اين روزها با توجه به مشكلات اقتصادي پس از تحريم و بحث بودجه سال ۹۸ كه تا چند روز آينده تقديم مجلس مي‌شود؛ هنرمندان نيز نگراني‌هايي درباره بودجه فرهنگ و هنر دارند. اينكه همواره در نتيجه مشكلات اقتصادي و تحريم‌ها، بودجه فرهنگ و هنر كم شده، موضوعي است كه سابقه بسياري در كشور دارد و هنرمندان نيز هميشه با ديد انتقادي به اين مساله نگريسته‌اند. زيرا اهالي فرهنگ و هنر عقيده دارند كه به كمك فرهنگ‌سازي مي‌توان از مشكلات اقتصادي و اجتماعي گذر كرد و كم كردن بودجه فرهنگ و هنر نه تنها كمكي به حل بحران‌هاي اقتصادي و اجتماعي نمي‌كند بلكه موجبات افزايش آن را نيز فراهم مي‌كند.
به بهانه ارايه بودجه سال ۹۸ به مجلس شوراي اسلامي و همچنين موضوع ارز دولتي به فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري كه از سوي سيد مجتبي حسيني مطرح شده است، گفت‌وگويي با آيدين آغداشلو نقاش پيشكسوت، بهروز غريب‌پور كارگردان پيشكسوت تئاتر و نادر مشايخي آهنگساز و رهبر اركستر داشته‌ايم تا ديدگاه آنها را درباره بودجه سال ۹۸ فرهنگ و هنر جويا شويم.
هنرمندان تافته جدا بافته از مردم نيستند
آيدين آغداشلو درباره مشكلات اقتصادي سال ۹۸ و تاثير آن در هنر و بودجه هنر گفت: بودجه دولت براي بخش فرهنگ همواره بخش بسيار ناچيزي از بودجه بوده است و اين مخصوص امروز نيست. در نتيجه اگر اين بودجه به حد حذف هم برسد، بخشي از هنرمندان كه از بودجه دولتي استفاده مي‌كنند، ضرر خواهند كرد.
او در توضيح سخنش گفت: بودجه دولتي به صورت عمده به خودي‌ها تعلق مي‌گيرد نه همه هنرمندان. بقيه ما خارج از دايره هستيم و مثلا رونق و ركود اقتصاد تجسمي به بخش خصوصي وابسته است و نه بودجه. دولت به اين بخش فقط مجوز و اجازه كار مي‌دهد و نه پول.
آغداشلو توضيح داد: بنابراين در شرايط بحران اقتصادي هرچه بودجه فرهنگ و هنر كمتر شود، فقط كساني كه قبلا بودجه مي‌گرفتند متضرر مي‌شوند. مثلا ممكن است ديگر نتوانند سريال‌هايي با بودجه عظيم بسازند. درباره هنرهاي تجسمي هم همين است و فقط آن بخشي از هنر تجسمي كه در بخش‌هاي متعهد به سياست دولت هستند بيشتر حمايت مي‌شوند و كمتر آسيب مي‌بينند.
اين هنرمند و منتقد هنري گفت: در مقابل بخشي كه خودشان مستقل فيلم مي‌سازند يا تئاتر اجرا مي‌كنند يا نمايشگاه برپا مي‌كنند بابت كاهش بودجه فرهنگي دولت ضرري نمي‌كنند؛ البته از جنبه‌هاي ديگر قطعا ضرر مي‌كنند. مثل همه مردم. من نقاشم و نقاشي‌ام را مي‌كشم و خريدار خودم را دارم كه اين خريدار دولت نيست. او درباره صدمه بخش خصوصي هنر از مشكلات اقتصادي گفت: قابل انكار نيست كه گردش مالي هنر به چرخه اقتصاد كشور مربوط است. هر وقت اقتصاد پويا و درآمدها زياد شود، اقتصاد هنر هم رونق مي‌گيرد. نمي‌توان بازار هنر را از اقتصاد مردم جدا دانست و كاري هم از دست كسي برنمي‌آيد. اين يك موقعيت كلي است و فكر مي‌كنم كم يا زياد همه به يك اندازه آسيب مي‌بينيم. انتظار نداريم وقتي مردم درآمدشان پايين است گالري‌داران همچون سال‌هاي گذشته سود كنند. قطعا اين سود كاهش مي‌يابد.
آيدين آغداشلو گفت: هنرمندان پيشكسوت كه سال‌ها كار كردند و بازار و مخاطب خود را دارند قطعا در اين شرايط دچار مشكل خواهند شد. ما جزيي از يك كل هستيم و تافته جدا بافته از مردم نيستيم. خوشبختانه هنرمندان كشور ما بخش عمده‌اي از جامعه هستند؛ البته نه از نظر تعداد و انباشت سرمايه، بلكه از نظر حضور و تاثيرگذاري. بله، روزهاي سختي در پيش خواهيم داشت. به همه سخت خواهد گذشت و ما هنرمندان هم در انتظار اختصاص جايگاه ويژه‌اي براي خودمان نيستيم. ما هم بخشي از مردم هستيم.
او پيش‌بيني كرد: اتفاقا شايد هنرمندان جوان‌تر در اين شرايط بتوانند بهتر آثارشان را بفروشند. چون به‌هر حال توان اقتصادي مردم پايين است و هنرمندان جوان هم تابلوهاي ارزان‌تري دارند. بنابراين بازار آنها مطمئن‌تر است.
اين هنرمند در پايان گفت: برخي دولت‌ها كه به فرهنگ علاقه دارند براي دوره‌هاي بحراني به دنبال راهكار هستند. همانطور كه در دولت براي ارز راهكار پيدا كردند و تسهيلاتي اختصاص دادند اگر بخواهند به فرهنگ هم مي‌توانند تسهيلات ويژه مانند ارز دولتي بدهند؛ البته بسته به اين است كه ديدگاه آنها چيست. اگر براي هنر و اقتصاد به يك اندازه ارزش قائل باشند يك كارخانه‌دار همانقدر حمايت مي‌شود كه يك هنرمند. اين در جوامعي كه هنر در آنها اولويت بوده، اتفاق افتاده است و من نمي‌دانم اين بخش امروز چقدر براي جامعه ما اولويت دارد.
چرا بودجه وزارت ارشاد كم‌ترين بودجه در ميان نهادهايي است كه كار فرهنگي مي‌كنند
بهروز غريب‌پور نيز با تاكيد بر اين موضوع كه هيچ شخصي نبايد شك كند كه يك برنامه خوب فرهنگي مي‌تواند در حفظ روح جامعه موثر واقع شود، گفت: اختصاص نيافتن ارز دولتي به فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري بسيار مضحك است.
بهروز غريب‌پور با اين توضيح كه در چارچوب يك نظام بايد به فرهنگ و هنر به عنوان مولفه‌هاي اصلي آن نظام توجه شود، گفت: اگر فرهنگ نخستين مولفه‌اي باشد كه به دليل بحران‌هايي همچون جنگ، تحريم و هر اتفاق ديگري دچار صدمه شود، در اساس بايد شك كرد كه آن نظام به فرهنگ و هنر اعتقادي دارد يا ندارد.
او با بيان اينكه شرايط گاهي چنان ايجاب مي‌كند كه بودجه نهاد و سازمان‌ها كم شود، افزود: اگر بودجه همه نهادها و سازمان‌ها كاهش پيدا كند اين امر پذيرفتني است كه در بخش فرهنگ و هنر نيز شاهد اين اتفاق باشيم. اما آنجا مشكل پيش مي‌آيد كه با خيلي از افراد و مسوولان روبرو مي‌شويم كه اهميت رسانه و فعاليت فرهنگي را نمي‌دانند. طبيعي است كه گفته شود مردم وقتي گرسنه هستند چه دليلي دارد كنسرت برگزار شود؟ يا نمايشي روي صحنه برود؟ كه ممكن است هر آدم عامي را قانع كند. مردم گرسنه هستند پس نبايد به موسيقي، فيلم و تئاتر فكر كرد. اما وقتي عميقا به راز وجود اين هنرها طي هزاران سال در خانواده بشري پي برده باشيم متوجه مي‌شويم چه بسا در بسياري از موارد لازم است از بودجه نظامي كم و بر بودجه فرهنگ و هنر اضافه شود.
كارگردان «اپراي عاشورا» با تاكيد بر اينكه آنچه يك ملت را نگه مي‌دارد فرهنگ، احساس و عواطف است، تصريح كرد: همه اينها نبايد دست‌خوش سليقه شوند. بارها از زبان مسوولان و نمايندگان مجلس شنيده‌ايم مادامي كه مردم نان ندارند فلان برنامه نبايد برگزار شود. اگر تصور كنيم نان تغذيه جسمي است، فرهنگ تغذيه روحي و رواني يك مملكت است. بنابراين اينها مترادف يكديگرند. اميدوارم دولت با كارشناساني كه دارد حتي به بودجه فرهنگي اضافه كند نه به دليل بحران ارزي و مشكلاتي از اين قبيل از بودجه فرهنگي كم كند.
غريب‌پور ادامه داد: شبانه روز ۲۴ ساعت است. اصولا ۸ ساعت خواب، ۸ ساعت كار و ۸ ساعت ديگر بازه زماني نبرد بين خدا و شيطان است. براي اين ۸ ساعت اگر نتوانيم با فيلم، تئاتر و كتاب، فعاليت فرهنگي مناسب داشته باشيم. طبيعي است شيطان به عنوان رقيب صاحب اين هشت ساعت خواهد شد.
كارگردان «اپراي خيام» با اين توضيح كه وقتي فعاليت فرهنگي را محدود مي‌كنيم يا كاهش مي‌دهيم بر انواع تفريحات مضر يا فضاهاي فرهنگي نامتناسب اضافه مي‌كنيم، اظهارداشت: وقتي خانواده‌اي عادت مي‌كند كتاب بخواند، كتاب بخرد و به كتابفروشي برود، فيلم و تئاتر ببيند، به كنسرت برود، طبيعي است كه اين هشت ساعت را صرف بهترين‌هاي اوقات فراغت مي‌كند. اوقات فراغت فقط به معناي تفريح نيست. رشد، بالندگي و ارتقاي ذهني يك جامعه است كه در چنين فضاهايي امكان‌پذير است.
او گفت: وقتي بودجه فرهنگ و هنر كاهش پيدا مي‌كند طبيعي است مشغله‌ها و فعاليت‌هاي غيرفرهنگي بيشتر مي‌شوند و متاسفانه بايد منتظر اعتياد، دزدي و فحشاي بيشتري بود و همه آن چيزي كه ضد ارزش است.
غريب‌پور با اين توضيح كه در حال حاضر ديواري كوتاه‌تر از فعاليت‌ها و مكان‌هاي فرهنگي وجود ندارد، اضافه كرد: گاهي براي برگزاري يك جشنواره در شهرستان‌ها بودجه‌اي در نظر گرفته مي‌شود كه دردناك است. ده‌ها استان داريم كه هزاران و ميليون‌ها افراد مستعد فرهنگ دارند در حالي كه از امكانات حداقلي برخوردارند.
او با اشاره به درخواست معاون هنري وزارت ارشاد درباره اختصاص ازر دولتي به فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري، اختصاص نيافتن ارز دولتي به فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري را بسيار مضحك دانست و ادامه داد: آخرين سفري كه براي اجراي «اپراي عاشورا» به لهستان داشتم با تمام سعي و كوششي كه انجام دادم و راه‌هايي كه رفتم با توجه به اينكه محصول ما كالاي فرهنگي بود كه نتايج بي‌شماري به همراه داشت شامل بخش‌نامه ارزي نشديم. در راس نظام بانكي بايد اشخاصي قرار بگيرند كه اهميت توليد، صادرات و ايجاد بازار فرهنگي را درك كنند كه متاسفانه تا امروز درك نشده است.
غريب‌پور با تاكيد بر اينكه هيچ شخصي نبايد شك كند كه يك برنامه خوب فرهنگي مي‌تواند در حفظ روح جامعه موثر واقع شود، گفت: مسوولان راجع به اين قضيه به صورت كلي و شعاري صحبت مي‌كنند ولي در عمل فرهنگ و هنر لاغرتر مي‌شود. فرهنگ و ارشاد اسلامي كم‌ترين بودجه را در ميان وزارتخانه‌ها و كم‌ترين بودجه را در ميان نهادهايي دارد كه كار فرهنگي مي‌كنند.
او اضافه كرد: عدم شركت گروه‌هاي ايراني در جشنواره‌هاي بين‌المللي صدماتي دارد كه از ديد كارشناسان در وهله اول قابل شناخت و از نظر توده مردم در مرحله بعدي قابل كشف و مشاهده است.
بايد از فرهنگ و هنر براي حل بحران‌هاي اجتماعي استفاده كنيم
نادر مشايخي نيز در اين رابطه گفت: زماني‌كه مشكلات اقتصادي به وجود مي‌آيد، هميشه اولين ضربه را فرهنگ و هنر مي‌خورد و در مرحله اول بودجه اين حوزه كم مي‌شود زيرا اين بخش مظلوم واقع شده است.
اين آهنگساز و رهبر اركستر افزود: هنر مهم‌ترين ركن يك جامعه است و بايد بالاترين بودجه به اين بخش تعلق گيرد. بايد از اركسترهاي بزرگ حمايت شود تا مردم بيشتر با هنر آشنا شوند. فعاليت‌هاي فرهنگي بايد گسترش يابد زيرا هر چقدر مردم با هنر بيشتر آشنا شوند جامعه بيشتر رشد مي‌كند.
او در ادامه تاكيد كرد: هر چقدر بودجه كمتري به بخش هنر داده شود جامعه هنري بيشتر آسيب مي‌بيند. تنها خواسته هنرمندان اين است كه مسووليت حق و حقوق هنر را رعايت كنند.
نادر مشايخي اختصاص ارز دولتي به فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري را يك نياز عنوان كرد كه از سوي معاون هنري وزارت ارشاد نيز مطرح شده و افزود: اگر شرايط مشابهي مانند كشور ما براي كشورهاي ديگر رخ دهد آنها از فرهنگ و هنر براي حل بحران‌هاي اجتماعي استفاده مي‌كنند و درست‌ترين كار همين است. مهم‌ترين سوال ما از مسوولان اين است كه چرا ارز دولتي به فعاليت‌هاي هنري تعلق نمي‌گيرد؟ به نظر من بايد جواب درست و روشني به اين سوال داده شود تا هنرمندان قانع شوند. زيرا اين موضوع باعث شده است فعاليت‌هاي بخش خصوصي كمتر شود. اين آهنگساز تاكيد كرد: زماني‌كه من مي‌شنوم مسوولان مي‌گويند در تهاجم فرهنگي به سر مي‌بريم دوست دارم به آنها بگويم بايد شرايطي فراهم كنند تا فرهنگ و هنر درست را گسترش دهيم.
آيدين آغداشلو: در شرايط بحران اقتصادي هرچه بودجه فرهنگ و هنر كمتر شود، فقط كساني كه قبلا بودجه مي‌گرفتند متضرر مي‌شوند. مثلا ممكن است ديگر نتوانند سريال‌هايي با بودجه عظيم بسازند. درباره هنرهاي تجسمي هم همين است و فقط آن بخشي از هنر تجسمي كه در بخش‌هاي متعهد به سياست دولت هستند بيشتر حمايت مي‌شوند و كمتر آسيب مي‌بينند.
بهروز غريب‌پور: وقتي بودجه فرهنگ و هنر كاهش پيدا مي‌كند طبيعي است مشغله‌ها و فعاليت‌هاي غيرفرهنگي بيشتر مي‌شوند و متاسفانه بايد منتظر اعتياد، دزدي و فحشاي بيشتري بود و همه آن چيزي كه ضد ارزش است. فرهنگ و ارشاد اسلامي كم‌ترين بودجه را در ميان وزارتخانه‌ها و كم‌ترين بودجه را در ميان نهادهايي دارد كه كار فرهنگي مي‌كنند.
نادر مشايخي: زماني‌كه مشكلات اقتصادي به وجود مي‌آيد، هميشه اولين ضربه را فرهنگ و هنر مي‌خورد و در مرحله اول بودجه اين حوزه كم مي‌شود زيرا اين بخش مظلوم واقع شده است. هنر مهم‌ترين ركن يك جامعه است و بايد بالاترين بودجه به اين بخش تعلق گيرد. بايد از اركسترهاي بزرگ حمايت شود تا مردم بيشتر با هنر آشنا شوند.