سارا معصومي
عربستان سعودي در انتخابات 2016 امريكا دست به قماري خطرناك زد و برگه‌هاي خود را روي پيروزي هيلاري كلينتون، نامزد دموكرات‌هاي امريكايي شرط‌بندي كرد. در نهايت سرنوشت اين انتخابات آنگونه كه هيچ كس پيش‌بيني نمي‌كرد پيش رفت و قرعه به نام دونالد ترامپ، تازه واردي به عالم سياست با سربند جمهوريخواه افتاد. از نخستين ساعات پيروزي دونالد ترامپ، عربستان سعودي تلاش براي جلب نظر چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده را كليد زد و البته كه تنها راه براي پيروزي بر افكار مردي كه در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي تندترين اظهارات را عليه اعراب و باج‌گيري آنها از امريكا مطرح كرده بود، خرج دلار بود. برخي از منابع خبري چندهفته پس از پيروزي دونالد ترامپ در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا اعلام كردند كه عادل الجبير، وزير خارجه عربستان سعودي دو ماه تمام را در واشنگتن گذرانده تا كانال‌هاي نزديك به رييس‌جمهور جديد را كشف و جبران مافات كند. لابي‌هاي سعودي از همان نخستين ساعات خروج باراك اوباما از كاخ سفيد در 20 ژانويه 2016 و حضور دونالد ترامپ در واشنگتن در جامه رييس‌جمهور، فعاليت خود را آغاز كردند. بلومبرگ در تازه‌ترين گزارش از چهره‌هاي جديد سعودي در لابي فعال اين كشور در ايالات متحده گزارش مي‌دهد. در اين گزارش با عنوان «آشنايي با چهره‌هاي سعودي كه تصوير پادشاهي را در واشنگتن ترميم مي‌كنند»، آمده است: پس از چند شكست مداوم ديپلماتيك، سعودي‌ها تلاش مي‌كنند نفوذ خود بر واشنگتن را با روي كار آوردن چهره‌هاي جديد در لابي خود افزايش دهند. براي بيش از دو دهه، شاهزاده بندر بن سلطان چهره شاخص عربستان سعودي در واشنگتن بود. مردي كه خلبان جنگنده‌هاي سعودي بود به سفير عربستان سعودي در امريكا تبديل شد و البته كه در زمان خود جزو معدود چهره‌هاي كاريزماتيك رياض در واشنگتن بود. مردي كه به سرعت به يكي از دوستان نزديك خانواده بوش تبديل شد. بندر بن سلطان پس از استعفا در سال 2005، عهده‌دار چند پست متفاوت در رياض شد تا اينكه در نهايت از انظار عمومي محو شد. بندر كه اكنون نزديك به 70 سال سن دارد ديگر به ندرت در محافل عمومي ديده مي‌شود و شايعاتي در رياض بر سر زبان‌ها مي‌چرخد كه وي در عربستان جديدي كه محمد بن سلمان به دنبال تبليغ آن است، جايي ندارد. بنابراين زماني كه سعودي‌ها در واشنگتن دور هم جمع شدند تا حضور محمد بن سلمان در جامه وليعهد در پايتخت امريكا را جشن بگيرند، يك نكته قابل توجه اين بود كه بندر بن سلطان در اين جلسه حضور پيدا كرد اما چندان مورد استقبال واقع نشد. وي پيش از سخنراني‌هاي سناتور ليندزي گراهام و معاون وزير سابق ديك چني درباره خاطرات سياسي خود در واشنگتن و البته رابطه ميان امريكا و عربستان سعودي كه امروزه روز توسط وليعهد 32 ساله اداره مي‌شود، اشاره كرد و گفت: وليعهد به انرژي جوانان مايل است و اين همان چيزي است كه من ديگر ندارم. چند قدم آن‌سوتر از بندر بن سلطان، سفير جديد عربستان سعودي در امريكا خالد بن سلمان 30ساله كه برادر وليعهد است نشسته بود.
خالد يك وجه مشترك با بندربن سلطان دارد و آنهم اين است كه مانند او خلبان جنگنده بوده است. خالد يكي از چهره‌هاي هم نسل خود است كه در يك سال و نيم اخير از جانب عربستان سعودي به ايالات متحده فرستاده شده تا رابطه امريكا با عربستان را ترميم و بر پايه‌هاي اين اتحاد بيفزايد. حقيقت اين است كه كار خالد و هم‌نسل‌هاي وي در امريكا بسيار سخت‌تر از كاري است كه بندر بن سلطان انجام مي‌داد. هادي عامر از كارشناسان مسائل عربستان سعودي در دولت باراك اوباما در اين باره مي‌گويد: قبلا فضا اينگونه بود كه با رهبران سياسي در عربستان سعودي گفت‌وگو مي‌كرديد و آنها مي‌گفتند بله اخيرا با وزير خارجه يا مشاور امنيت ملي در امريكا گفت‌وگو داشتيم. اين رابطه نزديك ميان مقام‌هاي سعودي و امريكايي در چندسال اخير از بين رفته است و يكي از دلايل آن نگاه افكار عمومي به عربستان سعودي پس از حمله يازده سپتامبر است و دليل ديگر هم در سياست‌هايي نهفته است كه اندك اندك از نقش امريكا در منطقه كاست. علي شيهابي، بانكدار سابق كه در ژانويه 2017 با ماموريت شكل دادن به انديشكده‌اي سعودي به واشنگتن آمد، در اين رابطه به بلومبرگ مي‌گويد: پس از حادثه 11 سپتامبر، نگاه افكار عمومي به عربستان سعودي بسيار تند شد. پس از رابطه نزديك و پيچيده عربستان سعودي با دولت جورج بوش، سعودي‌ها احساس كردند به حاشيه رانده شده‌اند و برخي سياست‌هاي باراك اوباما، چهل و چهارمين رييس‌جمهور امريكا نيز رسما سعودي‌ها را هدف قرار داد. عربستان سعودي عليه برنامه هسته‌اي ايران و همچنين طرحي كه در كنگره در سال 2016 به منظور صدور مجوز براي درخواست غرامت خانواده قربانيان حادثه 11 سپتامبر از دولت سعودي مطرح شد، لابي‌هاي بسياري كرد. زماني كه اين طرح در كنگره امريكا مطرح شد، عادل الجبير كه خود زماني سفير عربستان در ايالات متحده بود، چند هفته در واشنگتن بيتوته كرد تا شايد بتواند نظر قانونگذاران امريكايي را تغيير دهد كه البته در نهايت با دستان خالي امريكا را ترك كرد. براساس يافته‌هاي آماري موجود، پادشاهي سعودي براي مانع‌تراشي در مسير تصويب اين طرح در كنگره امريكا قريب به 8 ميليون دلار هزينه كرد. سعودي‌ها به برخي از كهنه‌سربازهاي امريكايي وجوهي را پرداخت كردند تا آنها با حضور در كنگره در واشنگتن به قانونگذاران امريكايي بگويند كه اين طرح مي‌تواند جان سربازان امريكايي را به خطر بيندازد. اين سياست براي سعودي‌ها فاكتور 270 هزار دلاري هتل بين‌المللي ترامپ را به همراه داشت كه البته هيچ كدام از اين تلاش‌ها نيز ره به جايي نبرد. راي مثبتي كه به اين طرح در كنگره داده شد و همچنين قوانين جانبي آن به منزله زنگ خطري براي سعودي‌ها بود. علي شيهابي در اين باره به بلومبرگ مي‌گويد: اين طرح به منزله سيلي به صورت تمام لابي گرهاي سعودي در امريكا بود. اين طرح نشان داد هيچ كدام از ترفندهايي كه چهره‌هاي لابي‌گر سعودي از خود بروز داده‌اند، جواب نداده است.
در نتيجه عدم پاسخگويي اين سياست‌ها بود كه ايالات متحده در مدت زمان 10 سال پس از بندر بن سلطان، سه بار سفراي خود در واشنگتن را تغيير داد. كاري كه لابي‌ها و سفراي عربستان سعودي در امريكا نتوانستند انجام بدهند در نهايت به سفير امارات متحده عربي در واشنگتن يا وليعهد امارات يعني شيخ محمد بن زايد سپرده مي‌شود. امارات نزديك‌ترين متحد سعودي در منطقه به حساب مي‌آيد. با اين وجود پس از آنكه خالد بن سلمان در آوريل 2017 مسووليت سفارتخانه سعودي در امريكا را برعهده گرفت، سعودي‌ها اندك اندك قدرت لابي‌گري خود را به دست گرفتند.
خالد بن سلمان، برادر تني محمد بن سلمان و يكي از مورد اعتمادترين افراد وليعهد به حساب مي‌آيد. وي زبان انگليسي را كاملا روان صحبت مي‌كند و در جريان حمله ائتلاف سعودي به يمن مسووليت پرواز چند جنگنده را برعهده داشته است. يك مقام سعودي حاضر در سفارتخانه عربستان در امريكا در اين باره مي‌گويد: ماموريت خالد اين است كه رابطه ميان امريكا و عربستان سعودي را در همه حوزه‌ها بهبود ببخشد.
يكي از مهم‌ترين كارهاي خالد بن سلمان اين بود كه پاييز گذشته اعلام كرد كه خاندان سلطنتي ممنوعيت رانندگي زنان را لغو مي‌كند. اين خبر به جاي آنكه ابتدا در عربستان سعودي اعلام شود و با دست به دست شدن در رسانه‌ها به گوش امريكايي‌ها برسد در ساعات بعداز ظهر به وقت واشنگتن و نيمه شب در رياض اعلام شد. خالد در اين باره به خبرنگاران گفت: نه شرقي مي‌شويم و نه غربي بلكه در حال تمرين مدرن شدن هستيم.
عربستان سعودي زمان اعلام خبرهايي از اين دست را به گونه‌اي تنظيم كرد كه موج رسانه‌اي مدنظر رياض براي تاثيرگذاري و جلب‌توجه بين‌المللي به خصوص در امريكا را ايجاد كند. همزمان با خبر لغو ممنوعيت رانندگي براي زنان در عربستان، نخستين سخنگوي زن سفارتخانه سعودي در واشنگتن نيز معرفي شد. زني كه انگليسي را با لهجه جنوب امريكا صحبت مي‌كرد و از دانشگاه شيكاگو مدرك فوق‌ليسانس خود را گرفته است.
سعودي‌ها در كاخ سفيد نيز دوستان بسياري براي خود دست و پا كرده‌اند. محمد بن سلمان رابطه بسيار نزديكي با جارد كوشنر، داماد ترامپ برقرار كرده و البته رابطه بسيار خوبي هم با شخص ترامپ دارد به گونه‌اي كه ترامپ عربستان را به عنوان نخستين مقصد سفر خود در ماه مه 2017 انتخاب كرد. يك سال نخست حضور ترامپ براي سعودي‌ها سالي براي باج‌گيري بود به خصوص در ژوئن گذشته كه رياض با دوحه به اختلاف خورد و قطر را متهم به نزديكي به ايران كرد. اين تنش منجر به بروز شكاف در كاخ سفيد شد. ركس تيلرسون، وزير خارجه وقت در گفت‌وگو با مقام‌هاي قطر به آنها وعده داد كه از حمايت واشنگتن برخوردار خواهند بود. ترامپ نيز كه مدتي پس از اين ماجرا ميان عربستان و قطر سردرگم بود اندكي بعد با تيلرسون در اين مسير همراه شد و از امير قطر در كاخ سفيد استقبال كرده و تلاش‌هاي دوحه در مبارزه با تروريسم را ستود.
صعود محمد بن سلمان بي‌دردسر نيز نبوده و مشكلات خود را ايجاد كرده است. او مبتكر جنگ به يمن بوده و البته مسوول صادركننده بازداشت‌هاي دسته‌اي در داخل خاندان حاكميت. او همچنين جمعيت قابل توجهي از نخبگان و روشنفكران سعودي را هم با عنوان فريبنده مبارزه با فساد بازداشت كرده و پس از آنكه بخش قابل توجهي از ثروت‌هاي‌شان را به جيب زده، دستور به آزادي آنها داده است.
عربستان سعودي براي بهبود وجهه خود در امريكا به قدرت لابي‌گرهايش بسيار وابسته است هرچند كه رابطه با برخي از آنها از زماني كه محمد بن سلمان به روي كار آمده قطع شده است. يك مقام سفارتخانه سعودي در واشنگتن در اين باره به بلومبرگ مي‌گويد: هرچند كه هنوز لابي‌گران و مشاورهاي امريكايي آنها به نفع سعودي فعال هستند اما سياست جديد اين است كه چهره‌هاي سعودي مسووليت اين كمپين در واشنگتن را برعهده بگيرند. همواره اينكه سعودي‌ها درباره سعودي‌ها حرف بزنند و از آنها دفاع كنند مثمر ثمرتر خواهد بود.
هرچند كه شخص بندر بن سلطان كنار گذاشته شده است اما خانواده سلمان براي احياي وجهه خود در واشنگتن همچنان به خانواده بندر نياز دارد و اين‌بار آنها به سراغ ريما، دختر بندر رفته‌اند. سفر ماه ژانويه ريما به داووس سر و صداي بسياري به راه انداخت. وي در نشست‌هايي كه در داووس برگزار شد دفاع جانانه‌اي از سياست‌هاي محمد بن سلمان كرد و ويدئوهاي سخنراني‌هاي وي سر و صداي بسياري به راه انداخت.