توافق جانبي در راه است؟
سارا معصومي
فرجام برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) به جدال خوش‌بيني و بدبيني رسيده است. پس از گفت‌وگوي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده با امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه در كاخ سفيد عده‌اي از تحليلگران با احتساب نيمه پرليوان ابراز اميدواري مي‌كنند كه اروپا و امريكا تا ضرب‌الاجل 12 مه به توافق خواهند رسيد و در نتيجه آن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران بازنخواهند گشت تا امريكاي ترامپ همچنان عضوي از برجام باقي بماند. اما عده‌اي ديگر همچنان وزنه كينه دونالد ترامپ از توافق هسته‌اي را سنگين‌تر مي‌دانند و تاكيد دارند كه رييس‌جمهور امريكا تحت تاثير سخنان ماكرون يا آنگلا مركل صدراعظم آلمان قرار نخواهد گرفت و برجام نهايتا پس از تاريخ 12 مه بايد مسيري بدون امريكا را طي كند. برآيند اظهارات ترامپ و ماكرون حكايت از اين دارد كه رييس‌جمهور امريكا همچنان مصر به تغيير برجام است اما اروپايي‌ها تلاش دارند وي را متقاعد كنند كه توافق هسته‌اي با ايران را به عنوان مقدمه محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران و تحميل فشار بر تهران در حوزه‌هاي غيرهسته‌اي بپذيرد تا بعدها اروپايي‌ها كار با تهران را وارد فاز ديگري كنند كه هم اعمال محدوديت بر برنامه هسته‌اي تهران در درازمدت و پس از سال 2025 را شامل شود و هم مسائل موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را دربربگيرد. در چنين شرايطي هرچند برخي رسانه‌ها از توافق ميان ماكرون و ترامپ براي نجات برجام سخن مي‌گويند اما در دولت امريكا در همچنان بر همان پاشنه مي‌چرخد و تنها دلخوشي تروييكاي اروپايي اين است كه با بازي با كلمات پرونده توافق فعلي موسوم به برنامه جامع اقدام مشترك را مجددا باز نكنند تا صداي اعتراض ايران بلند نشود و در ازاي آن به ترامپ وعده دهند كه به زودي مذاكرات جديدي با ايران در راستاي اعمال محدوديت بر برنامه هسته‌اي اين كشور براي اجرا پس از سال 2025 را آغاز خواهند كرد. مذاكره‌اي كه اين‌بار مانند زمان باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين كاخ سفيد تنها مساله هسته‌اي را دربرنخواهد گرفت و قرار است در سايه آن تمام مسائل مورد اختلاف ميان ايران و غرب روي ميز قرار بگيرد. مقام‌هاي ايران تاكنون بارها اعلام كرده‌اند كه اگر قرار بود در جريان مذاكرات هسته‌اي درباره تمام مسائل مورد اختلاف ميان ايران و غرب مذاكره صورت بگيرد دو طرف همچنان پاي ميز مذاكره نشسته بودند و توافقي به دست نيامده بود. درحالي كه ترامپ در مجموع سخنان خود در حضور همتاي فرانسوي به صراحت اعلام نكرد كه آيا در تاريخ 12 ماه مه تهديد قبلي خود درباره خروج از برجام را عملي خواهد كرد يا نه اما مايك پمپئو، نامزد كاخ سفيد براي حضور در پست وزارت خارجه در جلسه استماع در كميته روابط خارجي سناي اين كشور ادعا كرده بود كه اگر امريكا و اروپا تا تاريخ 12 ماه مه به توافق نرسند و ترامپ از برجام خارج شود هم باز فضا براي مذاكره درباره توافقي بهتر با ايران وجود دارد و درهاي ديپلماسي بسته نخواهند شد. نكته قابل توجه ديگر در سخنان دونالد ترامپ و ماكرون اظهارات آنها درباره مذاكره با كيم جونگ اون، رهبر كره شمالي بود. براساس گزارش‌هاي موجود، دو رييس‌جمهور بحث‌هاي مفصلي درباره پرونده‌هاي هسته‌اي جداگانه ايران و كره شمالي داشته‌اند و همين مساله نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه دو پرونده‌اي كه به ظاهر بي‌ربط به يكديگر هستند هم در داخل امريكا و هم از منظر بررسي سياست خارجي امريكا در آسيا، اروپا و خاورميانه به هم تنيده شده‌اند. بسياري از تحليلگران نزديك به كاخ سفيد به ترامپ هشدار داده‌اند كه خروج امريكا از برجام مي‌تواند بر روند مذاكرات واشنگتن _ پيونگ‌يانگ براي خلع سلاح تاثير بگذارد.
نيويورك‌تايمز در بخش‌هايي از گزارشي درباره فرجام برجام در سايه ديدار ترامپ _ ماكرون مي‌نويسد: اروپايي‌ها تلاش مي‌كنند امريكا را با وعده توافق جانبي با ايران در توافق موجود نگه دارند و اين در حالي است كه ايران در توافق‌هاي جديد جانبي ميان اروپا و امريكا نقشي ندارد اما قرار است استانداردهايي از سوي دو طرف براي تهران تعريف شود كه اگر از آنها عدول كرد با تحريم‌هاي جديد يا بازگشت تحريم‌هاي سابق روبه رو خواهد شد. عملكرد ترامپ در يك سال گذشته نشان داده كه وي مايل است تا دقيقه نود همه گزينه‌ها را روي ميز حفظ كند و البته دقيقا در لحظه آخر تصميم خود را اعلام كند. برخي از نزديكان به ترامپ اعتقاد دارند كه وي در ديدار با ماكرون از مواضع پيشين خود درباره ايران عمدا كوتاه نيامد تا رييس‌جمهور فرانسه با ترك واشنگتن با دستان خالي در حوزه برجام به همتاهاي اروپايي خود اين پيغام را برساند كه تهديد رييس‌جمهور امريكا جدي است و بايد تا 12 ماه مه بر ايران فشار بيشتري وارد كرد در غير اين صورت ترامپ از برجام خارج خواهد شد.
امانوئل ماكرون نيز در حضور ترامپ تلاش كرد همصدايي بيشتري با وي از خود نشان دهد و در حالي كه تغيير موضع وي درباره برجام مورد سوال يكي از خبرنگاران قرار گرفت، تاكيد كرد كه برخلاف ترامپ اعتقاد دارد توافق فعلي با تهران بايد حفظ شود و يكي از ستون چهارپايه‌اي قرار بگيرد كه قرار است درباره سه‌پايه ديگر آن در آينده تصميم‌گيري شود. به گفته ماكرون، پايه دوم مي‌تواند تمديد تاريخ توافق برجام براي بعد از 2025 باشد، پايه سوم به ممانعت از توسعه موشك‌هاي بالستيك ايران بازمي‌گردد و پايه چهارم نيز مربوط به جلوگيري از آنچه است كه رييس‌جمهور فرانسه دخالت‌هاي ايران در منطقه خواند. هرچند ترامپ و ماكرون درباره ايران به توافقي دست پيدا نكردند اما هر دو رييس‌جمهور تاكيد داشتند كه به درك مشتركي از نظريات هم درباره ايران رسيده‌اند.
رسانه روسي آر. تي با پوشش صحبت‌هاي ماكرون و ترامپ، سخنان رييس‌جمهور فرانسه درباره برجام و راهكارهاي وي براي باقي ماندن در اين توافق، سخنان رييس‌جمهور فرانسه را «سورپرايز» مي‌خواند و تاكيد مي‌كند درحالي كه ماكرون براي متقاعد كردن ترامپ براي باقي ماندن در برجام به واشنگتن رفته بود در حضور رييس‌جمهور امريكا با وي همصدا شد و حتي خواهان توافق جانبي شد كه بتواند تاريخ انقضاهاي موجود در برجام را تمديد كند.