گروه مدرسه «اعتماد» گزارش مي‌دهد
فراز و فرود طرح رتبه‌بندي معلمان
رتبه‌بندي معلمان در پيج كميسيون اجتماعي دولت: كمتر از سه هفته به پايان اسفند باقي مانده است اما هنوز لايحه رتبه‌بندي معلمان كه وزير آموزش و پرورش قول داده بود تا پايان سال به مجلس داده خواهد شد در مسير وزارت آموزش و پرورش و كميسيون اجتماعي دولت در رفت و آمد است.
يك مقام مسوول در وزارت آموزش و پرورش به گروه مدرسه «اعتماد» گفت: ما كار خودمان را انجام داديم و طرح را نهايي كرديم، حتي سه يا چهار باري كه از كميسيون اجتماعي دولت برگشت خورده بود اصلاحات لازم را انجام داديم و منتظر هستيم با نهايي شدن در كميسيون به مجلس ارسال شود
گروه مدرسه| پس از آنكه در اواخر دولت دهم طرح رتبه‌بندي معلمان مغاير قانون تشخيص داده شد و نمايندگان آن را وظيفه دولت دانسته و براي تبديل شدن به لايحه به دولت ارجاع دادند، اين طرح مدتي به دست فراموشي سپرده شد اما وقتي وزير آموزش و پرورش دولت يازدهم از فرستادن لايحه رتبه‌بندي معلمان تا آخر اسفند سخن به ميان آورد، دوباره بحث و بررسي بر سر آن آغاز شد. مسوولان و كارشناسان آموزشي آن را يك راهكاري براي كيفيت بخش آموزشي و ارتقاي معيشت معلمان دانسته و معلمان نيز نسبت به مفيد بودن آن انتقاد داشتند، حال كه سال رو به پايان است و برخي همچنان مدعي هستند اين طرح و اجرايي شدن آن يكي از مطالبات معلمان است ما بر آن شديم تا با مروري بر فراز و نشيب‌هاي اين طرح يا لايحه به بررسي ابعاد آن بپردازيم، اظهارنظرهايي كه در رسانه‌ها‌ي مختلف و مجامع گوناگون در طول يك سال گذشته صورت گرفته در اين گزارش آمده و در ابعاد مختلف از نگاه مسوولان، نمايندگان كارشناسان و معلمان به آن پرداخته شده است.
طرح اوليه پيشنهادي نظام رتبه‌بندي
طبق آيين‌نامه‌اي كه آموزش و پرورش براي تصويب به شوراي عالي انقلاب فرهنگي ارايه كرده، نحوه تغيير رتبه و نظام رتبه‌بندي معلمان تشريح شد، نظامي كه بر اساس آن چهار رتبه «مربي معلم»، «استاديار معلم»، «دانشيار معلم» و «استاد معلم» براي معلمان در نظر گرفته شده است. داشتن حداقل درجه علمي مورد نياز براي كسب آن رتبه، تجربه خدمت مورد نياز، كسب امتيازات لازم از جداول فعاليت‌ها، كسب امتياز لازم در ارزشيابي‌هاي ملي براي رتبه‌بندي تعريف شده و ارايه مقالات و تاليفات علمي مناسب در زمينه موضوعات آموزش و پرورش و پيشرفت تربيتي و تحصيلي دانش‌آموزان، در ارزشيابي فعاليت‌هاي معلمان در كانون توجه قرار مي‌گيرد. در اين طرح پيشنهادي چهار رتبه براي معلمان در نظر گرفته شده كه براي هريك از اين عناوين شرايطي تعريف شده است.
رتبه مربي معلم: براي اين رتبه، حداقل مدرك تحصيلي كارشناس (ليسانس) با پنج سال تجربه، دارا بودن كارت صلاحيت حرفه‌اي تدريس در زمينه مربوط، طي دوره آموزشي ضمن خدمت در علوم تربيتي، متناسب با تحولات علمي روز، به ميزان مورد نياز، طي دوره آموزشي ضمن خدمت، در زمينه تخصصي و رشته تحصيلي متناسب با تحولات علمي روز به ميزان مورد نياز، داشتن حداقل امتيازات لازم از دو ارزشيابي فعاليت‌هاي چهارگانه مشروط بر آنكه فاصله دو ارزشيابي بيش از 2 سال نباشد، داشتن حداقل امتيازات لازم از شركت در دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت، مطابق ضوابط مربوط، موفقيت در آزمون شايستگي تخصصي مربي معلم از جمله شرايط تعريف شده پيشنهادي است.
رتبه استاديار معلم: معلمان با مدرك كارشناسي (ليسانس) با 15 سال تجربه باشند يا داراي كارشناسي ارشد (فوق ليسانس) با 12 سال تجربه و همچنين دارندگان مدرك دكترا با شش سال تجربه در اين رتبه قرار مي‌گيرند. علاوه بر اين شرايط، دارا بودن كارت صلاحيت حرفه‌اي تدريس، در زمينه مربوط به رتبه مربي معلم، داشتن امتيازات لازم در دو ارزشيابي عملكرد سالانه، مشروط بر آنكه فاصله دو ارزشيابي بيش از دو سال نباشد و در آخرين ارزشيابي امتيازات لازم را كسب كرده باشد، داشتن امتيازات لازم از شركت در دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت و طي دوره آموزش ضمن خدمت ويژه اين رتبه، علاوه بر آموزش‌هاي ضمن خدمت مرتبط با رتبه مربي معلم، برخي ديگر از شرايط اين گروه است. ارايه حداقل دو مقاله علمي كه هيات‌هاي مربوط ارزشيابي كرده باشند، دارا بودن رتبه مربي معلم براي دارندگان درجه ليسانس و فوق ليسانس و موفقيت در آزمون ملي تشخيص شايستگي تخصصي از ديگر شرايطي است كه براي رتبه استاديار معلم تعريف شده است. گفتني است، دارندگان مدارك تحصيلي (كارشناسي) ليسانس و (كارشناسي ارشد) فوق ليسانس و دكترا كه در سه ارزشيابي عملكرد متوالي (منتهي به زمان درخواست رتبه استاديار معلم) امتيازات مربوط را كه وزارت تعيين مي‌كند كسب كرده باشند، مي‌توانند با يك سال سابقه خدمت كمتر درخواست رتبه استاديار معلم كنند.
رتبه دانشيار معلم: براي اين گروه از فرهنگيان نيز دارا بودن كارشناسي (ليسانس) با 22 سال تجربه، كارشناسي ارشد (فوق‌ليسانس) با 18 سال تجربه، دكترا با 14 سال تجربه پيشنهاد شده است و دارا بودن كارت صلاحيت حرفه‌اي تدريس در زمينه مربوط به رتبه استاديار معلم، داشتن امتيازات تعيين شده از شركت در دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت رتبه‌هاي قبل و طي دوره آموزش ضمن خدمت ويژه اين رتبه، داشتن امتيازات تعيين شده از سه ارزشيابي عملكرد در رتبه استاديار معلم، مشروط بر آنكه آخرين ارزشيابي فرد از درصد مجموع امتيازات كمتر نباشد نيز مد نظر قرار گرفته است.
همچنين ارايه حداقل دو مقاله علمي ارزشيابي شده در زمينه دروس مورد تدريس، ارايه حداقل يك پژوهش علمي در زمينه تخصصي يا مسائل آموزش و پرورش، تاليف حداقل يك كتاب در زمينه دروس مورد تدريس كه گروه تخصصي آن را پذيرفته باشند، موفقيت در آزمون ملي شايستگي تخصصي رتبه دانشيار معلم و اخذ امتيازات لازم از شركت در دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت رتبه‌هاي قبل نيز از شرايط ديگر كسب رتبه دانشيار معلم است. دارندگان مدارك تحصيلي ليسانس و فوق ليسانس و دكترا، مشروط به داشتن امتيازات تعيين شده، در سه ارزشيابي عملكرد متوالي (منتهي به زمان درخواست رتبه دانشيار معلم) مي‌توانند به ترتيب با يك سال تجربه كمتر درخواست رتبه دانشيار معلم كنند.
رتبه استاد معلم: براي رتبه استاد معلم نيز داشتن مدرك كارشناسي ارشد با 24 سال تجربه و دكترا با 20 سال تجربه پيشنهاد شده، ضمن آنكه دارا بودن كارت صلاحيت حرفه‌اي تدريس در رتبه دانشيار معلم، داشتن امتيازات لازم از سه ارزشيابي متوالي (منتهي به زمان درخواست در رتبه استاد معلم)، دارا بودن حداقل دو مقاله علمي ارزشيابي شده پس از كسب رتبه دانشيار معلم در زمينه مربوط، دارا بودن حداقل يك پژوهش علمي تربيتي در زمينه تخصصي يا مسائل آموزش و پرورش، تاليف حداقل سه جلد كتاب علمي در زمينه مربوطه كه گروه تخصصي آن را پذيرفته باشد، موفقيت در آزمون ملي شايستگي تخصصي رتبه استاد معلم و دارا بودن رتبه دانشيار معلم از ديگر شرايط تعريف شده براي كسب اين رتبه است. گفتني است، معلمان خلاق و نوآور و نخبه با مدرك ليسانس و با 25 سال تجربه و داشتن شرايط فوق، مشمول اين رتبه مزبور مي‌شوند. لازم به ذكر است ورود به طرح با رتبه «مربي معلم» آغاز مي‌شود و كسب رتبه‌هاي بعدي، مستلزم توقف در رتبه قبلي است، لذا تنها دارندگان مدرك تحصيلي دكترا مي‌توانند به شرط داشتن شرايط با رتبه استاديار معلم وارد اين طرح شوند. بر اساس طراحي سازوكاري كه به تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش مي‌رسد، وزارت آموزش و پرورش مي‌تواند بخشي از ساعات موظف معلمان بالاتر از مربي را به مسووليت‌ها و وظايف پژوهشي و مطالعاتي اختصاص دهد. همچنين معلمان با مدرك كارداني و داشتن 12 سال تجربه و شرايط اخذ رتبه مربي معلم مشمول اخذ رتبه مزبور مي‌شوند و با داشتن 24 سال تجربه و شرايط اخذ رتبه استاديار معلم مشمول آن رتبه مي‌شوند. ضمن آنكه وزارت مجاز است علاوه بر شرايط مزبور، شرايط ديگري را براي اين قبيل معلمان اضافه كند ضمنا معلمان خلاق، نوآور و نخبه با دو سال تجربه كمتر، در شمول رتبه‌بندي قرار مي‌گيرند. براساس طرح پيشنهادي نظام رتبه بندي، جذب معلمان مورد نياز وزارت، بر اساس آيين‌نامه جذب و گزينش نيروي انساني خواهد بود كه به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي مي‌رسد و آموزش وپرورش مي‌تواند در جهت توسعه مجتمع‌هاي آموزشي و پرورشي، امتيازات خاصي در اجراي رتبه‌بندي براي مديران و معاونان اين قبيل واحدها اعمال كند.
ديدگاه يك نماينده مخالف طرح
محسن عليمرداني، نماينده مردم زنجان در مجلس: معلمان زحمات زيادي مي‌كشند و وقت كمي حتي براي مطالعه شيوه تدريس دارند اما ما به اين موضوعات توجه نداريم و داريم قانوني را تصويب مي‌كنيم كه سبب تنش و اختلاف بين معلمان مي‌شود همچنين با اين اقدام آموزش بدون پرورش و مسائل تربيتي را رواج مي‌دهيم. به جاي اين اقدامات بايد نظام هماهنگ پرداخت حقوق را مورد توجه قرار دهيم چرا كه ديگر وقتش رسيده كه به جاي وعده دادن حقوق معلمان را به سقف حقوق كارمندان دولت برسانيم.
رتبه‌بندي معلمان از ديدگاه مسوولان
فاني، وزير آموزش وپرورش گفت: در خصوص ايجاد انگيزه براي معلمان كشور، برنامه رتبه‌بندي معلمان اجرايي خواهد شد تا با ايجاد رقابت سالم بين معلمان براي آنها انگيزه ايجاد كنيم.
دبيركل شوراي عالي آموزش و پرورش هم مي‌گويد: رتبه‌بندي معلمان سبب ايجاد انگيزه و رقابت مثبت بين معلمان خواهد شد، ضمن آنكه با اجراي اين طرح نه تنها پويايي و سيستم جذب و نگه‌داشت معلمان تغيير خواهد كرد، بلكه اين امر به توانمندسازي معلمان نيز منجر خواهد شد.
نايب‌رييس كميسيون آموزش مجلس: دولت به راحتي مي‌تواند از سال تحصيلي آينده اين طرح را اجرا كند تا براساس مهارت و شاخصه‌هاي برخورداري معلمان از دانش و فنون روز، دريافتي‌هاي معلمان نيز ارتقا يابد.
حجت‌الاسلام عليرضا سليمي نماينده مردم محلات در مجلس: اين طرح سبب افزايش بهره‌وري مي‌شود و افزايش بهره‌وري ارتقاي كيفيت و رقابت سازنده را به همراه خواهد داد.
مديركل آموزش و پرورش استان زنجان روند افزايش حقوق معلمان بعد از اجراي اين طرح را براساس رتبه آنان در اين طرح دانست و گفت: آموزش و پرورش در نظر دارد تا در سياست‌هاي جديد با ساماندهي بهينه نيروي انساني، از اين ظرفيت به‌خوبي و بهترين شكل استفاده كرده و با تاثيرگذاري مثبت بر روند آموزشي و تربيتي بتواند در پيشبرد اهداف كلي نظام تعليم و تربيت كمك شاياني كند.
رتبه‌بندي معلمان از دريچه نگاه كارشناسان
رضا كياني، استاد دانشگاه تربيت مدرس در خصوص چشم‌اندازهاي ارزشيابي و رتبه‌بندي معلمان در مدارس ايران و نقش دانشگاه فرهنگيان گفت: براساس اسناد بالادستي دولت موظف است نظام رتبه‌بندي را دنبال كند و دولت، مجلس و شوراي عالي انقلاب فرهنگي براساس آزمون ادواري و ارزشيابي معلمان را سنجش كنند. وي ادامه داد: در تحقيقاتي كه انجام شده است معلمان در زمينه رتبه‌بندي گفته‌اند اين كار باعث افزايش انگيزه، اثربخشي بيشتر آموزش و پرورش، ساماندهي نظام پرداخت در آموزش و پرورش و موارد ديگر شده و آنها نگراني‌هايي مثل عدم وجود چشم‌انداز روشن، توفيق در شناسايي طرح به معلمان، آزمون محور بودن طرح، كارهاي منفي و اجتماعي و تبعيض بين معلمان را نام برده‌اند.
عليرضا كيامنش، استاد دانشگاه خوارزمي گفت: آنچه مهم است تجربه معلماني است كه در كلاس گچ خورده‌اند و اين معلمان پولي و كنكوري نيستند اگر شناسايي شوند مي‌توان از تجارب آنها به خوبي استفاده كرد.
محمدرضا گرامي، پژوهشگر معلم و آموزشي معتقد است: اگر نظام ارزشيابي سليقه‌اي نباشد و پس از ساماندهي توسط يكي از معلمان از بين چند معلم ارزشيابي شود كار دقيقي انجام مي‌شود.
مهدي بهلولي، كارشناس مسائل آموزش وپرورش وكنشگرصنفي: آموزگاران در اين طرح به چهار دسته مربي معلم، استاديار معلم، دانشيار معلم، استاد معلم دسته‌بندي مي‌شوند. پايه اين دسته‌بندي، مدرك تحصيلي، پيشينه كار، ميزان كلاس‌هاي ضمن خدمت، قبولي در آزمون‌هاي تخصصي ادواري (دوتا سه بار در سال)، انجام پژوهش فرهنگي، آموزشي، و يك سري شاخص‌هاي ديگر است. شايد يكي از شاخص‌هاي بحث‌برانگيز، همان آزمون‌هاي تخصصي ادواري باشد كه كاربه دستان آموزشي هم از آن كمتر سخن مي‌گويند. البته با انجام اين طرح، پيش‌بيني شده كه حقوق و مزاياي فرهنگيان افزايش يابد و براي تامين بودجه اين افزايش، بالا بردن شمار دانش‌آموزان كلاس در برخي مناطق كشور، كم كردن شمار مدرسه‌ها، كلاس‌ها، آموزگاران و عوامل اجرايي مدرسه‌ها درنظر گرفته شده است. شايد بتوان گفت كه هسته بنيادي اين طرح «استقرار نظام پرداخت‌ها بر اساس تخصص، شايستگي‌ها و عملكرد رقابتي» در آموزش و پرورش و به ويژه آموزگاران باشد. يعني با اجراي اين برنامه، ميزان دستمزد آموزگاران، در فرآيندي رقابتي و بر پايه كارنامه كاري و شايستگي تخصصي‌شان پرداخت مي‌شود. روشن است كه چنين برنامه‌اي همانند روندي است كه در دانشگاه‌ها مي‌گذرد و استادان دانشگاه بر اساس برخي شاخص‌ها، رتبه‌بندي مي‌شوند و حقوق دريافت مي‌كنند آيا در آموزش عالي به چنين پيامدي انجاميده است كه هم‌اكنون بخواهد در آموزش و پرورش بينجامد؟ با نگاهي به وضعيت توليد علم در كشور و وضعيت علمي دانشگاه‌ها، چنين مي‌نمايد كه نمي‌توان پاسخي اميدواركننده به اين پرسش داد. پرسش بنيادين، پرسش از فلسفه‌اي است كه بهبود آموزش را در پديد آوردن رقابت در ميان آموزشگران و ارايه پاداش به آنها مي‌داند. اين برنامه را مي‌توان از زاويه‌هاي گوناگون نظري و تجربي نقد كرد و درباره‌اش به گفت‌وگو نشست. اما به كوتاهي بگويم كه اين برنامه و برنامه‌هايي از اين دست، بر بنياد انديشه رفتار گرايي استوارند. هنگامي كه به روشني از «استقرار نظام پرداخت‌ها بر اساس تخصص، شايستگي‌ها، و عملكرد رقابتي» سخن به ميان مي‌آيد، نخستين نظريه - يا به زبان شماري از منتقدان - كه به ذهن مي‌رسد، رفتارگرايي است. در نقد رفتارگرايي اما، بسيار گفته و نوشته شده است. براي نمونه ادوارز دمينگ، نظريه پرداز امريكايي سرشناس مديريت بر پايه همكاري همه كاركنان، در خرده‌گيري از بسياري از سيستم‌هاي كنوني و نوع مديريت آنها مي‌گويد: «نيرومند‌ترين مانع براي كيفيت و بهره‌وري در دنياي غرب، سيستم ارزيابي شايستگي‌ها و پاداش دادن‌هاست. اين شيوه، عملكرد كوتاه‌مدت را تقويت مي‌كند، برنامه‌ريزي بلندمدت و كارگروهي را از بين مي‌برد، ترس و رقابت را پرورش مي‌دهد... بايد دانست كه حقوق و دستمزد ايجاد انگيزه نمي‌كند.»باري، هدف من از اين نوشته، به هيچ رو، مخالفت با افزايش حقوق فرهنگيان نيست. سخن بر سر اين است كه حقوق حقه فرهنگيان را به عنوان پاداش به آنها ندهيم- گرچه هنوز روشن نيست كه با اين طرح به درستي داده شود يا نه.
رتبه‌بندي در نگاه معلمان
آرزو آقايي: باسلام لطفا بگذاريد معلمان در كلاس درس‌شان را بدهند مگر بانوشتن مقاله وپژوهش معلم بهتر درس مي‌دهد؟معلمان استرس شديد دارند يك نظرسنجي لازم است.
محمود رفيعي: بنده يك معلم هستم كه مدرك ارشدم رو گرفتم و دو تا مقاله خارج چاپ كردم دو ميليون تومان برام خرج برداشت فقط 30 هزار تومن به حقوقم اضافه كردن بنده در دكترا هم مجاز شدم اما نرفتم چون چه فايده‌اي داره وقتي حقوق معلماني با مدرك ديپلم از من بيشتره و تازه با افزايش درصدي حقوق‌ها اين فاصله هر سال بيشتر و بيشتر مي‌شه!
يك معلم ابتدايي: اين طرح بسيار كلي و مبهم است تكليف مديران مدارس و نيروهاي اداري در آن مشخص نشده است چاپ كتاب و مقاله بودجه مالي مي‌خواهد كه ما نداريم چون طرح بار مالي دارد مجلس تصويب نمي‌كند .
دبيري با سابقه 20 سال خدمت: من با رتبه زير 500 معلمي رو انتخاب كردم و روزگاري افتخار مي‌كردم اما الان خجالت مي‌كشم از معلم بودنم. شما بگيد با حقوق 900 توماني من چكار كنم؟ (يك معلم باسابقه خدمت در مناطق محروم: با رتبه‌بندي و افزايش بهره‌وري معلمان فقط در كلاس درس معلم قابل تشخيص است، رفتن به كلاس ضمن خدمت يا نوشتن مقاله و... هيچ‌وقت ملاك ارزشيابي يا رتبه‌بندي نمي‌تواند باشد. براي اينكه ببينيد معلمي بهره‌وري دارد يا نه شاگردانش و مهارت‌هاي شاگردانش را ببينيد، نه مدارك و كاغذهايي را كه جمع‌آوري كرده!