آلودگي هوا؛ نفس اصفهان را بريده است
محمدجواد نصراصفهاني
آلودگي هوا كه به عنوان پيامدي از فعاليت‌هاي انسان قرن بيستم شناخته شده است، در واقع به مخلوطي از ذرات معلق و گازهايي كه غلظت آنها به محدوده زيان‌بار براي سلامت انسان رسيده، اتلاق مي‌شود. بر مبناي گزارش‌هاي سازمان بهداشت جهاني، در سال ۲۰۱۵، حدود 9 ميليون نفر در جهان به دليل بيماري‌هاي ناشي از آلودگي هوا همچون بيماري‌هاي قلبي، سكته مغزي، آسم، برونشيت، تنگي نفس و سرطان جان خود را از دست داده‌اند كه حدود 92 درصد اين مرگ‌ها در كشورهاي كم درآمد يا با درآمد متوسط و كشورهايي كه داراي جهش اقتصادي بوده‌اند، رخ داده است. بر مبناي اين آمارها، كشورهاي برونئي، سوئد و فنلاند كمترين ميزان مرگ ناشي از آلودگي هوا و بنگلادش، سومالي و چاد بالاترين ميزان مرگ و مير بر اثر آلودگي هوا را به خود اختصاص داده‌اند. در ايران ۴۸ هزار مورد مرگ (معادل 5/12 درصد) ناشي از آلودگي هواست.
افزون بر آمار قابل توجه مرگ و مير بر اساس آلودگي هوا، اين معضل زيست محيطي مي‌تواند آثار زيان‌بار درازمدت و كوتاه‌مدتي نيز بر سلامت انسان‌ها داشته باشد. آلودگي هوا مي‌تواند منجر به بيماري‌هاي تنفسي، پوستي، گوارشي، ناباروري و بيماري‌هاي رواني نيز شود. در واقع تاثير آلودگي هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسيب‌پذيري برخي افراد در برابر آلودگي هوا بسيار بيشتر از ديگران است. در اين بين، كودكان كم سن و سال و سالمندان بيشتر از ديگران از آلودگي هوا آسيب مي‌بينند. اين در حالي است كه حق حيات و زيست سالم شهروندان ايراني بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران بايد به رسميت شناخته شود. بنابراين بي‌توجهي به اين اصل اساسي و نيز مصوبات مجلس و شوراهاي كلانشهرها مبني بر رفع عوامل آلاينده، نه تنها عملي خلاف قانون است، بلكه طبيعي‌ترين حق هر شهروندي كه استنشاق هواي پاك است را نقض مي‌كند. دولت‌ها وظيفه فراهم آوردن بستر و محيط پاك براي شهروندان خود را دارند و دسترسي به زندگي سالم و داشتن محيط زيست پاك و هواي عاري از هر نوع آلودگي جزو حقوق فطري و طبيعي شهروندان است. داشتن هواي پاك و محيط زيست سالم يكي از مولفه‌هاي نسل چهارم حقوق بشر است به نحوي كه چنين حقي بايد در دايره شمول حقوق طبيعي آحاد شهروندان قرار گيرد.
شهر اصفهان به عنوان يكي از بزرگ‌ترين شهرهاي ايران با جمعيتي بيش از يك ميليون و نهصد هزار نفر، با 2 ميليون خودرو و موتورسيكلت و دارا بودن ۱۰ هزار واحد صنعتي، بيش از ۷۴ شهرك صنعتي، ۶۵۰ معدن فعال، هزار واحد سنگ‌بري و ۶۰۰ واحد سنتي توليد آجر، دومين شهر صنعتي ايران است كه به عنوان يكي از كلانشهرهاي آلوده دنيا مطرح شده است. گسترش صنايع آلاينده همچون ذوب آهن، فولاد مباركه اصفهان، نيروگاه اصفهان و نيروگاه شهيد محمد منتظري، پالايشگاه و پتروشيمي در كنار شهرك‌هاي صنعتي كوچك و بزرگ در شعاع ۵۰ كيلومتري و جايابي نادرست آنها، خشكي زاينده‌رود، ساخت ساختمان‌هاي مسكوني مرتفع در شهرك‌هاي اقماري واقع در غرب شهر در محل وزش بادهاي غربي-شرقي شهر اصفهان، به عنوان مجموعه عوامل اصلي در آلودگي هواي اصفهان شناخته شده است. افزون بر اين، بيشتر پروژه‌هاي عمراني تهيه شده در شهر اصفهان فاقد پيوست‌هاي زيست محيطي و ترافيكي بوده است. همگي اين عوامل زنگ‌هاي خطر را در اين زمينه به صدا در آورده و توجه مسوولان در طرح جامع كاهش آلودگي هواي اصفهان و ارايه راهكاري بلندمدت براي رفع اين مساله را خواستار است. اگر روزي پاي صنايع آلاينده‌اي همچون فولادسازي به اين كشور باز شد، هدف توليد اين محصولات به اندازه نياز داخل و به منظور ارتقاي صنعت كشور بود نه اينكه كشورمان تبديل به مامني براي بيگانگان جهت توليد محصولات اوليه مورد نياز آنها شود. اگر يك‌چهارم توليد پالايشگاه‌هاي كشور مازوت است كه قبلا بخشي از آن صادر مي‌شد كه به دليل محدوديت مصرف مازوت‌هاي آلاينده براي كشتي‌ها، خريد مازوت از ايران كمتر شده و در نتيجه مخازن مازوت كشور پر شده است، دليلي بر مصرف مازوت به دليل افزايش مصارف گاز خانگي در فصل سرما، در صنايع داخل كشور نيست. بر اساس نمودار ثبت شده اداره كل محيط زيست استان، اصفهاني‌ها در حال تجربه آلوده‌ترين روزهاي سال هستند. اين در حالي است كه با توجه به بحران كرونا و در نتيجه تعطيلي مراكز آموزشي، ميزان تردد در بسياري از زمان‌ها كمتر از نصف سال گذشته بوده و محدوديت ترافيكي شبانه در اصفهان در حال اجراست به‌گونه‌اي كه يك‌سوم شبانه‌روز دچار محدوديت ترافيكي شده، اما همچنان وضعيت آلودگي هوا وخيم است. ساليان سال به هنگام فصل سرما و آلودگي هوا، اين مهم به تردد وسايل نقليه در سطح شهر نسبت داده مي‌شد ولي امسال، به واسطه بحران كرونا و منع تردد شبانه و كاهش تردد شهروندان در طول روز، منجر شده كه مسوولان بپذيرند متهم اصلي آلودگي هواي اصفهان آلاينده‌هاي ثابت و نه آلاينده‌هاي متحركند. صنايع آلاينده‌اي كه بايد از حريم شهر اصفهان خارج مي‌شدند ولي متاسفانه به دليل ساختار اقتصاد دولتي نه تنها از محدوده شهر خارج نشدند، بلكه طرح‌هاي توسعه آنها نيز در حال اجراست. در پايان، لازم به ذكر است همه شهرهاي بزرگ دنيا با مساله‌اي به نام آلودگي هوا مواجهند، ولي به جاي اينكه چشم بر آسمان، منتظر باد و باران باشند تمام تلاش خود را به كار گرفته‌اند تا از بروز وضعيت خطرناك جلوگيري كنند.
دكتراي فيزيك