زمستان داغ دستگاه ديپلماسي كشورمان از نيمه هم گذشت. محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان از دهلي‌نو تا بغداد، از بيروت تا سوچي، از مونيخ تا پكن را در يك ماه اخير رفته است. تحركات ديپلماتيك ايران در منطقه و فرامنطقه افزايش يافته و اين در حالي است كه تصور غالب در عرصه سياست بين‌الملل اين بود كه با خروج امريكا از توافق هسته‌اي با ايران و بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي، تهران در موقعيت انزوا قرار مي‌گيرد. با وجود اين تصور نه تنها اين اتفاق از كيفيت و كميت روابط ايران با ساير كشورها نكاست بلكه بر سرعت آن نيز افزود. هر چند تحريم‌هاي فرامرزي و يك‌جانبه امريكا بر روابط اقتصادي ايران تاثير گذاشته اما تهران در شش ماه اخير تدابير لازم براي عبور با كمترين آسيب از گردنه تحريم‌ها را اتخاذ كرده و در عرصه روابط دو جانبه نيز تعميق روابط با بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي را در اولويت قرار داده است. آنچه حائز اهميت است اين كه ايران در دوره تحريم نمي‌تواند تمام تخم‌مرغ‌هاي خود را در يك سبد قرار دهد لذا بايد تنوع در روابط را حفظ كند و از كوچك‌ترين كانال‌ها براي تامين حداكثري منافع اقتصادي استفاده كند. يكي ديگر از نيازهاي دوره تحريم، تقويت روابط دوجانبه به منظور پيشبرد سياست تجارت با ارز ملي و تهاتري است. با چنين پيش‌نيازهايي محمد جواد ظريف از فاصله ديدارهاي دوجانبه خود با شركاي اصلي تجاري ايران كاسته است. وزير خارجه پس از سفر به دهلي نو و بغداد به همراه هيات‌هاي عاليرتبه تجاري، براي ورود پرونده سوريه با محوريت ابتكار آستانه سفري به همراه رييس‌جمهور به سوچي داشت و پس از آن هم به منظور تبيين سياست‌هاي ايران در منطقه و فرامنطقه راهي كنفرانس امنيتي مونيخ شد. سكاندار دستگاه ديپلماسي در مونيخ نيز به سبك هميشه دومينويي از مصاحبه‌ها را پيش برد كه در تمام آنها بر پايبندي ايران به تعهدش به توافقي چندجانبه (برجام) تاكيد كرد، از برنامه‌هاي موشكي ايران در قالب دفاع مشروع حمايت كرد، رفتارهاي يك‌جانبه و خودسرانه رييس‌جمهور امريكا در خروج از برجام و ساير توافقنامه‌ها را مورد انتقاد قرار داد و همزمان مطالبه‌گري ايران از طرف‌هاي باقي مانده در برجام را هم تكرار كرد. پس از مونيخ ظريف راهي پكن، پايتخت چين شد. چين هم در برجام همراه ايران است و هم در عرصه تجارت دوجانبه رابطه پرفراز و نشيب اما سابقه‌داري با ايران دارد. پكن در زمره كشورهايي است كه توانست معافيت تحريمي دوره‌اي از وزارت خزانه‌داري امريكا براي كار با ايران دريافت كند و همزمان تلاش مي‌كند راه‌هايي براي حفظ رابطه تجاري با تهران بدون آسيب ديدن از بازگشت تحريم‌ها بيابد. سفر وزير خارجه كشورمان به چين از چند وقت پيش در دستور كار قرار داشت اما با توجه به ترافيك برنامه‌هاي وي به تعويق افتاد و در نهايت با سفر رييس مجلس شوراي اسلامي به پكن همزمان شد.
روز گذشته ديدار وزراي خارجه چين و ايران در پكن در اخبار بين‌المللي بازتاب خوبي پيدا كرد و با تعابير متفاوتي نظير ديدار شركاي برجامي منعكس شد. خبرگزاري رويترز در گزارشي از اين ديدار نوشت: وزير خارجه چين در ديدار با همتاي ايراني در پكن اعلام كرد كه خواهان تعميق اعتماد استراتژيك ميان تهران و پكن است. اين اظهارنظر در حالي صورت گرفت كه چين تا چند روز ديگر ميزبان محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي هم خواهد بود. اين مساله نشان دهنده چالش‌هايي است كه چين در توازن‌بخشي به رابطه با شركايش در منطقه غرب آسيا با آن روبرو است. چين معمولا نقش كمي چه در ديپلماسي در منطقه خاورميانه و چه در منازعه‌ها در اين منطقه ايفا مي‌كند و اين در حالي است كه پكن براي تامين انرژي خود وابستگي بسيار شديدي به نفت اين منطقه دارد. در چند سال اخير چيني‌ها تلاش كردند از انفعال‌هاي پيشين در اين منطقه فاصله بگيرند و به خصوص در جهان عرب فعال‌تر از قبل شوند. ملك سلمان، پادشاه سعودي در سال 2017 از پكن ديدار كرد و گفته مي‌شود كه بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام گرفته محمد بن سلمان هم بايد اواخر هفته جاري ميلادي به پكن برسد. رقابت ايران و عربستان سعودي در منطقه كار را براي چين سخت كرده و بر همين اساس پكن در شرايطي كه بخواهد هم با ايران دوست بماند و هم با سعودي رفاقت كند، مسير سختي را پيش‌رو خواهد داشت.
رسانه‌ها به سنت هميشه روايت آنچناني از مذاكرات ظريف و وانگ‌يي در پشت درهاي بسته در اختيار نداشتند اما بخشي از سخنان ميزبان ابتدا در رويترز و پس از آن در ساير رسانه‌ها بازتاب قابل توجهي پيدا كرد. «وانگ يي» در ديدار با «محمد جواد ظريف» گفت: «در تلويزيون ديدم كه شما در كنفرانس امنيتي مونيخ با صداي بلند و شفاف از حقوق ايران دفاع كرديد. فكر مي‌كنم كه صدها ميليون چيني هم صحبت‌هاي شما را تماشا كردند و حالا شما (در چين) فرد مشهوري هستيد. مي‌خواهم از اين فرصت براي انجام يك مكالمه استراتژيك عميق با دوست قديمي‌ام به منظور تعميق اعتماد استراتژيك بين كشورهاي‌مان و اطمينان از پيشرفت تازه در مشاركت استراتژيك و روابط جامعه دوجانبه‌مان استفاده كنم».
به گزارش رويترز، محمد جواد ظريف نيز در اظهارات كوتاهي در حضور خبرنگاران گفت: «روابط ما با چين، براي ما بسيار با ارزش است. ما مشاركت استراتژيك جامع بين ايران و چين را يكي از مهم‌ترين روابط (خارجي‌مان) مي‌دانيم.»
وزير خارجه چين در بخش‌هاي ديگري از سخنانش تاكيد كرد كه اميدوار است ايران نقش بسيار سازنده‌تري در مسائل منطقه‌اي بازي كند. رسانه امريكايي آسوشيتدپرس در گزارشي از سفر ظريف به چين اعلام كرد كه مسائل دوجانبه از قبيل چند و چون اجراي برجام، اصلي‌ترين محور رايزني‌هاي ظريف و وانگ‌يي بوده است.
براساس خبر رسانه‌هاي چيني، وزير خارجه اين كشور در ديدار با ظريف بر لزوم حفظ برجام و تلاش‌ها براي منتفع شدن اقتصادي تهران از اين توافق پس از خروج امريكا از برجام تاكيد كرده است. وانگ‌يي در اين ديدار از برجام به عنوان توافقي چندجانبه و لازم‌الاجرا ياد كرده است.
رابطه ايران و چين همواره در سايه ديگر روابط دوجانبه هر يك تعريف شده و مي‌توان گفت كه اعتماد استراتژيكي كه وزير خارجه چين از آن صحبت مي‌كند هنوز ميان تهران و پكن شكل نگرفته و دليل آن هم همان فاكتور سومي است كه گاهي روسيه، گاهي امريكا و حتي در مواقعي اسراييل بوده است. الجزيره در گزارشي درباره سفر ظريف به چين مي‌نويسد: بسياري از چيني‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه امريكا قصد دارد با توسل به هر ترفند ممكن مانع از صعود بيشتر چين در عرصه بين‌المللي شود لذا برخي از كارشناسان در داخل اين كشور تلاش مي‌كنند تعميق رابطه چين با كشورهايي كه به نوعي در حالت تخاصم با تهران به سر مي‌برند را پيگيري كنند. در اين ميان ونزوئلا نيز جاي خود را پيدا كرده است.
الجزيره در ادامه مي‌نويسد: سفر ظريف به چين در حالي صورت گرفت كه فرجام برجام در غياب امريكا با اما و اگرهايي روبرو شده است. مايك پنس، معاون رييس‌جمهور امريكا از اروپايي‌ها خواسته كه از اين توافق خارج شوند و اين در حالي است كه كشورهاي اروپايي نيز پاسخ منفي خود به اين درخواست را اعلام كرده‌اند.
الجزيره در بخش‌هايي از گزارش خود نوشته: وزير خارجه چين در حالي از اظهارات ظريف در كنفرانس امنيتي مونيخ به خوبي ياد كرد كه همتاي ايراني وي در آن جلسه انتقادهاي بسياري را به اسراييل وارد دانست و تاكيد كرد كه تل‌آويو به دنبال جنگ با تهران است. با وجود اين به نظر مي‌رسد كه چيني‌ها هنوز قصد دارند دوست اسراييل باقي بمانند و به توسعه رابطه با تل آويو ادامه دهند.
چين نيز مانند ديگر كشورهاي باقي مانده در برجام منتظر به راه افتادن ساز و كاري است كه بتواند در سايه آن كار با ايران را به گونه‌اي كه دور زدن تحريم‌ها ممكن باشد، پيش ببرد. پكن پيش از اين اعلام كرده بود كه از اروپا انتظار دارد هرچه سريع‌تر ساز و كاري را راه بيندازد كه براي پكن و مسكو هم قابل استفاده باشد. بر اين اساس پيش‌بيني مي‌شود كه اينستكس (سامانه حمايت از تبادل تجاري با ايران) كه فعلا مرحله ثبت اوليه را پشت سر گذاشته بتواند مورد استفاده ساير كشورهاي اروپايي طرف تجارت با ايران از جمله روسيه و چين و هند هم قرار بگيرد. در شرايطي كه چيني‌ها بخواهند وارد اين ساز و كار با ايران شوند بايد معادلي براي اين سامانه در پكن راه‌اندازي كنند. در حالي كه ايران منبع اصلي صادر‌كننده نفت خام به چين است، امريكايي‌ها در دور نخست اعطاي معافيت تحريمي، پكن را از تحريم معاف كرده‌اند و پيش‌بيني مي‌شود كه در دور آتي نيز اين اتفاق تكرار شود.
يك كارشناس مسائل هسته‌اي در موسسه تحقيقاتي كارنگي درباره رويكرد پكن به برجام به يك رسانه چيني گفت: نه فقط براي چين بلكه براي اروپايي‌ها نيز نگاه داشتن ايران در برجام در شرايط فعلي اسان نيست. نقش چين از اروپا هم در اين مسير كمتر است و البته كه امريكا تمام عزم خود را براي در فشار قرار دادن ايران جزم كرده است.
ينگ يانگ از محققان چيني فعال در حوزه استراتژي پكن در غرب اسيا همزمان با سفر ظريف به چين در اين باره مي‌گويد: چين اخيرا رايزني با ايران درباره برنامه موشكي و همچنين فعاليت‌هاي منطقه‌اي اين كشور را آغاز كرده و تصور مي‌كند كه مي‌تواند با اين گفت‌وگوها احتمال تنش ميان ايران و امريكا را تقليل دهد. البته قابل پيش‌بيني است كه محمد بن سلمان، وليعهد سعودي در سفر خود به پكن كه روزهاي پنجشنبه و جمعه انجام خواهد شد، از پكن بخواهد از حجم رابطه‌اش با تهران بكاهد. عربستان سعودي در دوره قبلي تحريم‌ها عليه ايران نيز از چين درخواست كرده بود كه از دور زدن تحريم‌ها به نفع تهران خودداري كند.
ادعاي نيويورك‌تايمز درباره حمله مشترك ايران و چين
سفر محمدجواد ظريف به چين و اظهارات همتاي چيني وي درباره رابطه استراتژيك ميان دو كشور در حالي صورت گرفت كه يك روز قبل از اين ديدار، روزنامه امريكايي نيويورك تايمز ادعا كرده بود موسسات دولتي و مراكز تجاري در امريكا در هفته‌هاي اخير مورد حملات گسترده هكرهاي ايراني و چيني قرار گرفته‌اند و كارشناسان امنيت سايبري مي‌گويند خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌اي با ايران و مقابله تجاري امريكا با چين فعاليت اين هكرها را تقويت كرده است.
به گزارش نيويورك‌تايمز، حملات اخير هكرهاي ايراني عليه بانك‌ها و مراكز تجاري و وزارتخانه‌هاي دولت امريكا از حملات سال‌هاي گذشته بسيار گسترده‌تر بوده است. منابع خبري به نيويورك تايمز گفته‌اند كه ده‌ها مركز تجاري مهم و دپارتمان‌هاي دولت ترامپ در اين حملات مورد آسيب قرار گرفته‌اند. آژانس امنيت ملي امريكا و شركت امنيت سايبري «فاير آي» اين حملات را مستقيما به هكرهاي ايراني نسبت داده‌اند و اين باعث شده است كه وزارت امنيت داخلي امريكا در طول تعطيلي دولت اين كشور در ماه گذشته براي مقابله با اين حملات حالت اضطراري اعلام كند جوئل برنر، رياست پيشين سازمان ضداطلاعاتي امريكا در اين مورد به نيويورك تايمز گفته است: «فضاي مجازي يكي از راه‌هايي است كه دشمنان ما مي‌توانند بدون توسل به حمله نظامي يا جنگ تمام‌عيار به ما آسيب برسانند و به‌خاطر دشمني از ما انتقام بگيرند.» به ادعاي نيويورك تايمز، تهديدهاي هكرهاي ايراني هيچگاه در سال‌هاي اخير متوقف نشده و پس از خروج از امريكا از توافق هسته‌اي شدت بيشتري نيز يافته است. آدم سيگال از مديران برنامه امنيت سايبري در شوراي روابط خارجي امريكا مي‌گويد: «برخي از دزدي‌هاي سايبري هكرهاي ايراني در زمينه امور نظامي بوده است كه مي‌خواسته‌اند دريابند مراكز نظامي امريكا در زمينه تكنولوژي و استراتژي نظامي خود در پنج سال آينده چه برنامه‌هايي را اجرا مي‌كنند.»
آمادگي ايران براي تقويت رابطه با چين
ديدارهاي علي لاريجاني، رييس مجلس شوراي اسلامي در چين نيز در دومين روز اين سفر ادامه پيدا كرد. لاريجاني در ديدار با رييس پارلمان خلق چين ضمن تاكيد بر روابط دوستانه بين دو كشور گفت: ما در زمينه‌هاي مختلف آماده تقويت و گسترش روابط با كشور چين هستيم.
در اين ديدار لي جان شو، رييس پارلمان خلق چين با تأكيد بر روابط ديرينه دو كشور گفت: در طول دو هزار سال رابطه بين دو كشور هرگز نزاع و اختلافي وجود نداشته است.
رييس پارلمان خلق چين افزود: سفر رييس‌جمهور خلق چين به ايران نقطه عطفي در روابط دو كشور بود كه توافق‌هاي راهبردي امضا شده در اين سفر نشان از عزم دو كشور براي همكاري‌هاي طولاني مدت دارد.
وي در ادامه سفر دكتر لاريجاني و هيات همراه به كشور متبوعش را حاوي پيامي روشن براي همكاري درازمدت بين دو كشور دانست.در ادامه لاريجاني رييس مجلس شوراي اسلامي ايران با قدرداني از ميزباني شايسته پارلمان خلق چين گفت: روابط دو كشور و ملت ايران و چين همواره بر پايه دوستي بوده است.لاريجاني هدف از سفر به چين را گسترش همكاري‌هاي دو كشور برشمرد و گفت: ايران آماده تقويت روابط در زمينه‌هاي مختلف با كشور چين است.
«وانگ يي» در ديدار با «محمد جواد ظريف» گفت: «در تلويزيون ديدم كه شما در كنفرانس امنيتي مونيخ با صداي بلند و شفاف از حقوق ايران دفاع كرديد. فكر مي‌كنم كه صدها ميليون چيني هم صحبت‌هاي شما را تماشا كردند و حالا شما (در چين) فرد مشهوري هستيد. مي‌خواهم از اين فرصت براي انجام يك مكالمه استراتژيك عميق با دوست قديمي‌ام به منظور تعميق اعتماد استراتژيك بين كشورهاي‌مان و اطمينان از پيشرفت تازه در مشاركت استراتژيك و روابط جامعه دوجانبه‌مان استفاده كنم».