نقدينگي‌ها به كجا سرازير شده است؟

در سه ماهه اول امسال بازار‌ها در ايران پردامنه‌ترين نوسانات را تجربه كردند. داده‌هاي آماري گوياي اين واقعيت است كه افزايش نقدينگي و سرگردان شدن اين نقدينگي عامل اصلي اين نوسانات بوده است.

به‌طور كلي دلايل مختلفي را مي‌توان در افزايش حجم نقدينگي در اقتصاد شناسايي كرد اما يكي از آنها مربوط به افزايش پايه پولي و بدهي دولت به بانك مركزي است. بدهي كه از سال‌ها پيش انباشته شده و در حال افزايش است. بدهي دولت به بانك مركزي مي‌تواند حجم نقدينگي را با ضريب بالاتري افزايش دهد. در عين حال انضباط مالي دولت موجب شده ميزان بدهي‌هاي دولت به بانك مركزي را كاهش دهد. هم‌اكنون خالص بدهي دولت به بانك مركزي بسيار پايين است و به ۱.۱ درصد از كل پايه پولي تنزل پيدا كرده است.

بدهي سيستم بانكي به بانك مركزي يكي‌ ديگر از دلايل افزايش حجم نقدينگي است. اين‌ بانك‌ها در سال‌هاي گذشته توانستند، فراتر از مقررات بانك مركزي وام دهند، اعتبارات خود را در جامعه توسعه دهند و موجب افزايش بدهي به بانك مركزي شده كه اين مساله در نهايت باعث افزايش پايه پولي و افزايش حجم نقدينگي شده است.

بانك‌هاي خصوصي فقط در تير ماه سال جاري ۹۳۰۰ ميليارد تومان از بانك مركزي استقراض كردند تا بتوانند به فعاليت خود ادامه دهند. طي يك سال منتهي به مرداد ماه سال ۱۳۹۷، بدهي بانك‌هاي خصوصي به بانك مركزي نزديك به دوبرابر شد و به ميزان ۴۸ هزار ميليارد تومان بالا رفت و پايه پولي به ميزان ۳۸ هزار ميليارد تومان افزايش يافت. واضح است كه مهم‌ترين عامل ايجاد نقدينگي استقراض بانك‌هاي خصوصي از بانك مركزي است.

افزايش حجم نقدينگي، نقدينگي سرگردان را در بازار‌هاي سرمايه‌گذاري به گردش در آورده است.

بخش بزرگي از اين نقدينگي در بازار ارز در گردش بوده است. به دليل فقدان اطلاعات و عدم شفافيت اين بازار، اطلاعات از ميزان اين نقدينگي در دسترس نيست. اما داده‌هاي آماري نشان مي‌دهد كه در بهار امسال بدون محاسبه معاملات ارزي 130هزار ميليارد تومان نقدينگي بين بازار‌هاي اصلي سرمايه‌گذاري در گردش بوده است.

افسار‌گسيختگي نقدينگي، تاثير خود را بر بازارهاي مختلف ايجاد كرده است. اين نقدينگي ابتدا اثر خود را در بازار ارز نشان داد و سپس به‌صورت همزمان به بازار‌هاي طلا و مسكن كشيده شد و دست آخر با ورود به بورس به رشد شديد شاخص‌هاي بورس منجر شد. برآورد‌ها نشان مي‌دهد اثر تحولات اقتصادي در بازار‌هايي از قبيل خودرو هم نمايان شده است. در واقع در شرايطي كه ارزش پول ملي در سراشيبي شديدي قرار داشت، خودرو به كالاي سرمايه‌گذاري بدل شده بود. هجوم افراد به سايت‌هاي پيش فروش خودرو گوياي اين نكته بود كه بسياري از افراد نه بر اساس نياز به خودرو بلكه به منظور تلاش براي حفظ ارزش دارايي‌هاي خود به پيش‌فروش‌هاي نه چندان جذاب خودرو ساز‌ها ميل مي‌كردند.

در سه‌ماهه نخست امسال 130هزار ميليارد تومان پول در ميان بازار‌هاي سرمايه‌گذاري جابه‌جا شده و به رشد بازار‌ها منجرشده است. نكته قابل توجه اين است كه با وجود در دسترس نبودن داده‌هايي مشخص از حجم گردش نقدينگي در بازار ارز، با در نظر داشتن حجم نقدينگي و مقايسه آن با ديگر بازارهايي كه مي‌توان گردش نقدينگي در آنها را برآورد كرد مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه بخش قابل توجهي از اين نقدينگي در بازار ارز در نوسان بوده است. در اين حال داده‌هاي آماري بدون احتساب معاملات ارزي نشان مي‌دهد در بهار امسال بازار معاملات آتي سكه با 43هزارو 500 ميليارد تومان دادوستد در صدر مبادلات قرار داشته و بعد از آن معاملات مسكن در رتبه دوم قرار دارد. گزارش مركز آمار نشان مي‌دهد در بهار امسال 40هزار واحد مسكوني در شهر تهران با ميانگين قيمت 6 ميليون تومان دادوستد شده است كه ارزش آن رقمي بين 20تا 25هزار ميليارد تومان است. اين مقدار معاملات موجب شده ميانگين قيمت در سطح شهر تهران به رقم بي‌سابقه هر مترمربع 6 ميليون و 500 هزار تومان برسد. همچنين داده‌هاي منتشر شده توسط بانك مركزي نشان مي‌دهد كه 10هزارو 800ميليارد تومان از اوراق پيش فروش سكه توسط بانك مركزي توسط متقاضيان خريداري شده و قرار است بر مبناي آن بانك مركزي 7ميليون قطعه سكه تحويل مشتريان بدهد. محاسبات انجام شده از مبادلات بازار خودرو بدون درنظر گرفتن خودرو‌هاي وارداتي هم نشان مي‌دهد در بهار امسال 10هزار ميليارد تومان خودرو صفر كيلومتر در نمايندگي‌هاي خودروسازها فروخته شده است كه نسبت به سال قبل 30درصد رشد نشان مي‌دهد. در عين حال مطابق داده‌هاي آماري در همين مدت 15هزارو 700ميليارد تومان مبادله در بورس و 12هزارو 500 ميليارد تومان در فرابورس انجام شده است.

نقدينگي با گردش كمتر

گردش نقدينگي در همه بازار‌هاي سرمايه‌گذاري نوساني مشابه را تجربه نمي‌كنند. در اين نهاد‌هاي مالي نقدينگي با گردش كمتري همراه است. سپرده‌هاي بلندمدت، ‌ارزش بورس و فرابورس تهران و ابزارهاي مالي‌اي چون صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري و اوراق بدهي از جمله اين بسترهاي سرمايه‌گذاري هستند. هم‌اكنون حجم كل سپرده‌هاي بلندمدت نظام بانكي به 1200هزار ميليارد تومان رسيده است كه اين ارقام با محاسبه ارزش كل بازار سهام، اوراق بدهي و همين‌طور دارايي‌هاي ثبت شده در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري به 1900هزار ميليارد تومان مي‌رسد. طبق اين اطلاعات هم‌اكنون ارزش كل بازار سهام با محاسبه ارزش كل سهام شركت‌هاي حاضر در بورس و فرابورس به ‌500 هزار ميليارد تومان مي‌رسد و تاكنون 150هزار ميليارد تومان نقدينگي در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري پس‌انداز شده است. در عين حال مطابق آخرين اطلاعات ارايه شده از سوي مسوولان بازار سرمايه ارزش كل اوراق بدهي منتشر شده هم در محدوده 50 هزار ميليارد تومان است.