درنگي بر كتاب «42 انديشه ناب»
تفاوت شادماني و ميل
به نظر مي‌رسد هر گونه توضيح درباره كتاب «42 انديشه ناب» ما را به عنوان فرعي آن ارجاع مي‌كند: «تاملاتي درباره زندگي، جهان و هر آن چيز ديگر». ايده فرمي كتاب شرح و بسط دادن گفته‌ها و سخناني از مشاهير علمي، ادبي، هنري، سياسي و فلسفي است؛ در پي پاسخ به پرسشي اساسي و البته ملموس. ورنون از هر كدام از 42 گفتار كوتاه در قالب نوشتاري مجزا الهام گرفته و از آنها آنچنان كه خود تعبير مي‌كند، به تأملاتي در باب بهتر زيستن انسان در جهان مي‌رسد. نويسنده ايده اصلي را كه منجر به خلق اين اثر شده است برآمده از پرسشي ساده اما اساسي مي‌داند كه سابقه‌اي به ديرينگي تاريخ فلسفه دارد. پرسشي كه فلاسفه عصر باستان هم خود را با آن رودررو ديده بودند: چگونه زندگي كنم؟
بي‌ترديد در نگاه اول به عنوان كتاب، اين پرسش براي خواننده طرح خواهد شد كه چرا 42 گفتار؟ چه نسبتي ميان اين عدد طبيعي و مفهوم شادماني در زندگي كه هسته موضوعي اصلي كتاب است، وجود دارد؟ ورنون خود در آغاز كتاب به اين پرسش پاسخ مي‌دهد. او از اين عدد در عنوان و نسبت آن با ايده محوري كتابش به نفع موقعيت رمزگاني بزرگ‌تري رمزگشايي مي‌كند. ورنون در مقدمه كتاب 42 را ابتدا پاسخي بر‌مي‌شمارد به معماي هستي:
42 بنا به محاسبه ابررايانه «انديشه ناب» در راهنماي مسافران كهكشان، پاسخي است به معماي زندگي، جهان و هر آن چيز ديگر.
اما خيلي زود، لحني حكيمانه‌اش را به مزاح مي‌آميزد و در مي‌آيد: گرچه گفتن ندارد كه پاسخي واقعي نيست، بلكه شوخي است. (مقدمه)
اما آيا مخاطب كتاب «42 انديشه ناب» با اثري هجوآميز روبرو است؟ ابدا؛ كتاب، همان طور كه از عنوان سهل و ممتنعش پيداست، پيش از هر چيز به ما يادآوري مي‌كند كه «پاسخ به معماي زندگي در مفاهيمي مانند اعداد يافت نمي‌شود» و از همين‌جا رويارويي جدي‌تر ما با اين كتاب آغاز مي‌شود.
كتاب تاكيد و تمركز ويژه‌اي بر مفهوم خرسندي در زندگي دارد اما در پي آن است كه توجه مخاطب را به اين حقيقت جلب كند كه تفاوت آشكاري است ميان دو مفهوم شادماني و لذت. ورنون با مكث بر مفهوم شادماني، سعي دارد به ما بگويد كه ملاك‌هاي ظاهري ارضاي ميل، نه تنها براي سنجش شادماني كارآمد نيستند بلكه معمولا نتايجي معكوس به بار مي‌آورند. به باور ورنون يكي دانستن شادماني با لذت، چيزي جز خوشبيني ناشي از لذت‌باوري جاهلانه نيست. ورنون با هوشياري فصل نخست از فصول هفت‌گانه كتاب را «زندگي شادمانه» نام نهاده است تا در حكم فتح بابي باشد به موضوع شادماني و خرسندي كه در ساير فصل‌ها هم نسبت‌هاي آشكاري با موضوعات مطروحه دارد. او با محور قرار دادن اين سخن جان استوارت ميل كه «كافي است از خود بپرسيد كه آيا شاديد تا ديگر شاد نباشيد» اين پرسش هستي‌شناسانه را پي مي‌گيرد كه «يك فرد انساني چه تاثيري مي‌تواند بر شادماني خويش بگذارد؟» نسبت آشكار اين پرسش با ساير فصل‌ها را مي‌توان در عناوين آنها باز جست كه عبارتند از زندگي روزمره، زندگي كاري، زندگي اجتماعي، زندگي سبزتر، زندگي بازنگري شده و پايان زندگي.خصلت ويژه «42 انديشه ناب»، موضع انتقادي نويسنده به مصرف‌گرايي مفرط انسان معاصر است. ورنون در جايي از كتاب ذيل شعار حزب كارگر بريتانيا در سال 1997 كه مي‌گفت «اوضاع تنها مي‌تواند بهتر شود»، تعريض آشكاري به غلبه فرهنگ مصرف در زندگي انسان امروز دارد. او شعار حزب كارگر بريتانيا را «وعده سربسته» شادماني مي‌داند و با نسبت دادن صفاتي چون «كارچاق‌كن» و «خالي‌بند» به اعضاي آن حزب مي‌خواهد افشاگر پرده‌پوشي و خودداري آنها از شفاف گفتن مسائل به مردم باشد. ورنون با بررسي هدف سياستمداران حزب كارگر از طرح گزاره «بهتر شدن اوضاع» در شعارشان، نتيجه مي‌گيرد كه اذهان عمومي در انگلستان تحت تاثير فريب بزرگ آن شعار، شادماني را بيش از پيش معادل لذت انگاشته است. پيامد ابتناي راي‌دهندگان به آن شعار از نظر ورنون چيزي نيست جز «سندرم افسردگي مصرف‌كننده» كه ژان ژاك روسو پيش از او با عباراتي ديگر تحليل كرده بود. بنا به آن تحليل، معادل انگاشتن لذت با شادماني در گذار طبيعي خود به آنچه ورنون «سندرم افسردگي مصرف‌كننده» توصيف مي‌كند، سه پيامد مصيبت‌بار بر جاي مي‌گذارد كه در جاي‌جاي كتاب «42 انديشه ناب» دستمايه نتيجه‌گيري‌هاي انتقادي ورنون است. او معتقد است اولا «لذت‌ها تنها عطش اميال را فرو مي‌نشانند نه آنكه تماما برآورده‌شان سازند و مردماني بر جاي مي‌گذارد ارضا شده اما ناراضي»؛ ثانيا مردم به سبب وابستگي برده‌وار به اميال خود دچار ناشادماني مي‌شوند و ثالثا روزبه‌روز بيشتر شاهد ناشادتر شدن مردم خواهيم بود چرا كه ناكامي مردم در جست‌وجوي شادي، منجر به همه‌گير شدن يأسي مي‌شود كه پيامدي جز دور شدن فزاينده از شادي ندارد.
خواندن كتاب «42 انديشه ناب» به سبب زبان و بيان ساده و همه‌فهمي كه دارد و نيز پيوندي كه بين مفاهيم مجرد فلسفي با زندگي روزمره ايجاد مي‌كند، مي‌تواند براي طيف گسترده‌اي از پسندها در حوزه انديشه، كتاب مناسبي باشد.