هنوز هيچ‌كس نفهميده بوي بد تهران از چه بود
حميدرضا خالدي
بعد از زلزله و سيل حالا «بو» هم از چند روز قبل به يكي از عوامل بروز بحران تبديل شد و در فرهنگ لغات ايران در رديف حوادث غيرمترقبه قرار گرفت؛ داستان عجيبي كه آغاز آن به عصر روز چهارشنبه هفته گذشته برمي‌گردد. يعني زماني‌كه شهروندان مناطق مختلف تهران در عصرگاه اين روز بويي عجيب و در عين حال بدي را استنشاق كردند؛ بويي كه عده‌اي آن را شبيه بوي گاز و گروهي ديگر آن را شبيه بوي فاضلاب و تعدادي ديگر نيز آن را همرديف بوي مواد شيميايي عنوان مي‌كردند. با جدي شدن مساله به يك‌باره فضاي مجازي پر شد از پيام‌هاي شهروندان و اظهارنظرهاي مختلف آنها در اين زمينه؛ اظهارنظرهايي كه گهگاه به فيلم‌هاي تخيلي - علمي بيشتر مي‌مانست تا اظهارنظرهاي واقعي. اين در حالي است كه با گذشت 3 روز از زمان استنشاق اين بو همچنان علت و منشأ آن نامشخص باقي مانده است.
درحالي كه ديروز بعدازظهر در وزارت كشور جلسه‌اي براي بررسي همين بو تشكيل شده بود «سيد آرش حسيني ميلاني» عضو شوراي شهر تهران به« اعتماد» گفت: دستگاه‌هايي كه بتواند بو را شناسايي كند در كشور نداريم و صرفا در اين مدت نيرو اعزام شده تا موضوع بررسي شود.
منبع بوي نامعلوم
از همان ابتداي انتشار اين خبر بازار شايعات رنگارنگ هم داغ و داغ‌تر مي‌شد. اولين خبر رسمي در اين زمينه حكايت از تاييد انتشار اين بو و اعزام چند گروه كارشناسي از سوي سازمان محيط زيست و آتش‌نشاني براي يافتن منشأ آن داشت. رييس اداره محيط زيست شهر تهران در همان ساعت‌هاي اوليه انتشار اين خبر از شهروندان خواست تا اگر مورد مشكوكي در سطح شهر ديدند آن را به محيط زيست يا آتش‌نشاني اطلاع دهند. اولين اظهارنظرها در مورد علت اين بو، به حدود يك ساعت بعد از انتشار اين خبر برمي‌گشت؛ اخباري براساس گفته منابع غيررسمي، كه دليل اين رخداد را شكستگي يكي از لوله‌هاي فاضلاب در محدوده ميدان انقلاب عنوان مي‌كرد. گرچه هيچ كس سوال نكرد كه چگونه تركيدگي يك لوله فاضلاب مي‌تواند كلانشهر 730 كيلومتر مربعي تهران را با اين شدت تحت تاثير قرار دهد؟ شايد به همين دليل هم بود كه صاحبي، مديركل روابط عمومي فاضلاب تهران نيز با رد اين ادعا گفت: تاكنون هيچ گزارشي از تركيدگي شبكه فاضلاب اعلام نشده است. صاحبي در اين باره افزوده بود: با توجه به شيب‌دار بودن كانال‌هاي فاضلاب اگر تركيدگي روي داده بود بايد از نقطه‌اي ديگر فاضلاب بيرون مي‌زد در حالي كه اين اتفاق تاكنون نيفتاده است. اما اين پايان ماجرا نبود. قبل از اينكه بو به‌طور كامل برطرف شود احمد صادقي، رييس سازمان پيشگيري و مديريت بحران تهران كه معمولا نخستين منبع انتشار اخبار درست و موثق براي خبرنگاران است و در چند ساعت اوليه بروز اين حادثه پاسخگوي خبرنگاران نبود، به يك‌باره سكوت خود را شكست و در گفت‌وگو با چند خبرگزاري، ضمن تكذيب علت ياد شده، تاكيد كرد كه هنوز منشأ بوي منتشر شده شناسايي نشده است! با گذشت زمان و انتشار خبر در فضاي مجازي و رسانه‌ها، گزارش‌هاي ديگري هم از ساير شهرها مي‌رسيد كه شهروندان آنها نيز مدعي بودند چنين بويي در شهرهاي آنها نيز به مشام مي‌رسد. همان شب و با سكوت دوباره مسوولان، شايعه‌اي ديگر چنان پررنگ شد كه دوباره مسوولان را وادار به واكنش كرد؛ شايعه‌اي كه براساس آن انتشار اين بو، دليلي بر فعال شدن آتش‌فشان دماوند و منتشر شدن گاز گوگرد از آن عنوان مي‌شد. اما دكتر مهدي زارع، عضو هيات علمي پژوهشگاه بين‌المللي مهندسي زلزله و زلزله‌شناسي با رد اين ادعا، آن را ناشي از «زباله» دانسته و گفت: اين بو ناشي از «گوگرد» نيست. من نيز اين بو را استشمام كردم ولي به نظر نمي‌رسد بوي گوگرد باشد. وي همچنين در خصوص برخي ادعاها كه بوي منتشر شده ناشي از فعال‌شدن آتش‌فشان دماوند است، تاكيد كرد: من با بوي گوگرد آشنا هستم. بويي كه در هواي تهران منتشر شد، ربطي به فعال شدن آتش‌فشان ندارد. در واقع مردم تهران چهارشنبه شب درحالي سر بر بالين گذاشتند كه همچنان در مورد منشأ بوي عجيب منتشر شده عصرگاهي پايتخت و احتمال بروز خطراتي مانند زلزله و فعال شدن آتش‌فشان دماوند هراس داشتند. در واقع اصلي‌ترين و جدي‌ترين سوال شهروندان تهراني در آن شب اين بود كه ممكن است اين بو ناشي از عواملي باشد كه براي سلامت شهروندان خطرناك باشد؟ يكي از اين چهره‌ها انوشيروان محسني بندپي بود كه تنها چند روز بعد از تكيه زدن بر كرسي استانداري درگير چنين ماجراي پيچيده‌اي شده بود. وي روز پنجشنبه با اعلام اينكه تاكنون هيچ منبع مشخصي براي شناسايي بو تا الان پيدا نشده است، گفت: ستاد بحران هم كه با حضور اعضا تشكيل شد چيزي را به عنوان تركيدگي لوله گاز يا لوله فاضلاب اعلام نكردند احتمال اينكه يك ماده شيميايي كه بوي تندي دارد، در يك جايي سهوي يا عمدي ريخته شده باشد وجود دارد كه اين بو در قسمتي از فضاي شهر تهران منتشر و ظرف دو الي سه ساعت نيز برطرف شد.
شكرالله حسن بيگي معاون سياسي و اجتماعي استاندار تهران نيز در همان روز و به دنبال بالا گرفتن شايعات در گفت‌وگويي اعلام كرد: براساس اعلام هواشناسي و ديگر نهادهاي متولي، منشأ بوي نامطبوع كه از عصر چهارشنبه در پايتخت متصاعد شده ناشي از مشكل آلودگي هوايي نيست بلكه منشأ زميني دارد و خطرناك نيز نيست.
رييس سازمان پيشگيري و مديريت بحران تهران در گفت‌وگويي با فارس در مورد دلايل علل انتشار اين بو گفت: احتمالا يكي از ماشين‌هاي حمل مركاپتان - يك ماده آلي موجود در نفت - با عبور از مسيري در شهر و نشتي آن گاز در اين وسيله نقليه، عامل ايجاد بوي نامطبوع شده است.
رييس سازمان پيشگيري و مديريت بحران تهران همچنين آتش‌سوزي كپسول گاز در نسيم‌شهر را گزينه محتمل ديگري در اين زمينه دانست. مترو نيز روز پنجشنبه از گزند شايعات مربوط به اين حادثه در امان نبود؛ به‌طوري‌كه اخبار غيرموثق ديگري منشأ انتشار اين بو را از داخل چند ايستگاه مترو عنوان مي‌كردند؛ گزينه‌اي كه باز هم از سوي مسوولان رد شد. ولي شايد قوي‌ترين گزينه‌اي كه از سوي رسانه‌ها در روز پنجشنبه در مورد منشأ انتشار بوي بد ياد شده در تهران مطرح شد، گزينه‌اي بود كه از سوي يكي از رسانه‌ها عنوان شد. خبري از سوي سايت خبري عصر ايران كه اين سايت مدعي شده بود، علت بو، فاضلاب محبوس پلاسكو در عمق منفي 21 متري بود كه 45 سال مسدود و پنهان مانده بود!.گرچه اين سناريو نيز روز جمعه با تكذيب محمدعلي سعادتي، شهردار منطقه 12 عملا رد شد، وي در اين باره گفت: انبار فاضلاب پلاسكو روز پنجشنبه، حوالي ساعت 17 در حين عمليات عمراني گشوده شد و انتشار بوي نامطبوع در روز چهارشنبه ارتباطي به بازشدن انبار فاضلاب پلاسكو در روز پنجشنبه ندارد.
هنوز «هيچ»!
اما آخرين بررسي‌ها چه مي‌گويد؟ شينا انصاري، مديركل دفتر پايش فراگير سازمان حفاظت محيط زيست در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه اين سازمان تا چه ميزان مي‌تواند گازهاي مختلف را در شهرها و مراكز جمعيتي شناسايي كند، گفت: اصولا ما در تهران به صورت مستمر گازهاي شاخص هوا و ذرات معلق را مي‌سنجيم. اما در مورد اخير، همكاران بنده بعد از بررسي دستگاه‌هاي موجود در نقاط مختلف مشاهده كردند كه ذرات معلق در روز يادشده در برخي مناطق به‌طور ناگهاني به حد بيشتر از معمول رسيده است؛ گرچه شاخصه‌هاي ديگر مانند دي اكسيد گوگرد و دي اكسيد نيتروژن چندان افزايش چشمگيري را نشان نمي‌دادند. وي ادامه داد: سال 95 براي بررسي سهم آلايندگي آلودگي بو در مسير فرودگاه امام خميني (ره)، دستگاه پرتابل سياري را از كانادا خريداري كرديم كه به كمك آن مي‌توان به‌طور دقيق آلاينده‌هاي ناشي از بو را تشخيص داد؛ ضمن آنكه اين دستگاه را مي‌توان به نقاط مختلف حمل كرد .انصاري در پاسخ به سوال ديگري با اين مضمون كه چرا تاكنون نتوانسته‌ايد با وجود اين دستگاه منشأ و دليل اصلي «بو» مرموز تهران را شناسايي كنيد، گفت: ما از همان ساعت‌هاي اوليه دست به كارشديم و چند تيم را به نقاط مختلف فرستاديم. از سويي باران و برف روز پنجشنبه نيز باعث شد تا بوي يادشده تقريبا از بين برود. با اين وجود تيم‌هاي ما همچنان به كار خود ادامه مي‌دهند؛ كمااينكه ديروز هم به پلاسكو رفتند تا در مورد احتمال انتشار بو از اين ساختمان تحقيق كنند .وي در همين خصوص گفت: در پلاسكو همكاران ما تا اعماق مختلف گازهاي موجود در زير ساختمان را بررسي كردند ولي چيز قابل توجهي نديدند؛ گرچه نمي‌توان هنوز هم فرضيه احتمال انتشار بو از پلاسكو را به‌طور قطع رد كرد .اما اگر قرار بود اين گاز و بو خطرناك باشد ممكن بود در همان ساعت‌هاي اوليه هزاران نفر را به كام مرگ بكشاند. با اين وجود هنوز منشأ آن مشخص نيست! سوال اينجاست كه چرا سازمان‌ها و نهادهاي متولي، تا اين حد كند و به آهستگي به دنبال يافتن منشأ اين آلودگي‌ها هستند؟ مديركل دفتر پايش فراگير سازمان حفاظت محيط زيست در اين خصوص مي‌گويد: اصولا آلودگي‌هاي ناشي از «بو»، از دسته آلودگي‌هاي جديد در جهان است؛ ضمن آنكه به هر حال تجزيه و تحليل نمونه‌هاي جمع‌آوري شده نيز زمان مي‌برد؛ وگرنه تعللي صورت نگرفته است.