تصادف پرندگان درشت جثه با سيمهاي برق فشار قوي يا لغزشهاي ناگهاني آنها روي دكلهاي برق ميتواند منجر به برقگرفتگي شود. اين برخوردهاي ناگهاني نه تنها براي حياتوحش مشكلساز است بلكه در عين حال ميتواند در شبكه برق هم اختلال ايجاد كند.
پرندگان ميتوانند روي سيمهاي برق فشار قوي نشسته و دچار برقگرفتگي هم نشوند چراكه زماني كه پرنده روي سيم مينشيند، هر دو پايش در پتانسيل الكتريكي يكساني قرار دارد، بنابراين الكترونهايي كه در سيم هستند، هيچ محركي ندارند كه از طريق آن به سمت بدن پرنده بروند يا اينكه بخواهند به آن ختم شوند. موضوع در اين جا خيلي ساده است؛ الكترونهاي فاقد حركت به معناي اين است كه جريان الكتريكي هم وجود ندارد.
اما اگر پرنده، يك بال خودش را كش بدهد يا اگر در زمان پرواز يك بال ديگرش حتي براي يك ثانيه با سيم ديگري جز آن سيم كه روي آن نشسته، ارتباط برقرار كند، آن زمان است كه يك مسير براي حركت الكترونها ايجاد ميشود، مخصوصا اگر آن سيم دوم پتانسيل الكتريكي متفاوتي با سيم اول داشته باشد و در اين شرايط است كه الكترونها مجال خواهند يافت تا خودشان را دقيقا به بدن آن پرنده برسانند و انتقال الكترونها به بدن پرنده، يعني كه آن پرنده دچار برقگرفتگي خواهد شد.
دكلهاي برق فشار قوي هم كه در عمق خاك فرو ميكنند، براي پرندگان خطرناك هستند و اگر پرندهاي به شكل ناصحيح روي آنها بنشيند يا به صورت اتفاقي با جعبه تقسيم آنها برخورد كند، مرگ دردناكي را تجربه خواهد كرد. اين اتفاقات، درست مانند اين است كه پرنده سيم لخت برق را لمس كرده باشد.
خيلي از پرندهها هم دچار مشكل برقگرفتگي نميشوند بلكه صرفا سيم برق را نميبينند و در زمان پرواز به آن برخورد ميكنند و دچار قطعي بال ميشوند كه البته اين مورد هم به معناي تجربه يك مرگ دردناك است. در ايران اغلب اين مشكل براي هوبرهها و قوها پيش ميآيد. پرندههايي كه اين اتفاق تلخ را تجربه ميكنند، معمولا خيلي سنگين جثه هستند و قدرت مانور سريع هم ندارند. كارشناسان ميگويند كه موارد متعددي از تلفات قوها در سرخرود به همين دليل بوده است چراكه پرنده سيم را تنها در لحظههاي آخر كه ديگر خيلي دير شده، ميبيند و طبيعي است كه نميتواند با سرعت مسيرش را تغيير دهد.
زندگي ديرين هوبرها در پناهگاه حياتوحش عباسآباد نايين
برخي از پرندگان درشتجثه مانند پليكانها، حواصيلها، هوبرهها، فلامينگوها و انواع و اقسام پرندگان شكاري مانند سارگپهها، عقابها، جغدها و... در برابر برقگرفتگي آسيبپذير هستند. تحقيقات نشان ميدهد كه اين پرندگان در صورت برقگرفتگي و تصادفهاي مرگبار با دكلهاي برق يا بهشدت زخمي ميشوند يا اينكه جان خودشان را از دست ميدهند.
اين خطري است كه به گفته مهدي جلالپور، كارشناس اداره حفاظت محيطزيست نايين با چراغي خاموش از زمان برقرساني به چاههاي كشاورزي، جان هوبرهها و پرندگان بزرگ جثه را در منطقه عباسآباد تهديد ميكرده و اكنون به همت مديريت اداره كل حفاظت محيطزيست استان اصفهان، اعضاي انجمن پرندهشناسان آواي بوم و مديريت و كارشناسان شركت توزيع برق استان اصفهان براي آن چارهانديشي پايدار شده است.
مهدي جلالپور كه خود از محليهاي منطقه است، به «اعتماد» ميگويد: «من از زمان كودكي در منطقه عباسآباد زندگي كردهام و به واسطه شغل كشاورزي و دامداري اجدادم در اين منطقه شاهد حضور هوبرهها در دستههاي بزرگ در مزارع منطقه بودهام. در گذشته منبع تامين برق چاههاي كشاورزي، موتورهاي ديزل با معضلات خاص خودش بود. در آن زمان باتوجه به كشت غالب يونجه در مزارع كشاورزي، حضور هوبرهها در دستجات بزرگ چه به صورت مقيم يا زمستانگذران در منطقه بسيار محسوستر بود اما كمكم با برقرساني به مزارع، زمينهاي بزرگ يونجه جاي خود را به باغات پسته دادند و خشكساليهاي مستمر هم مزيد بر علت شد تا جمعيتهاي بزرگ هوبره كمكم تقليل پيدا كنند.»
اين كارشناس محيطزيست در ادامه ميافزايد: «از سالهاي قبل برحسب وظيفه ذاتي و علاقهمندي به هوبرهها با كمك همه ماموران سعي بر فرهنگسازي، آموزش كارگران و مزرعهداران و جوامع محلي منطقه در جهت حفظ هوبرهها كرديم. حدود 4 سال قبل در حال پايش جمعيت هوبرهها در مزارع، متوجه حضور چند زنگولهبال هم در جمعيت هوبرهها شدم و موفق شديم حضور اينگونه ارزشمند و زيبا را در كنار هوبرهها براي استان اصفهان ثبت كنيم. حضور زنگولهبالها در كنار هوبرههاي زمستانگذران مسووليت حفاظت را براي ما دوچندان كرد، بنابراين سعي كرديم با اطلاعرساني بيشتر به مزرعهداران حساسيت را براي حفاظت در آنها ايجاد كنيم. غروب يك روز سرد زمستان، در حال آموزش و صحبت با كارگران يكي از مزارع، متوجه حضور يك هوبره در فاصله نزديك شدم كه پس از چند دقيقه تغذيه از يونجهها به سمت دشت روبهروي مزرعه پرواز كرد و حين اوج گرفتن با سيمهاي برق حاشيه مزرعه برخورد كرد و از بين رفت. بعد از ديدن اين صحنه با كارگران به سمت هوبره تلف شده رفتيم كه يكي از كارگرها در همان حين برايم تعريف كرد كه دو روز قبل هم اين اتفاق ناگوار چندين كيلومتر آنطرفتر رخ داده و بعد از سركشي به آنجا آثار برخورد پرنده را مشاهده كرديم. اين اتفاق براي من تعمقبرانگيز و ناراحتكننده بود و فكرم را چند سالي به خود مشغول كرده بود كه چگونه ميشود يك راهحل اجرايي مناسب براي به حداقل يا صفر رساندن اين تهديد براي هوبرهها انجام داد. تا اينكه همين چند وقت پيش يكي از دوستانم به نام آقاي ايمان ابراهيمي با من تماس گرفت و گفت براي كار روي تصادفات جادهاي زاغ بور ميخواهد به منطقه عباسآباد سفر كند. موضوع هوبرهها را با ايشان در ميان گذاشتم، خوشبختانه ايشان خيلي سريع پيگير ماجرا شدند و شروع به رايزني و نامهنگاري كردند تا اينكه در كمال ناباوري مراحل كار به همت مدير كل محترم حفاظت محيطزيست استان اصفهان و اعضاي محترم انجمن پرندهشناسان آواي بوم و بچههاي شركت توزيع برق استان خيلي سريع رقم خورد.»
اهميت حفاظت از هوبرهها در عباسآباد نايين
ايمان ابراهيمي مديرعامل انجمن پرندهشناسان آواي بوم و مدرس پرندهنگري درباره اهميت حفاظت از جمعيت پرنده هوبره در ايران ميگويد: «هوبره يكي از پرندههاي بزرگ و فوقالعاده زيباي كشور ماست كه در زيستگاههاي كويري و بياباني ايران زيست ميكند. يك جمعيت از اين پرنده در ايران بومي و يك جمعيت ديگر هم مهاجر است. جمعيت مهاجر هوبره در فصل پاييز و زمستان وارد كشور ميشود و در مناطق مركزي كشور هم پراكنش دارد. در پناهگاه حياتوحش عباسآباد يك جمعيت خيلي قابلتوجه از اين پرنده وجود دارد و از جمله معدود جمعيتهاي هوبره در كشور است كه ترس آن از انسان كم است. علاوه بر پايشهاي شبانهروزي محيطبانان، كشاورزان و مردم محلي هم ارتباط خوبي با اين پرنده دارند و خوشبختانه تعارض انسان با هوبره سالهاست كه در اين منطقه به حداقل رسيده است.»
ابراهيمي در ادامه صحبتهايش توضيح ميدهد: «هوبرهها كه در گويش محلي به آنها آهوبره هم گفته ميشود، وابستگي شديدي در فصل زمستان به يونجه دارند و به همين دليل در فصول سرد سال كه حشرات و خزندهها در خواب هستند، يونجه يكي از غذاهاي مطلوب براي اين پرنده محسوب ميشود. در اين منطقه امن، يك مشكل جدي وجود داشت و آن هم برخورد هوبرهها با دكلهاي توزيع برق بود. حضور پرندههاي شكاري و ناامني ميتواند منجر به چنين برخوردهايي شود. تابستان امسال كه اين موضوع با ما مطرح شد، رايزنيهايي با كميته حمايت از پرندگان و شبكههاي برق ايران انجام داديم و آنها تصاوير و مقالات مرتبط براي انجام اين كار را دراختيار ما گذاشتند. اين دادهها درنهايت در قالب يك پروپوزال و به همراه دو نامه براي شركت توزيع برق استان اصفهان ارسال شد و آنها هم در زماني خيليخيلي كوتاه به ما جواب دادند و كار به سرعت وارد فاز اجرايي شد كه در اين زمينه واقعا تلاشهاي مهندسين شركت توزيع برق استان تحسينبرانگيز بود. براي خود من اجرايي شدن اين طرح هنوز بهتآور است چراكه اين كار توسط ارگاني انجام شده كه رسالت آن حفاظت از محيطزيست نيست. شركت توزيع برق استان اصفهان با جديت و سرعت وارد عمل شد و كاري را انجام داد كه منفعت اقتصادي براي اين مجموعه نداشته بلكه در آن حفاظت از محيطزيست مطرح بوده است. تمام مدتي كه درگير اين ماجرا بوديم، به اين فكر ميكردم كه اگر اين سرعت، جديت و اراده در ساير ارگانها هم باشد؛ حياتوحش و محيطزيست كشور ميتواند با سرعت بيشتر احيا شود. يادآوري كنم كه اين كار از شهريور سال جاري پيگيري و درنهايت هم در ۹ اسفند اجرايي شد.»
نقاطي در اين طرح به عنوان (Hot Spot) جانمايي شده كه در آنها خطوط برق در مجاورت مزارع كشاورزي با كشت غالب يونجه هستند چراكه در اين قسمتها حضور هوبرهها هم شاخصتر است. ابراهيمي به رايزنيهاي متعدد با شركت توزيع برق به منظور افزايش تراكم تجهيزات و در ضمن مشورت با مردم محلي اشاره كرده و ميگويد: «ما دو هفته پيش از اجرايي شدن طرح به منطقه عباسآباد رفتيم و با محيطبانها و مردم محلي صحبتهايي داشتيم و مجدد روز اجراي كار هم در محل بوديم و با كارشناسان اداره برق و چند نفر از مردم محلي تعامل كرديم. خاطرم هست كه در زمان كار اجرايي مهندسين و تكنيسينهاي برق، يكي از كشاورزان منطقه هم ما را ديد و باور نميكرد كه چنين كاري براي حفاظت از اين پرنده در حال انجام است. به اندازهاي واكنش و پس از آن همياري اين كشاورز براي ما ارزشمند بود كه حتي از پيشنهادات مفيد او هم بيبهره نبوديم و اين همان معناي واقعي حفاظت از حياتوحش است.»
نقش موثر مهندسين شركت توزيع برق
بدون ترديد اين اقدام مهم بدون همكاري شركت توزيع برق استان اصفهان ميسر نبوده است. بههمين منظور روزنامه اعتماد مصاحبهاي هم با مهدي پيرپيران، مدير دفتر فني بهرهبرداري شركت توزيع برق استان اصفهان داشته است. اين مقام مسوول به «اعتماد» ميگويد: «برخورد اين پرنده شاخص با شبكه فشار متوسط در منطقه عباسآباد طبق گزارشي كه به ما رسيد، نيازمند پيگيري بود. از آنجايي كه سيم نازك بود و توسط پرنده رويت نميشد لذا دوستان اين پيشنهاد را مطرح كردند كه تجهيزي روي سيم اضافه شود كه پرنده سيم را ببيند. تجهيزي را كه بعد رايزنيها براي منطقه درنظر گرفتيم، در ايران ساخته شده كه البته مشابه آن هم در ساير كشورها استفاده ميشود. اين تجهيز بوميسازي شده كه به شكل اسپيرال است، پرندهپران نام دارد. خوشبختانه در مكاتباتي كه با مدير عامل شركت توزيع برق داشتيم، اين دغدغه كاملا جدي گرفته شد و در اسرع وقت كار وارد مرحله اجرايي شد. درنهايت پس از تامين اعتبار، حدود ۴۰۰ دستگاه از اين تجهيزات آماده شد و بعد از هماهنگي با كمك و همياري همكارانمان در شهرستان خور نصب شد.»
مدير دفتر فني بهرهبرداري شركت توزيع برق استان اصفهان اين هزينه را در حدود ۲۰ ميليون تومان برآورد كرده و ميگويد: «با توجه به اهميت و ضرورت بحث ما ترجيح داديم كه پروژه بهصورت خط گرم يعني بدون قطع برق انجام شود كه البته اين مساله هزينه را هم افزايش داد اما شركت در اين زمينه كوچكترين محدوديتي را در كار قائل نشد. در حال حاضر هم شركت توزيع برق چه در پروژههاي جديدالاحداث و چه در پروژههاي قديمي اموري از اين دست را كه در آن حفاظت از محيطزيست مطرح است، جزو اولويتها ميداند و اگر گزارشاتي موثق به دست ما برسد كه احتمال بروز آسيب به محيطزيست وجود دارد، قطعا به صورت جدي پيگير خواهيم بود.»
مهدي پيرپيران: پس از تامين اعتبار، حدود ۴۰۰ دستگاه از اين تجهيزات آماده شد و بعد از هماهنگي با كمك و همياري همكارانمان در شهرستان خور نصب شد.
برخورد اين پرنده شاخص با شبكه فشار متوسط در منطقه عباسآباد طبق گزارشي كه به ما رسيد، نيازمند پيگيري بود. از آنجايي كه سيم نازك بود و توسط پرنده رويت نميشد لذا دوستان اين پيشنهاد را مطرح كردند كه تجهيزي روي سيم اضافه شود كه پرنده سيم را ببيند
مهدي جلالپور : حدود 4 سال قبل در حال پايش جمعيت هوبرهها در مزارع، متوجه حضور چند زنگولهبال هم در جمعيت هوبرهها شدم و موفق شديم حضور اينگونه ارزشمند و زيبا را در كنار هوبرهها براي استان اصفهان ثبت كنيم.