رياض و واشنگتن براي اخلال در مناسبات بغداد و تهران تلاش مي‌كنند
تطميع عراق براي مهار ايران
شهاب شهسواري
در شرايطي كه وزير انرژي عربستان سعودي براي گفت‌وگو با نخست‌وزير و وزير نفت جديد عراق به اين كشور سفر كرده است، دولت عراق بعد از رايزني‌هاي مستمر با دولت امريكا موفق شد براي مدت كوتاهي از تحريم‌هاي واشنگتن عليه ايرانيان مستثني شود. خالد الفالح، وزير انرژي عربستان سعودي در پايان سفر خود به بغداد ادعا كرده است كه در زمينه اتصال شبكه انتقال برق عربستان به عراق با بغداد گفت‌وگو كرده و در مورد تلاش‌هاي مشترك براي ثبات بازار جهاني نفت با مقام‌هاي عراقي به توافق رسيده است. همزمان سفير جمهوري اسلامي ايران در عراق، در گفت‌وگويي با شبكه خبري روداو گفته كه حجم مبادلات تجاري ميان ايران و عراق در حال رشد است. در حال حاضر عراق بخشي از نيازهاي برق خود را از ايران وارد مي‌كند و ايالات متحده امريكا خواهان قطع روابط تجاري دولت عراق با تهران است. هر چند ترديدهاي بسياري در مورد امكان اتصال فوري شبكه برق عراق به عربستان، به دليل فقدان زيرساخت‌ها مطرح شده است، اما دولت‌هاي واشنگتن و رياض علاقه‌مندند كه به هر قيمتي ارتباط‌ها ميان تهران و بغداد را قطع كنند. به گفته ايرج مسجدي، سفير جمهوري اسلامي ايران در بغداد، حجم مبادلات تجاري ايران و عراق، سال گذشته معادل 6 ميليارد و 500 ميليون دلار بود كه پيش‌بيني مي‌شود در سال جاري با رشد 2 ميليارد دلاري به 8 ميليارد و 500 ميليون دلار برسد. مسجدي همچنين تاكيد كرده است كه ايران و عراق در مورد سوآپ نفت توليدي در منطقه كركوك از طريق ايجاد يك خط لوله جديد در حال گفت‌وگو هستند. پيش از اين عنوان شده بود كه صادرات روزانه 30 هزار بشكه نفت خام توليدي كركوك از طريق تانكرهاي نفتي متوقف شده است، اما سفير ايران تاكيد مي‌كند كه توافق دو كشور در مورد سوآپ نفت همچنان معتبر است و دو كشور در مورد نحوه اجراي آن در حال مذاكره هستند. به نوشته فايننشيال تايمز، بر اساس توافق تازه ميان بغداد و اربيل، صادرات نفت از ميادين نفتي كركوك نزديك به يك سال بود كه به دليل اختلاف‌نظرها ميان كردها و دولت مركزي بر سر تقسيم درآمدهاي نفتي، برگزاري همه‌پرسي استقلال در اقليم كردستان عراق و دست به دست شدن مديريت منطقه ميان دولت مركزي و اقليم متوقف شده بود، قرار است در ماه جاري ميلادي از سر گرفته شود؛اقدامي كه مي‌تواند تا 400 هزار بشكه نفت خام در روز به ظرفيت صادرات نفت عراق كمك كند. خالد الفالح، وزير انرژي سعودي در اين سفر در مورد همكاري‌هاي بغداد و رياض براي تثبيت بازار انرژي با همتاي عراقي خود ثامر الغضبان گفت‌وگو كرده است. بيش از 95 درصد از درآمد ارزي دولت عراق از صادرات نفت خام تامين مي‌شود و اين كشور در حال حاضر با عبور از سهميه توليد نفت خود در اوپك، بيش از 3 ميليون بشكه نفت خام در روز به خارج صادر مي‌كند.
واشنگتن طي ماه‌هاي گذشته با ادعاي توانايي عربستان در جبران كسري عرضه نفت خام، تهديد مي‌كرد كه قصد دارد صادرات نفت خام ايران را به صفر برساند، اما با رسيدن به ضرب‌الاجل 13 آبان، از اين هدف بازماند و از ترس جهش شديد قيمت نفت خام مجبور شد 8 كشور را از تحريم خريد نفت خام ايران مستثني كند. رياض و واشنگتن اكنون به عراق دل بسته‌اند تا با افزايش ظرفيت توليد نفت خام خود، امكان حذف ايران از بازار جهاني انرژي را فراهم كند و به نظر مي‌رسد، سفر خالد الفالح، وزير انرژي عربستان به عراق براي رسيدن به همين مقصود باشد. هر چند يكي، دو روز قبل از آغاز دور دوم تحريم‌هاي امريكا عليه ايران، گمانه‌زني‌هايي در مورد معافيت عراق از تحريم‌ها مطرح شده بود، اما ديپلمات‌هاي امريكايي رسما اين معافيت را تاييد نكرده بودند. سفارت امريكا در بغداد با انتشار پيامي در حساب رسمي توييتر خود تاييد كرد كه دولت عراق يك معافيت موقت 45 روزه از تحريم‌ها دريافت كرده است. پيش از اين يكي از مقام‌هاي وزارت خارجه امريكا، برايان هوك نيز تاكيد كرده بود كه عراق از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران معاف شده است، اما توضيح دقيقي در مورد مدت و نوع اين معافيت ارايه نكرده بود. در شرايطي كه به گفته وزراي خارجه و خزانه‌داري امريكا 8 كشور توانسته‌اند براي استمرار واردات نفت از ايران معافيت دريافت كنند، وضعيت عراق متفاوت بود. عراق بر خلاف ديگر كشورهايي كه با واشنگتن براي استمرار واردات نفت خام و ميعانات گازي از ايران رايزني مي‌كردند، واردكننده نفت خام ايران نيست، چرا كه خود يكي از بزرگ‌ترين صادركنندگان نفت خام جهان محسوب مي‌شود.
با اين حال عراقي‌ها براي تامين انرژي برق خود به شدت وابسته به همسايه غربي هستند، چه در واردات مستقيم برق براي تامين نيازهاي جنوب عراق و چه در واردات گاز طبيعي به عنوان خوراك نيروگاه‌هاي برق عراقي. تابستان سال جاري و در پي بحران بي‌برقي در جنوب عراق، 5 استان اين كشور گرفتار ناآرامي‌هاي خشونت‌بار و اعتراض‌هاي شديد شهرونداني شد كه در گرماي كم‌سابقه تابستاني با قطعي‌هاي مستمر برق مواجه شده بودند. در آن دوران برخي از گروه‌هاي عراقي با متهم كردن همسايه به قطع صادرات برق، ايران را عامل ناآرامي‌ها معرفي مي‌كردند تا جايي كه تعدادي از معترضان اواسط شهريور ماه با حمله به كنسولگري ايران در بصره، اين ساختمان را به آتش كشيدند.
در عين حال عراقي‌ها در زمينه مواد غذايي و خوراكي هم از جمله مشتريان تهران محسوب مي‌شوند. عراق 15 سال بعد از آغاز تجاوز نظامي امريكا به اين كشور، به صورت مستمر دچار بحران‌هاي داخلي بود و چند ماهي بيشتر نيست كه موفق شده است بخش‌هاي بزرگي از خاك اين كشور را از تسلط گروه تروريستي داعش خارج كند. بحران‌هاي پشت سر هم بعد از حمله امريكا به عراق باعث شده است تا بازسازي عراق با موانع جدي مواجه شود و بغداد همچنان از تامين نيازهاي اساسي مردم اين كشور ناتوان باشد. همين امر باعث شده است كه با وجود ظرفيت عراق به عنوان توليدكننده بزرگ نفت، اين كشور همچنان به لحاظ تامين انرژي به خارج از كشور و بخصوص ايران وابسته باشد. سفارت امريكا در عراق با اعلام خبر معافيت موقت بغداد از تحريم‌هاي واشنگتن عليه ايرانيان، شروطي را نيز براي دولت عراق تعيين كرده است. در ويديويي تبليغاتي كه سفارت امريكا در بغداد در حساب‌هاي كاربري شبكه‌هاي مجازي خود منتشر كرده است، تعدادي از ديپلمات‌هاي امريكا شرايط استمرار تجارت عراق با ايران را تشريح مي‌كنند. بر اساس اين توضيحات ديپلمات‌هاي امريكايي دولت عراق را تهديد مي‌كنند كه تا 45 روز ديگر بايد زمينه‌هاي «استقلال انرژي» اين كشور را فراهم كنند. مشخص نيست كه آيا دولت امريكا حاضر به تمديد اين معافيت‌ها براي دولت عراق مي‌شود يا اينكه عراق مجبور خواهد شد تا ابتداي زمستان واردات برق و گاز طبيعي خود را از ايران قطع كند و احتمال ناآرامي‌هاي تازه را در اين كشور به جان بخرد. سفارت امريكا در عين حال به دولت عراق دستور داده است كه با افراد يا كمپاني‌هايي كه در فهرست تحريم‌هاي امريكا قرار گرفته‌اند، معامله نكند و از دلار در تجارت با ايران استفاده نكند.