پادشاه سعودي نشستي با متحدانش براي كمك به اردن برگزار مي‌كند
دوراهي امان بين قدس و
كمك اقتصادي
شهاب شهسواري
كمتر از يك هفته پس از آنكه اعتراض‌هاي مردمي به طرح جديد ماليات بر درآمد دولت اردن، باعث كناره‌گيري نخست‌وزير اين كشور شد، پادشاهي عربستان سعودي اعلام كرد براي حمايت از اردن يك نشست با حضور سران اردن و سه كشور عربي حاشيه خليج‌فارس برگزار مي‌كند. اين نشست در شرايطي برگزار مي‌شود كه طي ماه‌هاي گذشته، تحليلگران از افزايش فشار رياض بر امان براي همكاري با محور امريكا-اسراييل و عربستان براي اجراي آنچه از آن با عنوان «معامله قرن» ياد مي‌شود، خبر داده‌بودند. طي هفته‌هاي گذشته بعد از اعلام اجراي طرح ماليات بر درآمد توسط دولت اردن، راهپيمايي‌هاي گسترده‌اي در اين كشور آغاز شد كه نهايتا دوشنبه هفته پيش به كناره‌گيري نخست‌وزير اين كشور، هاني ملقي، منجر شد. بلافاصله بعد از استعفاي دولت اردن، عبدالله دوم پادشاه اين كشور اعلام كرد كه از دولت آينده مي‌خواهد تا اجراي طرح ماليات بر درآمد را متوقف كند. عمر رزاز، وزير پيشين آموزش و پرورش و رييس پيشين دفتر بانك جهاني در بيروت، به عنوان نخست‌وزير جديد اردن معرفي شد و وعده داد تا اجراي طرح ماليات بر درآمد را تا بررسي بيشتري متوقف كند. نزديك يك‌سوم از جمعي ت اردن آوارگان جنگي هستند و اين كشور ميزبان بيش از 3 ميليون آواره، از كشورهاي عربي، از جمله صدها هزار فلسطيني، سوري و عراقي است، طي سال‌هاي اخير با افزايش بحران در سوريه و قطع روابط تجاري با همسايه شمالي، روز به روز به عمق بحران اقتصادي اين كشور افزوده شده است.
تشكيل گروه نجات عربي
اردن به عنوان يكي از بزرگ‌ترين دريافت‌كنندگان كمك‌هاي توسعه‌اي از ايالات متحده امريكا، طي سال‌هاي گذشته سالانه دست كم يك ميليارد دلار در سال از كمك‌هاي توسعه‌اي امريكا بهره‌مند شده است. دولت ترامپ هم وعده داده است اين كمك‌ها را ادامه دهد تا سال 2022 معادل 6 ميليارد و 300 ميليون دلار در اختيار امان قرار دهد. شوراي همكاري خليج فارس، يك برنامه كمك‌هاي پنج ساله به ارزش 3 ميليارد و 600 ميليون دلار براي احياي اقتصاد اردن در نظر گرفته‌بود، اما اين برنامه يك سال و نيم پيش به پايان رسيد و شوراي همكاري حاضر به تمديد آن نشد. حال پادشاهي عربستان سعودي تصميم گرفته است كه با همكاري متحدان ثروتمندش در حاشيه خليج فارس به كمك پادشاه اردن برود. براساس گزارش خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، رهبران چهار كشور عربي امروز در مكه گرد هم مي‌آيند تا راه‌هاي كمك به اردن براي پايان دادن به بحران اقتصادي اين كشور را بررسي كنند. در جلسه امروز كه با حضور عبدالله دوم، پادشاه اردن برگزار مي‌شود، سلمان بن عبدالعزيز پادشاه عربستان سعودي، صباح احمد الصباح، امير كويت و محمد بن زايد، وليعهد ابوظبي و حاكم بالفعل امارات متحده عربي حضور خواهند داشت.
فشار براي رياضت
اجراي طرح جديد ماليات بر درآمد در اردن، بخشي از طرح صندوق بين‌المللي پول براي احياي اقتصاد اين كشور بود كه طي سال‌هاي اخير با مشكلات جدي مواجه شده است. صندوق بين‌المللي پول با توجه به رسيدن بدهي‌هاي دولتي اردن به سطح توليد ناخالص داخلي اين كشور و افزايش بيكاري در بالاترين سطح طي دو دهه گذشته، از دولت اردن خواسته است براي كاهش هزينه‌هاي جاري خود و افزايش درآمدهاي مالياتي اقدام كند. اقشار مختلف جامعه از پزشكان و مهندسان گرفته تا دانشجويان، رانندگان و جوانان بيكار در تظاهرات هفته گذشته اردن مشاركت كردند و برخي اتحاديه‌هاي كارگري اعلام كردند كه به اعتصاب و راهپيمايي حتي بعد از وعده نخست‌وزير براي توقف اجراي مقررات تازه ادامه خواهند داد. از زماني كه دولت اردن دو سال پيش يك وام 723 ميليون دلاري از صندوق بين‌المللي پول گرفت، اجراي برخي اقدام‌هاي رياضتي را آغاز كرد. تازه‌ترين طرح دولت اردن افزايش دست كم 5 درصدي ماليات بر درآمد براي اشخاص حقيقي و افزايش 20 تا 40 درصدي براي مشاغل و كسب و كارها بود. اين اقدام در شرايطي رخ داد كه نرخ بيكاري در اردن به 18 درصد و نرخ تورم در يازده سال گذشته به 50 درصد رسيده است. همزمان سطح بدهي‌هاي دولتي نزديك به 35 ميليارد دلار و تقريبا برابر با توليد ناخالص داخلي كشور است.
دوراهي ژئوپولتيك
شان يوم، تحليل‌گر ميدل ايستاي مي‌نويسد كه محور امريكا-اسراييل-عربستان سعودي، با مشاركت در طرح «معامله قرن» عملا طرح صلح دو دولتي براي فلسطين را از بين برده‌اند. امان، برخلاف رياض، از زمان اعلام تصميم رييس‌جمهور امريكا براي انتقال سفارت اين كشور به قدس اشغالي، اعتراض خود را اعلام كرده و اين تصميم را مخرب عنوان مي‌كند. در اين شرايط مصافحه گرم پادشاه اردن با رييس‌جمهور اسلامي ايران در حاشيه اجلاس سران همكاري اسلامي در استانبول، بازگشت شبكه الجزيره قطر به خاك اردن و نزديك شدن بيشتر روابط عبدالله دوم با تركيه، نشان از تغييرات جديد در ائتلاف‌هاي منطقه‌اي دارد. اخراج سه مقام بلندپايه امنيتي و نظامي اردن از سوي پادشاه كه شايعه شد به دليل ارتباط با وليعهد سعودي انجام شده، از ديگر نشانه‌هاي شكاف ميان امان و رياض است. پادشاه اردن، تلويحا گفته است كه به دليل مخالفت با انتقال سفارت امريكا به قدس اشغالي، كشورش از سوي برخي كشورهاي خارجي تحت فشار اقتصادي و مالي قرار گرفته است، حال بايد ديد آيا بعد از نشست مكه، عبدالله دوم براي بهبود وضع اقتصادي كشورش حاضر به كرنش در برابر قدرت‌هاي عربي حاشيه خليج فارس مي‌شود يا اينكه تلاش مي‌كند با ايجاد روابط ديپلماتيك جديد با كشورهايي مانند ايران، قطر و تركيه، براي بهبود شرايط كشورش تلاش كند.