سكوت و تنهايي وزير در برابر تصميم برجامي رييس‌جمهور
جيمز متيس پس از خروج تيلرسون و مك مستر از كابينه به مخالفت با ترامپ بر سر برجام پايان داد
سارا معصومي
كهنه‌كارها يك به يك در حال طرد از سوي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده هستند. پس از ركس تيلرسون و هربرت مك مستر، وزير خارجه و مشاور امنيت ملي سابق اكنون نوبت به جيمز متيس، وزير دفاع رسيده است. چهره‌هايي كه در روزهاي نخست روي كار آمدن دونالد ترامپ در مقايسه با چهره‌هاي ايستاده در كنار باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده تندرو به حساب مي‌آمدند با گذشت قريب به 17 ماه از حضور چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا در كاخ سفيد اندك اندك جاي خود را به چهره‌هايي مانند جان بولتون مي‌دهند كه در عالم سياست به بي‌فرمان راندن شهره عام و خاص هستند. زمزمه‌هاي اختلاف ميان دونالد ترامپ و وزير دفاع كابينه‌اش از چندماه پيش به گوش مي‌رسيد. درست مانند اختلاف ترامپ با تيلرسون بر سر برجام، متيس و رييس‌جمهور نيز در نحوه مواجهه با تهران با هم اختلاف نظر داشتند. متيس از زمان حمله امريكا و متحدانش به عراق از ايران خاطراتي نه چندان خوشايند در ذهن دارد اما همزمان اعتقاد دارد كه واشنگتن بايد با تهران با محافظه‌كاري بيشتري برخورد كند. برهمين اساس گفته مي‌شود كه وي از تصميم رييس‌جمهور امريكا براي خروج از برجام در اوايل ماه مه نيز آگاهي نداشته و طرف مشورت رييس‌جمهور نيز قرار نگرفته است.
سايت خبري- تحليلي ان‌بي‌سي‌نيوز در تازه‌ترين گزارش خود سراغ جيمز متيس رفته، از بي‌محلي رييس‌جمهور به وي پرده برداشته و مي‌نويسد: جيمز متيس در ماه مه توسط يكي از همكارانش مطلع مي‌شود كه رييس‌جمهور ترامپ تصميم خود براي خروج از برجام را گرفته است. وي چند دقيقه مانده به اعلام تصميم ترامپ تلاش مي‌كند وي را پيدا كرده و از اين تصميم منصرف سازد كه موفق نمي‌شود. البته اين نخستين و آخرين باري نبود كه وي با اعلام تصميم رييس‌جمهور شوكه شد. يك ماه پس از اين تاريخ وي مطلع مي‌شود كه رييس‌جمهور دستور توقف نامحدود رزمايش‌هاي مشترك امريكا و كره جنوبي را در راستاي وعده امتياز‌دهي به كيم جونگ اون، رهبر كره شمالي داده است. هفته گذشته نيز يك بار ديگر ترامپ وزير دفاع خود را ناديده گرفت و دستور تشكيل ارتش فضايي را داد.
نحوه اعلام تصميم‌هاي رييس‌جمهور درباره مسائل مهمي كه در حوزه وزارت دفاع امريكا تعريف مي‌شود و همچنين اظهارات مقام‌هاي سابق و فعلي در كاخ سفيد نشان از تغيير نقش جدي متيس در چندماه اخير دارد. مقام‌هاي نزديك به ترامپ مي‌گويند كه رييس‌جمهور بسيار كمتر از گذشته به نصايح يكي از كهنه كارترين چهره‌هاي كابينه خود عمل مي‌كند. يك مقام ارشد كاخ سفيد در اين باره مي‌گويد: متيس و ترامپ بسيار به ندرت با هم چشم در چشم مي‌شوند. اين مساله با اشتياق وحشتناك ترامپ براي در كابينه داشتن ژنرال چهارستاره‌اي كه او را سگ ديوانه لقب داده بود قابل مقايسه نيست. با وجود اينكه ترامپ و متيس از همان ابتدا درباره بسياري از مسائل مانند نحوه بازجويي از مظنون‌هاي تروريستي با هم اختلاف نظر داشتند اما ترامپ در يك سال نخست حضوردر كاخ سفيد تلاش كرد متيس را در راس تمام تصميم‌گيري‌هاي خود نگه دارد. يك مقام كاخ سفيد در اين باره مي‌گويد: متيس هيچگاه يكي از آن رفيق‌هاي بسيار نزديك به رييس‌جمهور نبود اما ترامپ احترام بسيار زيادي براي وي قائل بود. با اين وجود گفته مي‌شود كه در چندماه اخير ترامپ نسبت به متيس دلسرد شده و دليل آن هم اين است كه به اين نتيجه رسيده كه وزير دفاعش او را ناديده مي‌گيرد و سياست‌هاي اعلامي او را با سرعت تمام در وزارت دفاع پيگيري نمي‌كند. مساله اختلاف ميان ترامپ و متيس زماني در ماه مارس عيان شد، زماني كه رييس‌جمهور جان بولتون را به عنوان مشاور امنيت ملي انتخاب كرد و اين در حالي بود كه متيس به‌شدت مخالف اين انتخاب بود. پس از آن نيز ترامپ مايك پمپئو را از سازمان سيا به وزارت خارجه برد كه اين مساله نيز مورد مخالفت وزير دفاع قرار گرفته بود. سه منبع نزديك به رييس‌جمهور مي‌گويند كه ترامپ اكنون براي پيشبرد سياست‌هايش بيشتر روي تصورهاي ذهني خود و توصيه‌هاي بولتون و پمپئو تمركز كرده است. البته اين اظهارنظرهاي مقام‌هاي حاضر در كاخ سفيد در وزارت دفاع خريدار چنداني ندارند و برخي مقام‌هاي ارشد اين وزارتخانه مي‌گويند اينكه متيس در حلقه اول نزديك تصميم‌گيرنده و نزديك به رييس‌جمهور نيست به اين معنا نيست كه وي با رييس‌جمهور اختلاف نظر دارد. يك مقام وزارت دفاع مي‌گويد كه شايد متيس در برخي موارد با رييس‌جمهور مخالف باشد اما در ملأعام يا در گفت‌وگو با رسانه‌ها با وي مخالفت نمي‌كند. زماني كه خبرنگار ان‌بي‌سي درباره زمزمه‌هاي اختلاف ميان ترامپ و متيس از سخنگوي پنتاگون سوال كرد وي گفت: در اين زمينه ترجيح مي‌دهم، سكوت مطلق كنم.
متيس در مدت زمان حضور در وزارت دفاع در برخي تصميم‌گيري‌هاي كليدي نقش‌هاي مهمي داشته و به عنوان مثال وي يكي از مشاوراني بوده كه ترامپ را به باقي نگاه داشتن سربازان امريكايي در افغانستان متقاعد كرد. اگر متيس نبود ترامپ در همان يك سال نخست حضور در كاخ سفيد توافق هسته‌اي با تهران را پاره كرده بود. زماني كه در ماه آوريل سال جاري ترامپ قصد داشت سربازان امريكايي را از سوريه خارج كند، متيس وي را متقاعد كرد كه آنها را تا پايان كار داعش در سوريه نگاه دارد. با اين وجود يكي از مقام‌هاي كاخ سفيد مي‌گويد كه متيس زمان چنداني را با رييس‌جمهور نمي‌گذراند و اين دو مقام يكديگر را فقط در جلسات مي‌بينند. اين مقام در اين باره مي‌گويد: ترامپ براي سگ ديوانه (صفتي كه رييس‌جمهور به وزير دفاع داده) احترام بسياري قائل است و هرچند كه متيس مرد سختي است اما اين دو هيچگاه به هم نزديك نبوده‌اند.
زماني كه ترامپ تازه كار را در كاخ سفيد برعهده گرفته بود صحبت كردن ميان مقام‌هاي ارشد كابينه با رييس‌جمهور به شكال روزانه امر بديهي بود اما اندك اندك اين وضعيت تغيير كرد. گفته مي‌شود كه تغيير رابطه ميان وزير دفاع و رييس‌جمهور از شش ماه پيش آغاز شد. زماني كه كاخ سفيد تصميم گرفت سفارتخانه امريكا را از تل‌آويو به قدس منتقل كند، متيس به‌شدت مخالف اين تصميم بود و تاكيد داشت كه اين اقدام مي‌تواند منطقه را به آشوب بكشد. پس از اين مخالفت بود كه ليست تصميم‌هايي كه رييس‌جمهور بدون مشورت با وزير دفاع خود گرفت هر روز افزايش بيشتري پيدا كرد. اين مخالفت‌ها تنها به توافق هسته‌اي با ايران يا صدور فرمان تشكيل ارتش فضايي محدود نمي‌شد بلكه دستورهاي ترامپ به ارتش و نيروهاي نظامي درباره با كره شمالي را هم شامل مي‌شد.
به گفته دو مقام نزديك به كاخ سفيد، متيس در روزهاي نخست ماه مه زماني از تصميم برجامي ترامپ مطلع شد كه رييس‌جمهور اين تصميم را گرفته بود. جان بولتون، مشاور امنيت ملي مساله خروج امريكا از توافق هسته‌اي را در جلسه دو‌جانبه با رييس‌جمهور و نه جلسه‌اي با حضور تيم امنيت ملي كه شامل وزير دفاع هم مي‌شد، پيش برد. متيس زماني كه از اين مساله خبردار شد در تماس تلفني با منشي شخصي رييس‌جمهور به وي اطلاع داد كه بايد پيش از اعلام تصميم رييس‌جمهور با او صحبت كند. برخي مقام‌هاي كاخ سفيد مي‌گويند كه وي موفق شد با رييس‌جمهور پيش از اعلام تصميم خروج از توافق هسته‌اي صحبت كند و برخي ديگر هم اين ادعا را رد مي‌كنند و مي‌گويند وي با يكي از كاركنان ترامپ صحبت كرده است. با اين وجود يكي از مقام‌هاي نزديك به وزير دفاع مي‌گويد كه متيس از تصميم رييس‌جمهور تعجب نكرده و انتظار اين تصميم را از سوي رييس‌جمهور داشته و تنها نمي‌دانسته كه آيا اين تصميم نهايي شده يا خير. يك منبع نزديك به متيس مي‌گويد كه وي به‌شدت مخالف خروج ترامپ از برجام بوده اما زماني كه ركس تيلرسون و هربرت مك‌مستر از دولت ترامپ خارج شدند، متيس نيز ترجيح داد به مخالفت با رييس‌جمهور درباره برجام آن هم در ملأعام و به صراحت پايان دهد. در حقيقت مي‌توان گفت كه متيس خوش‌شانس بوده كه با تيلرسون و مك مستر در كابينه همكار بوده چرا كه ترامپ نه به تيلرسون و نه به مك‌مستر علاقه‌اي نداشت و هربار كه تيلرسون و متيس هر دو با يك موضوع مخالفت مي‌كردند اين وزير خارجه بود كه مورد غضب و عتاب رييس‌جمهور قرار مي‌گرفت. با خروج اين دو نفر از كابينه اكنون متيس در كنار پمپئو و بولتون قرار گرفته كه رابطه هر دو آنها با رييس‌جمهور بسيار خوب است و البته هر سه درباره ايران يك موضع واحد دارند.
در مورد مساله كره شمالي كه مهم‌ترين تصميم ترامپ در حوزه سياست خارجي به حساب مي‌آيد، متيس كاملا به حاشيه رانده شده بود. وي چه قبل و چه بعد از نشست استانبول نقش بسيار اندكي در اين گفت‌وگوها داشت و اين در حالي است كه حضور نظامي امريكا در كره جنوبي بسيار جدي است. يك منبع در پنتاگون در اين باره مي‌گويد: پيش از آغاز نشست سنگاپور، ترامپ و متيس درباره برخي محورهاي مورد بحث با هم مشورت كردند اما كنسل كردن رزمايش نظامي مشترك ميان امريكا و كره جنوبي يكي از اين محورها نبود. متيس نيز انتظار نداشت كه ترامپ خبر كنسل شدن اين رزمايش مشترك را اعلام كند. اين در حالي است كه در اين تصميم نيروهاي نظامي امريكايي و هم نيروهاي نظامي كره جنوبي دخيل بودند.
متيس در روزهاي نخست ماه مه زماني از تصميم برجامي ترامپ مطلع شد كه رييس‌جمهور اين تصميم را گرفته بود. جان بولتون، مشاور امنيت ملي مساله خروج امريكا از توافق هسته‌اي را در جلسه دو‌جانبه با رييس‌جمهور و نه جلسه‌اي با حضور تيم امنيت ملي كه شامل وزير دفاع هم مي‌شد، پيش برد. متيس زماني كه از اين مساله خبردار شد در تماس تلفني با منشي شخصي رييس‌جمهور به وي اطلاع داد كه بايد پيش از اعلام تصميم رييس‌جمهور با او صحبت كند. يكي از مقام‌هاي نزديك به وزير دفاع مي‌گويد كه متيس از تصميم رييس‌جمهور تعجب نكرده و انتظار اين تصميم را از سوي رييس‌جمهور داشته و تنها نمي‌دانسته كه آيا اين تصميم نهايي شده يا خير. يك منبع نزديك به متيس مي‌گويد كه وي به‌شدت مخالف خروج ترامپ از برجام بوده اما زماني كه ركس تيلرسون و هربرت مك‌مستر از دولت ترامپ خارج شدند، متيس نيز ترجيح داد به مخالفت با رييس‌جمهور درباره برجام آن هم در ملأعام و به صراحت پايان دهد.