينه‌هاي اين مراسم را چه كسي مي‌دهد؟
يكي از خيرين كه هر سال هزينه مراسم طشت‌گذاري و ناهار عزاداران را كامل تقبل مي‌كند و هيچ‌وقت هم به من اجازه نداده تا نامي از وي ببرم.
در مراسم‌هاي طشت زني، اشعار خاصي خوانده مي‌شود؟
بيشتر ذكر مصيبت‌هاي حضرت ابوالفضل (ع) يا علي اصغر(ع)خوانده مي‌شود.
از مداحان آذري نام‌آشنا چه كساني در مراسم‌هاي شما مداحي مي‌كنند؟
بستگي دارد. تاكنون خيلي از مداحان معروف در اين هيات عزاداري كرده‌اند و مجلس‌گردان بودند. افرادي چون امين مقدم، مجيد بني‌فاطمه يا علي انساني كه سه، چهار سال پيش در هيات ما برنامه داشت.
يك سوال فرعي، باني الاحزان حضرت زهرا(س) چه كسي بوده است؟
يك مرد متدين و خداترس به نام حاج آقا سيد‌علي حق‌گو. ايشان از ايرانياني بودند كه سال‌ها در عراق زندگي كرده بودند و پس از برگشتن به ايران، 24،23 سال قبل اين محل را خريداري و وقف هيات كردند. ابتدا اين هيات شامل دو خانه قديمي چسبيده به هم بود كه بعدها به لطف خيرين عضو هيات، بازسازي و به شكل امروزي درآمد. هياتي كه امروز به
ام‌الهيئات آذري‌هاي تهران معروف است.
پس بايد شخصيت‌هاي مختلفي هم براي عزاداري به هيات شما بيايند.
بله. نمايندگان مجلس، معاونين وزرا، مديران ارشد كشوري و... پاي ثابت مراسم‌هاي ما هستند ولي نمي‌خواهند نامي از آنها برده شود. گمنام مي‌آيند و عزاداري مي‌كنند و گمنام‌تر مي‌روند.
در مراسم‌هاي طشت‌گذاري بيت‌الاحزان، از شهرهاي ديگر هم براي عزاداري مي‌آيند؟
بله. از همه جا. ساوه، هشترود، اردبيل، تبريز و...
فارس‌ها هم در مراسم‌هاي شما شركت مي‌كنند؟
نكته جالب همين جاست. در بسياري از مراسم‌هايي كه داريم با اينكه تمام ذكرهاي ما به زبان آذري است، فارس‌ها نيز شركت مي‌كنند. خودشان مي‌گويند: ما اصلا آذري بلد نيستيم ولي عزاداري آذري چنان سوز و گدازي دارد كه ما را هم به شورو گريه مي‌اندازد و از آن لذت مي‌بريم.
علاوه برمحرم‌ها، ديگر در چه ايامي مراسم داريد؟
ما به‌طور مرتب، هر جمعه از ساعت 9 تا 11 صبح مراسم داريم كه از اقصي نقاط تهران در آن شركت مي‌كنند. تمام تلاش ما اين بوده و هست كه خادم خوبي براي خاندان اهل بيت و به ويژه امام حسين(ع) باشيم و بتوانيم با خلوص قلب در راستاي معرفي چهره و جايگاه والاي حادثه عاشورا و همچنين تاثير آن در زندگي ما، گام برداريم و ديني هر چند كوچك را نسبت به اين خاندان بزرگ و با عظمت ادا كنيم. به خصوص در دنياي امروز كه به نظر مي‌رسد بايد تلاش بيشتري براي آشنايي جوانان با اهل بيت(ع) و معنويت‌هاي ديني انجام داد چرا كه امام حسين(ع) و اهل بيت(ع)، شاه بيت خلقت هستند.