نبرد با فراموشي

مهم‌ترين چيزي كه نويسنده بايد داشته باشد صبوري است. «جويس كارول اوتس»

آثار هميشگي زخم‏هاي عميق اما بهبود يافته‏ي آدمي انگار استعاره‏اي از زخم‏هاي روحي انسان است. آنچه بر روان آدمي‏زاد زخم مي‏زند چون زخمي عميق كه بر جسم آدمي مي‏نشيند به لطف زمان درمان مي‏شود اما اثري هميشگي از خود به جا مي‏گذارد. زخم‏هايي كه فراموش هم اگر شود مقطعي‌ است چون بيماري‏هاي مزمن دوباره عود مي‌كند و به جان آدمي مي‏افتد تا دوباره فروكش كند.

مجموعه داستان «افتاده بوديم در گردنه‏ي حيران» اولين اثر داستاني آقاي حسين لعل‏بذري داستان‌هايي را روايت مي‌كند از زخم‏هايي كه درمان نمي‏شود، از دردهاي بي‏درمان؛ آنچه از گذشته بر دوش مانده و مي‏خواهد تا ابد بر شانه‌ها سنگيني كند. داستان‌هايي برآمده از گذشته‌هايي پر درد كه بيان نشده، باقي مانده تا ناگفته‌هايي بسازد هزاران بار ارزشمندتر از گفته شده‌ها كه ناگفته‌ها در امتداد سكوت بهادار مي‏شوند. فني كه به نظر مي‏رسد نويسنده در نگارش داستان‌ها نيز از آن بهره برده باشد؛ بيان يك از هزار و ناگفته گذاشتن آنچه لازم است مخاطب خود چاره‏اي براي دانستنش بينديشد، يعني تحريك تخيل مخاطب. اصلي كه نويسنده به بيشترين داستان‌هاي مجموعه‏اش تعميم داده و داستان‌هايش را پركشش ساخته است. در تكه‏اي از داستان گوش ماهي مي‏خوانيم:

«سانگالا را مي‏گيرم جلوتر و به آن حفره‏ي زرد و نارنجي خيره مي‏شوم.

سانگالا! ...سانگالا! ... پري توي كدام دريا گم شد؟»

3 روز تمام با آصف همه‏ي درياها و اقيانوس‏هاي علامت‏زده شده‏ي روي اطلس جغرافيا را گشتيم ولي هيچ ردي از پري‏سيما پيدا نكرديم. آن‏قدر شنا كرديم و جلو رفتيم كه عضله‌هاي پايمان گرفت. آصف گفت:

- رفيق بي‏جهت خودت را هلاك نكن! دريا چيزي را كه گرفته، باز پس نمي‌دهد. مگر كاكاي مرا پس داد طيران؟»

عليرغم تحرير داستان‌ها در بازه‌هاي زماني متفاوت خوشبختانه در تمامي داستان‌ها نوعي يكپارچگي در بافت و لحن ديده مي‏شود؛ وحدتي كه لازمه‏ي يك مجموعه داستان است در كنار تنوع در فرم و زبان. با خواندن داستان‌ها مخاطب خود را در برابر مجموعه‏اي با فرم‏هاي ابداعي مي‏بيند كه مشخص است، نويسنده براي دست يافتن به آنها تلاش زيادي داشته است. نخستين و شايد بهترين تجلي از فرم‏هايي كه نويسنده سعي در تجربه‏ي آنها داشته است در داستان «افتاده بوديم در گردنه‏ي حيران» نمودار شده كه بيشترين توفيق نويسنده را نيز در پي داشته است. داستان فرمي ويژه دارد كه درآمده همچنين از چند راوي بهره مي‏برد؛ گزارش راويان مختلف از يك سفر بي‏سرانجام براي رساندن جسدي به زادگاهش. روايت خونسرد و بي‏طرفانه‏ي روايت از سوي چند راوي كار دشواري به نظر مي‏رسد كه نويسنده در اين داستان به خوبي از عهده‏ي آن برآمده برخلاف داستان «موقوف فراموشي ايام» كه عليرغم فرم فوق‌العاده‏ي داستان، احساس نويسنده از ميان روايت بيرون زده است.

از ديگر داستان‌هاي قابل توجه مجموعه داستان «اندوهي دور گردن» و «سطرهايي از منقار پرنده‏اي گنگ» است كه اولي حكايت پدري است كه درگذشته و هر چند صدايش فراموش شده و عليرغم تلاش اعضاي خانواده پيدا نمي‏شود در دست‏نوشته‌هايش زنده مي‏شود و داستان دوم حكايت قهرماني‏است كه روزگاري از سر مصلحت‏انديشي(يا ترس؟) احساسش را بيان نكرده و حالا با خواندن داستاني از دوستي قديمي تمام خاطراتش تداعي مي‏شود. عصياني بر ضد فراموشي كه فراموشي درمان يك درد نيست و شايد تنها تسكيني باشد؛ فراموشي 20 ساله شكست مي‏خورد تا به ياد قهرمان بياورد كه چه مي‏خواسته باشد و چه هست.

«چيزي كه حال من را بد كرد، گم كردن مژگان بود توي آن حال و احوال. دختر سيزده چهارده ساله‌اي كه جربُزه‏اش از مني كه از يك شهر بزرگ مثل تبريز آمده بودم دانشگاه تهران بيشتر بود. نصف او جسارت نداشتم كه وقتي از كلانتري زنگ زدند به پدرم و او سراسيمه خودش را رساند آنجا، راحت بايستم و بگويم من خاطر اين پسر جنوبي را مي‏خواهم. سرم را انداختم پايين و مثل يك بره‏ي آرام تن دادم به خواست پدر و مادرم كه انتقالي‏ام را براي دانشگاه تبريز گرفتند و من با يك حفره‏ي خالي در بطنِ سمت چپ سينه‏ام برگشتم كنار كوه‌هاي دلگير عينالي.»

داستان‌هاي مجموعه ميان ذهنيت و عينيت نوسان دارند اما بيشتر به عينيت گرايش دارند و همين نويسنده را از افتادن در دام نوشتن داستان‌هايي كه صرفا نوعي تك‏‏گويي ملال‏آور است، نجات داده. از طرفي با صرفه‏جويي در تصويرپردازي، ارايه‏ي اطلاعات و حتي ديالوگ‏هاي غيرضروري كه نقشي در پيشبرد روايت ندارند، مواجه هستيم كه حاصل از بينش هنرمندانه‏ي نويسنده‏اي است كه صبر پيشه كرده تا به پختگي در داستان‏گويي برسد.