اردوغان: مظنونان به قتل خاشقجي را براي محاكمه به تركيه تحويل دهيد
رودرروي جاني
شهاب شهسواري
سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه سعودي و محمد بن سلمان وليعهد اين كشور، روز سه‌شنبه پسر جمال خاشقجي، صالح خاشقجي را 21 روز بعد از ناپديد شدن اين روزنامه‌نگار منتقد در كاخ يمامه رياض به حضور پذيرفتند. ملك سلمان پادشاه سعودي و فرزندش محمد بن سلمان از سوي رسانه‌ها به عنوان آمران اصلي قتل جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد حكومت‌شان معرفي مي‌شوند. به نوشته خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، در ديدار روز سه‌شنبه پادشاه عربستان سه هفته بعد از قتل جمال خاشقجي، مراتب تسليت خود را به پسر ارشد او، صلاح خاشقجي و برادرزاده‌اش سهل خاشقجي ابلاغ كرد. عربستان ابتداي هفته جاري رسما قتل اين روزنامه‌نگار منتقد در ساختمان كنسول‌گري اين كشور را بر عهده گرفت اما ادعا كرده است كه اين قتل يك «رويداد اتفاقي» و بر اثر «دعواي يدي ميان طرفين» بود. همزمان با اين ديدار، رييس‌جمهور تركيه در آنكارا تلاش عربستان براي قرباني كردن تعدادي مامور امنيتي و عدم معرفي آمران و مسوولان اصلي نقشه برنامه‌ريزي شده ترور جمال خاشقجي درون كنسول‌گري عربستان در استانبول را مورد انتقاد قرار داد. رييس‌جمهور تركيه همچنين تاكيد كرد كه باور دارد اين ترور برنامه‌ريزي شده‌بود و از پادشاه عربستان خواست تا مظنونان اين قتل را براي محاكمه به تركيه تحويل دهد. پادشاه سعودي هم كه ظهر سه‌شنبه رياست جلسه هيات وزراي اين پادشاهي را بر عهده داشت، در سخناني تاكيد كرده است كه هركس در هر مقامي در اين جنايت دست داشته، بايد محاكمه شود.
«چرا 15 مامور سعودي در روز جنايت به استانبول آمدند؟ چه كسي به آنها دستور داده‌بود؟» اين سوال در كنار سوال‌هاي متعدد ديگر سوال‌هايي بود كه صبح سه‌شنبه از سوي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در جلسه نمايندگان حزبش در پارلمان تركيه درباره قتلي كه آن را «جنايت فجيع» توصيف كرد، مطرح شد. هر چند انتظار مي‌رفت كه رييس‌جمهور تركيه با توجه به وعده افشاگري‌اش به تعدادي از سوالات افكار عمومي در مورد قتل روزنامه‌نگاري سعودي درون كنسول‌گري عربستان در استانبول پاسخ دهد، به تكرار سوال‌هاي موجود ادامه داد. با اين حال اردوغان به نظر مي‌رسد مصمم است جريان قتل روزنامه‌نگار سعودي در خاك تركيه را قويا پيگيري كند و به عنوان يك اهرم فشار در برابر عربستان سعودي از آن بهره‌برداري كند. او از چند روز پيش وعده داده‌بود در آن «حقيقت عريان» در مورد اين پرونده را بيان كند، گفت: «ما دنبال جواب هستيم. چرا كنسول‌گري بلافاصله درهايش را روي بازرسان باز نكرد؟ وقتي تا اين اندازه روشن بود كه جنايتي رخ داده، چرا مقام‌هاي سعودي آنقدر روايت‌هاي متناقض در بيانيه‌هاي خود منتشر مي‌كنند؟ چرا جسد فردي كه رسما قتل او پذيرفته شده است پيدا نمي‌شود؟ آن رابط محلي كه گفته مي‌شود جسد خاشقجي را سر به نيست كرده چه كسي است؟ سعودي‌ها بايد به همه اين سوال‌ها جواب بدهند.»
متهمان در استانبول محاكمه شوند
اردوغان در اين سخنراني به‌شدت بر موضعي كه قبلا مقام‌هاي امنيتي‌اش در مورد برنامه‌ريزي شده بودن اين قتل گفته بودند تاكيد كرد و گفت: «خيلي روشن است كه اين قتل ناگهاني رخ نداده و يك عمليات برنامه‌ريزي شده‌بود.» اردوغان ضمن انتقاد از بيانيه سعودي و تلاش براي انداختن قتل به گردن گروهي خودسر گفت: «اينكه چند تا نيروي امنيتي و اطلاعاتي را قرباني كنيد، نه باعث رضايت ما مي‌شود و نه جامعه بين‌المللي. من به صداقت شخص ملك سلمان ترديدي ندارم، اما خيلي مهم است كه در چنين تحقيقات حساسي يك كميته بي‌طرف و منصف بر روند تحقيقات مربوط به اين جنايت نظارت كند.» اردوغان تاكيد كرد: «وجدان بشري تنها با محاكمه فردي كه دستور اين قتل را داده است و افرادي كه آن را اجرايي كرده‌اند، آرام خواهد شد.»
اردوغان در اين سخنراني پيشنهاد تازه‌اي را مطرح كرد، پيشنهادي كه بسيار بعيد به نظر مي‌رسد از سوي مقام‌هاي سعودي پذيرفته شود. رييس‌جمهور تركيه از دولت عربستان سعودي خواست تا مظنونان به مشاركت در اين جنايت را به دولت تركيه تحويل دهد تا در خاك تركيه محاكمه شوند. اردوغان گفت: «مقام‌هاي سعودي با پذيرش اين جنايت گام مهمي به جلو برداشتند، حالا انتظار ما اين است كه تمامي مسوولان اين واقعه را در اختيار قرار دهند و منتظر باشند تا در برابر قانون محاكمه شوند.» رييس‌جمهور تركيه گفت كه انتظار دارد اين محاكمه در استانبول برگزار شود. او تاكيد كرد: «من امروز تلفني تماس خواهم گرفت. در بالاترين مقام اجرايي مذاكره مي‌كنم. اين رويداد در استانبول رخ داده و در نتيجه بايد 15 به اضافه سه نفري كه ظن مشاركت در آن دارند، در استانبول محاكمه شوند. اين پيشنهاد من است. البته قطعا پادشاه عربستان در اين مورد تصميم مي‌گيرد، اما من اين پيشنهاد را مطرح خواهم كرد. استانبول جايي است كه جنايت رخ داده است.»
ادامه واكنش‌هاي بين‌المللي
پيش از سخنراني اردوغان، رسانه‌ها خبر دادند كه جينا هسپل، رييس سازمان اطلاعات مركزي ايالات متحده امريكا (سيا) براي رايزني با مقام‌هاي اطلاعاتي و امنيتي تركيه در مورد پرونده خاشقجي به آنكارا سفر كرده است. پيش از اين مايك پومپئو وزير خارجه امريكا هم در تلاش براي حل و فصل فوري اين پرونده به رياض و آنكارا رفته‌بود. به گزارش اسكاي‌نيوز بعد از سخنراني رجب طيب اردوغان، وزير خارجه بريتانيا با صدور بيانيه‌اي محتواي اين سخنراني را «بسيار نگران‌كننده» توصيف كرد و گفت: «جهان منتظر پاسخ‌هايي از سوي عربستان است.»
ساعاتي پيش از سخنراني رجب طيب اردوغان، روزنامه صباح تركيه با انتشار گزارشي تازه مدعي شد كه جعبه سياه قتل جمال خاشقجي يك ديپلمات سعودي به نام احمد عبدالله مزيني است. اين شخص كه به عنوان وابسته اطلاعاتي كنسول‌گري عربستان در استانبول و معاون سركنسول معرفي شده است، به نوشته روزنامه صباح، صحنه‌گردان اصلي قتل جمال خاشقجي بود. به نوشته اين روزنامه، مزيني اصلي‌ترين مقام امنيتي سعودي در كنسول‌گري محسوب مي‌شد. صباح به نقل از يك مقام امنيتي تركيه بدون ذكر نام نوشته است كه مزيني جعبه سياه عمليات محسوب مي‌شود. به گفته اين مقام امنيتي فعاليت‌ها و رفت و آمدهاي احمد عبدالله مزيني توسط پليس تركيه رصد شده و شواهدي مبني بر نقش او در اين عمليات جمع‌آوري شده است.
همايش بياباني
صبح سه‌شنبه، همزمان با انتشار جزييات بيشتر در مورد قتل جمال خاشقجي، نشست بزرگ «ابتكار آينده سرمايه‌گذاري» در هتل ريتزكارلتون رياض آغاز به كار كرد. اين اجلاس كه قرار بود به عنوان يك نشست بين‌المللي ارتباطي ميان بخش خصوصي و دولتي، همپا با مجمع جهاني اقتصاد در داووس سويس برگزار شود، طي هفته‌هاي جاري به‌شدت تحت تاثير گزارش‌ها در مورد نقش دولت عربستان در قتل جمال خاشقجي قرار گرفته است، تا جايي كه بسياري از مقام‌هاي ارشد بين‌المللي از جمله وزير دارايي فرانسه، وزير تجارت بين‌الملل بريتانيا و مديرعامل صندوق بين‌المللي پول اعلام كردند در اين اجلاس شركت نخواهند كرد. استيون منوشين، وزير خزانه‌داري امريكا با وجود اينكه به رياض سفر كرده است، اما حاضر به مشاركت در اين نشست نشد. نزديك به 20 نفر از مديران و مقام‌هاي بين‌المللي كه به عنوان سخنران اصلي اين اجلاس معرفي شده‌بودند طي روزهاي گذشته از شركت در آن انصراف داده‌اند. به گزارش رويترز با وجود اين كناره‌گيري‌ها، عربستان سعودي گفته است كه انتظار دارد در روز اول اين نشست بيش از 50 ميليارد دلار قرارداد جديد در حوزه صنايع و زيرساخت‌هاي نفت و گاز امضا كند. كمپاني‌هاي نفتي بين‌المللي مانند توتال، هيونداي، شلامبرژر، نورنكو، ترافيگورا، هاليبرتون و بيكر هيوز، نمايندگان ارشد خود را به اين اجلاس اعزام كرده‌اند. پارتيك پويان، مديرعامل پويان كه براي شركت در اين اجلاس به رياض رفته است در واكنش به سوال‌هايي در مورد پرونده حقوق‌بشري سعودي و قتل جمال خاشقجي گفته است: «من باور دارم كه استراتژي صندلي خالي در مذاكرات هيچ كمكي به كار نمي‌كند، به خصوص زماني كه در مورد مسائل حقوق‌بشري صحبت مي‌كنيم.»
مساله قتل جمال خاشقجي حتي در بين سخنراني‌هاي معدود سخنرانان بلندپايه اين اجلاس هم اثر گذاشت. از جمله خالد الفالح، وزير انرژي عربستان سعودي در سخنراني خود در اين اجلاس قتل خاشقجي را يك حادثه دردناك توصيف كرد و گفت: «همان‌گونه كه همه مي‌دانيم، در عربستان روزهاي سختي را پشت سر مي‌گذاريم، هيچ كس نمي‌تواند اين حادثه را توضيح دهد يا توجيه كند. از صدر تا ذيل حكومت، همه از واقعه‌اي كه رخ داده است ناراحتند.»