مهره‌اي ديگر به زنجيره كارزار «فشار حداكثري» دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا و همدستانش در كاخ سفيد عليه جمهوري اسلامي ايران اضافه شد. چهل و پنجمين رييس‌جمهور امريكا در دو سال گذشته يك الگوي واحد را در قبال ايران دنبال كرده است؛ فشار اقتصادي، سياسي و امنيتي. هدف اما هنوز مشخص نيست. هربار كه دونالد ترامپ مهره جديدتري را به اين زنجيره اضافه مي‌كند، يكي از سه سوال نخستين مطرح شده از سوي خبرنگاران اين است: آيا هدف شما به پاي ميز مذاكره كشاندن ايران و تغيير رفتار تهران است يا ايده تغيير رژيم را دنبال مي‌كنيد؟ طرح اين سوال از سوي خبرنگاران و تبديل شدن آن به سوژه‌اي براي تحليلگران گوياي اين واقعيت است كه تكليف ترامپ و تيم تندروي ايستاده در كاخ سفيد با پرونده ايران مشخص نيست. گام‌هايي كه ترامپ عليه ايران برداشته معنايي جز تلاش براي تغيير رژيم نمي‌دهد و اين در حالي است كه چهره‌هايي چون مايك پمپئو، وزير خارجه دولت وي مي‌گويند نه به دنبال تغيير رژيم هستند نه حمله نظامي و تنها هدف خود را تغيير رفتار ايران عنوان مي‌كنند. تغيير رفتاري كه بايد به 12 شرط جامه عمل بپوشاند و ماهيت اين 12 شرط كه ارديبهشت گذشته از زبان مايك پمپئو شنيده شد نيز چيزي نيست جز تغيير نظام ايران!
دونالد ترامپ به خيال خود گام‌هاي ضدايراني‌اش را حساب شده و نوبتي برداشته است: كناره‌گيري از برجام، بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي، اجراي تحريم‌ها عليه همه جز 8 كشور به منظور كنترل اوليه بازار جهاني نفت، تنگ‌تر كردن حلقه بر نيروهاي نظامي ايران با تحريم سپاه و قراردادن نام اين نهاد نظامي رسمي ايران در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي امريكا و در آخرين گام لغو تمديد معافيت‌هاي تحريمي براي كشورهايي كه در دور نخست مجوز براي خريد نفت از ايران را دريافت كرده بودند. ترامپ براي آنچه به پاي ميز مذاكره كشاندن تهران مي‌خواند به دنبال فشار اقتصادي حداكثري بر ايران است و از يك سال پيش شعار به صفر رساندن فروش نفت ايران را سرداده است. شعاري كه تاكنون محقق نشده و تيم ترامپ اميدوار هستند با عدم تمديد معافيت‌هاي تحريمي ايران براي برخي از كشورهايي كه مشتري‌هاي نفتي ايران بودند به تحقق نهايي نزديك‌تر شود.
هر چند كه خبر عدم تمديد معافيت‌هاي تحريمي براي ايران به سنت دستگاه ديپلماسي مايك پمپئو از چند ساعت قبل از اعلام رسمي در اختيار رسانه‌ها قرار گرفت تا هياهوي لازم را هم در عرصه رسانه‌اي و هم در بازار جهاني ايجاد كند، كاخ سفيد و وزارت خارجه نخستين برنامه روز كاري دوشنبه خود را اعلام تصميم جديد ضدايراني خود قرار دادند. ابتدا بيانيه كاخ سفيد و سپس حضور مايك پمپئو در نشست خبري مويد خبرهايي بود كه از شامگاه يكشنبه فضاي رسانه‌اي را گرم كرده بود: از معافيت‌هاي تحريمي براي خريداران نفت ايران خبري نخواهد بود. كشورهايي كه پس از دومين روز از ماه مه همچنان به خريد نفت از ايران ادامه بدهند، تحريم خواهند شد. نكته قابل توجه در اين اقدام امريكا تهديد متحدان واشنگتن به صريح‌ترين شكل ممكن بود. تركيه، كره‌جنوبي و ژاپن در زمره كشورهايي هستند كه نام‌شان در ليست شركاي واشنگتن ثبت شده اما عملا تهديد
به تحريم شدند.
«نه» به جنگ، «نه» به تضمين تاثير تحريم
صبح روز دوشنبه در تهران با ترجمه گزارش پايگاه خبري آكسيوس درباره جزيياتي از نشست محرمانه مايك پمپئو با تعدادي از رهبران نهادها و جوامع ايراني- امريكايي در تگزاس آغاز شد. محتواي اين خبر اين گمانه‌زني را تقويت مي‌كند كه سه منبع آگاه وزارت خارجه امريكا پيش از بيانيه رسمي كاخ سفيد و اظهارات مايك پمپئو مفاد جلسه فوق را به بيرون درز داده‌اند تا به گمان خود تبعات تصميم جديد امريكا را در ايران مديريت كنند. شاه‌كليد جزييات افشا شده از جلسه فوق اين بود كه دولت دونالد ترامپ به دنبال هيچ‌گونه اقدام نظامي در داخل ايران براي تغيير حكومت اين كشور نيست. براساس گزارش اكسيوس كه البته ساعتي پس از افشاي آن توسط مايك پمپئو نيز تاييد شد، وزير خارجه امريكا در صحبت‌هايش تلاش كرده از گروه مجاهدين خلق (منافقين) فاصله بگيرد. در ميان چهره‌هاي نزديك به ترامپ جان بولتون، مشاور امنيت ملي و رودي جولياني، وكيل شخصي ترامپ ارتباط‌هاي تنگاتنگي با مجاهدين خلق دارند و جولياني چند ماه پيش از كناره‌گيري امريكا از برجام در يكي از نشست‌هاي اين گروه در حركتي نمادين اقدام به پاره كردن برجام كرد. به گزارش آكسيوس، مايك پمپئو در جمع ايراني‌هاي مخالف حكومت تاكيد كرده كه چهره‌هاي رسمي دولت ترامپ از عبارت تغيير حكومت استفاده نمي‌كنند و همزمان برنامه‌اي هم براي مداخله نظامي در ايران ندارند. وزير خارجه امريكا تاكيد كرده كه به نفع امريكا است كه رهبران ايران غيرانقلابي باشند. از متن جزييات منتشر شده از گفت و شنود پمپئو با اعضاي اپوزيسيون ايران اين طور استنباط مي‌شود كه سياست ترامپ اعمال فشار بر مردم ايران به منظور راه‌اندازي آشوب داخلي در اين كشور است. بر همين اساس زماني كه از وزير خارجه امريكا سوال شد چه تضميني وجود دارد كه تحريم‌ها به مردم عادي آسيب نزند، وي بي‌تعارف پاسخ داد: «هيچ تضميني وجود ندارد!» اين اظهارنظر پمپئو در حالي مطرح شده كه وي و ساير مقام‌هاي امريكايي هر بار در موضع‌گيري‌هاي خود درباره ايران از جمله در سخنان روز گذشته ادعا مي‌كنند به دنبال تحت فشار قرار دادن نظام و چهره‌هاي دولتي ايران هستند نه عامه مردم.
تحريم؛ واژه محبوب دونالد ترامپ
بيانيه كاخ سفيد حوالي ساعت 8 و نيم بامداد روز دوشنبه به وقت امريكا منتشر شد. تنها دقايقي پيش از حضور مايك پمپئو در ميان خبرنگاران. فحواي بيانيه كاخ سفيد اين بود كه دونالد ترامپ تصميم گرفته است استثنائات مربوط به كاهش خريد نفت از ايران را كه در ماه مه به پايان مي‌رسند (معافيت‌هاي تحريمي) تمديد نكند و هدف از اين تصميم را هم به صفر رساندن صادرات نفت ايران به گونه‌اي كه تهران به منابع اصلي درآمد خود دست نيابد، اعلام شد. نكته قابل توجه و البته تاسف‌برانگيز براي روابط منطقه‌اي و اصل حسن همجواري در منطقه غرب آسيا، درج نام عربستان و امارات عربي متحده به عنوان همراهان امريكا در تحريم نفتي ايران بود. در بيانيه كاخ سفيد آمده بود: «امريكا، عربستان سعودي، امارات عربي متحده و ديگر متحدان و دوستان‌مان تلاش خواهند كرد كه بازار نفت از تامين نفت كافي برخوردار باشد. ما بر يك روند زمانبندي شده به توافق دست يافته‌ايم كه همزمان با برچيده شدن نفت ايران از بازارهاي جهاني، تقاضاهاي احتمالي نفت پاسخ داده شود. امريكا و متحدانش همچنين متعهد شده‌اند تا فشارهاي اقتصادي عليه ايران افزايش دهيم تا اين كشور دست از اقدامات بي‌ثبات‌كننده خود كه تهديدي براي امريكا و متحدان‌مان و امنيت منطقه است، بردارد.» به گزارش رسانه‌هاي امريكايي، دونالد ترامپ هفته گذشته شخصا با محمد بن‌سلمان، وليعهد سعودي و محمد
بن‌زايد آل‌نهيان، شاهزاده اماراتي درباره تصميم جديدش مبني بر عدم تمديد معافيت‌هاي نفتي ايران صحبت كرده و موافقت آنها را براي جبران كسري نفت ايران در بازار دريافت كرده بود.
نمايش تكراري پمپئو
پس از بيانيه كاخ سفيد، مايك پمپئو به عنوان مجري سياست خارجي امريكا پشت تريبون قرار گرفته و از روياهايش براي آنچه به پاي ميز مذاكره كشاندن ايران مي‌داند، سخن گفت. كليدواژه‌هاي وزير خارجه امريكا در مواجهه با ايران همچنان تكراري بود. وي از كارزار بزرگ تاريخي عليه ايران سخن گفت و از اينكه ايران بايد به قول وي با تغيير رفتار به كشوري نرمال بدل شود. تغيير رفتار مدنظر وي نيز شامل عدم حمايت ايران از گروه‌هايي مانند حماس و حزب‌الله لبنان بود. پمپئو مجددا پاي فعاليت‌هاي موشكي ايران را وسط كشيد و ادعا كرد كه تهران بايد اين فعاليت‌ها را متوقف كند. وزير خارجه امريكا با بستن چشمان خود بر واقعيت جنگ يمن و كشتار چندساله زنان و كودكان در اين جنگ، خواهان پايان آنچه دخالت تهران در يمن خواند، شد. وي در ادامه سخنانش با اشاره به عزم ترامپ براي به صفر رساندن صادرات نفت ايران تاكيد كرد كه دقيقا با در نظر داشتن همين هدف نهايي است كه ديگر از تمديد معافيت خبري نخواهد بود. دولت ترامپ در يك سال گذشته براي موفق نشاندن دادن سياست‌هاي اقتصادي خود در قبال ايران ادعاهاي بسياري را مطرح كرده كه روز گذشته نيز از زبان مايك پمپئو مجددا تكرار شد. از ادعاي محروم كردن ايران از 10 ميليارد دلار درآمد تا كاستن از قدرت و نفوذ منطقه‌اي ايران كه البته هيچ سندي اين دومين ادعا را تاييد نمي‌كند.
رويارويي نيروهاي امريكايي با نيروهاي ايراني به خصوص سپاه پاسداران از 10 روز قبل كه ترامپ نام سپاه را در ليست گروه‌هاي تروريستي خارجي قرار داد به اصلي‌ترين ترس و دغدغه نهادهاي نظامي و اطلاعاتي امريكا تبديل شده و اين ترس در سخنان روز گذشته پمپئو نيز نمود داشت. در حالي كه سخنان وي درباره عدم وجود گزينه نظامي روي ميز در مواجهه با ايران صبح روز گذشته منتشر شده بود وي در سخناني در كنفرانس مطبوعاتي تلويحا امكان توسل امريكا به رويكرد نظامي در قبال ايران را هم رد كرده و گفت: در صورتي كه امريكايي‌ها از جانب ايراني‌ها مورد حمله قرار بگيرند امريكا به صورت جدي به آن پاسخ خواهد داد.
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، پمپئو در پاسخ به سوالي درباره انتصاب سردار «حسين سلامي» به سمت فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي گفت: «درباره انتصاب جديد در سپاه پاسداران نظري ندارم؛ درباره اينكه شما او را تندرو توصيف مي‌كنيد بايد بگويم واقعيت اين است براي هر مسوول ايراني- اعم از ظريف و روحاني- كه ماهيت بنيادين اين رژيم را پذيرفته‌اند اين نوع تمايز قائل شدن‌ها اهميتي ندارند. يعني اينكه اگر كسي از اقدامات قاسم سليماني در عراق حمايت مي‌كند، اگر كسي از اقدامات حزب‌الله و نيروي قدس سپاه حمايت مي‌كند و حامي حماس است عليه اهداف تعيين شده ايالات متحده حركت مي‌كند.»
پس از پمپئو، «برايان هوك» نماينده ويژه امريكا در امور ايران نيز پشت تريبون قرار گرفت و تلاش كرد درباره تاثير تحريم‌هاي ايران توسط امريكا اميدواري‌هايي بدهد. وي گفت: به زودي نتايج توقف صادرات نفت ايران بر نفوذش در منطقه و برنامه موشكي‌اش مشخص خواهد شد و واشنگتن هرگز توسعه ايران در منطقه را نخواهد پذيرفت. اين اقدام امريكا به ايجاد ثبات و صلح در منطقه كمك خواهد كرد و تصور خاورميانه با ثبات و صلح با وجود سياست‌هاي توسعه طلبانه ايران بسيار سخت است.»
امريكا به دنبال تحريك ايران براي خروج از برجام است
واكنش‌ها در فضاي مجازي به تصميم جديد امريكا درباره ايران عمدتا بر محور ترس از واكنش تهران و احتمال خروج اين كشور از برجام متمركز بود. بسياري از خبرنگاراني كه در چندسال اخير مذاكرات ايران و 1+5 را پوشش داده‌اند در توييت‌هاي خود تاكيد داشتند كه هدف اصلي دونالد ترامپ از عدم تمديد معافيت‌هاي تحريمي ايران تحت فشار قرار دادن بيشتر ايران و وادار كردن اين كشور به خروج از برجام است. اقدامي كه مي‌تواند به شكل خودكار قطعنامه‌هاي پيشين لغو شده عليه ايران در سايه قطعنامه 2231 را بازگرداند و البته به محدوديت‌هاي هسته‌اي ايران هم پايان دهد. برخي از كارشناسان اقتصاد سياسي پيش‌بيني كردند همان طور كه ترامپ در شش ماه گذشته نتوانسته فروش نفت ايران را به صفر برساند از اين پس هم نخواهد توانست. برخي ديگر نيز از لزوم انتظار براي درك واكنش‌هاي چين، تركيه و هند خبر دادند. اسفنديار باتمانقليچ از كارشناسان اقتصاد سياسي در اين باره نوشت: عدم تمديد معافيت‌هاي تحريمي ايران نگران‌كننده است چرا كه مي‌تواند بر كارايي فني برجام تاثيرگذار باشد و همچنين معافيت بندر چابهار از تحريم‌ها براي افغانستان حياتي است و عراق نيز براي تامين برق خود به معافيت از تحريم‌هاي ايران نياز دارد.
مايكل سنگ از كارشناسان موسسه واشنگتن و عضو سابق تيم امنيت ملي كاخ سفيد در توييترش در اين باره نوشت: شايد در حال حاضر همه چيز براي امريكا مطلوب به نظر برسد: واشنگتن بر فشارهاي خود مي‌افزايد اما ايران همچنان به برجام پايبند است اما اين مساله دو ريسك جدي را در دل خود جا داده است؛ نخست آنكه صبر ايران به پايان برسد و دوم اينكه ايران اقدام به توسعه فعاليت‌هاي هسته‌اي خود كند. درباره سناريوي دوم هيچ كس نمي‌تواند به قطعيت بگويد كه بحران هسته‌اي جديد ايران چه تبعاتي خواهد داشت به‌خصوص كه الان ما با كره‌شمالي نيز درگير هستيم.
راب مالي از اعضاي تيم باراك اوباما نيز با بي‌فايده خواندن اقدام ترامپ نوشت: سياست تحريم قرار بود يا ايران را به پاي ميز مذاكره بكشاند يا منجر به تغيير رژيم شود. اين سياست شكست خورده است. اصرار بر تداوم يك سياست شكست خورده مي‌تواند يا منجر به خروج ايران از برجام شود يا احتمال تقابل را افزايش دهد.
فرشاد كاشاني، حقوقدان نيز در واكنش به اين تصميم ترامپ نوشت: دولت‌هاي ژاپن، شوروي سابق، آفريقاي جنوبي، صربستان، عراق، ليبي و سودان از اهداف تحريم نفتي بوده‌اند اما ركورددار «طولاني‌ترين تحريم نفتي تاريخ» ايران است. نفت ايران از مرداد ۱۳۳۰ توسط بريتانيا به مدت ۵ سال و سپس با فرمان اجرايي ۱۲۱۷۰ امريكا از آبان ۱۳۵۸ تاكنون تحريم است.
امريكا معافيت‌هايي براي ارتباط نهادهاي طرف حساب سپاه درنظر مي‌گيرد
خبرگزاري رويترز به نقل از مقام‌هاي آگاه گزارش كرد دولت امريكا براي اينكه شركت‌ها و نهادهاي غيرانتفاعي طرف قرارداد با سپاه پاسداران به طور خودكار مشمول تحريم واقع نشوند، معافيت‌هايي را در نظر گرفته است. بنابراين اطلاعات، اين معافيت‌ها از سوي شخص مايك پمپئو، وزير خارجه و در پاسخ به تقاضاي مقامات رسمي شماري از كشورها همچون عراق صادر شده است تا اين افراد و نهادها در صورت ارتباط با زيرمجموعه‌هاي سپاه پاسداران لزوما مشمول رد درخواست ويزا نشوند.
اين معافيت‌ها به اين نهادهاي تجاري و همچنين بشردوستانه اجازه مي‌دهد در داخل ايران - جايي كه سپاه پاسداران نيروي عظيم اقتصادي محسوب مي‌شود - به فعاليت خود ادامه دهند بدون آنكه از قرار گرفتن در ليست تحريم امريكا واهمه داشته باشند. در عين حال و بر اساس همين گزارش دولت امريكا اين حق را براي خود محفوظ دانسته است كه در صورت ارايه «تجهيزات خدماتي» به سپاه پاسداران، كارمندان دولت‌هاي خارجي، موسسه‌هاي غيرانتفاعي و شركت‌هاي تجاري را تحريم كند. يك سخنگوي وزارت خارجه امريكا كه نخواست نامش فاش شود به رويترز گفت: «تنها وارد شدن به گفت‌وگو با مقامات رسمي سپاه پاسداران فعاليت تروريستي محسوب نمي‌شود. هدف نهايي ما اين است كه نهادهاي دولتي و غيردولتي را وادار كنيم از تجارت با سپاه پاسداران دست بكشند. »
سيدعباس موسوي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران: با توجه به غيرقانوني بودن اصل تحريم‌هاي مورد نظر، جمهوري اسلامي ايران اصولا ارزش و اعتباري براي معافيت‌هاي اعطايي بر تحريم‌ها قائل نبوده و نيست. با اين حال با توجه به تاثيرات منفي عملي اين تحريم‌ها و احتمال افزايش اين اثرات منفي با عدم تمديد معافيت‌ها، وزارت امور خارجه امروز به صورت مستمر با تمامي نهادهاي ذي‌ربط داخلي در تماس بوده و نيز رايزني‌هاي فشرده‌اي با بسياري از شركاي خارجي اعم از اروپايي، بين‌المللي و همسايگان صورت داده است. نتيجه اين تماس‌ها و رايزني‌هاي داخلي و خارجي به مراجع عالي تصميم‌گيري منعكس شده و به زودي تصميم مقتضي در اين خصوص اتخاذ و اعلام خواهد شد.
دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا: عربستان سعودي و ساير اعضاي اوپك در راستاي سياست ما براي اجراي «تحريم‌هاي تمام‌عيار» عليه بخش نفت ايران، تفاوت در تامين نفت را جبران خواهند كرد. جان كري و كساني كه به او براي كشاندن امريكا به سمت توافق هسته‌اي بسيار بد با ايران ياري رساندند، توصيه خيلي بدي به ايران كرده‌اند. آيا اين نقض فاحش قانون لوگان نيست؟»
بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل: اقدام رييس‌جمهور امريكا در خاتمه دادن به معافيت از تحريم‌هاي نفتي ايران ستودني است. ما در كنار عزم امريكا براي مقابله با تجاوز ايران ايستاده‌ايم و اين راه درست براي متوقف كردن آن است. اين حركت براي افزايش فشار بر رژيم تروريستي ايران اهميت زيادي دارد.
مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه: اين اقدام به صلح و ثبات منطقه كمكي نخواهد كرد و به مردم ايران آسيب مي‌رساند. تركيه تحريم‌هاي يك‌جانبه و تحميل چگونگي پيشبرد روابط با همسايگان را رد مي‌كند.
تد كروز، سناتور جمهوريخواه: دولت بايد اقدام ديگري را نيز به انجام رساند و به معافيت‌هاي هسته‌اي غيرنظامي ايران پايان دهد كه به ايراني‌ها اجازه ادامه فعاليت‌هاي هسته‌اي را در مكان‌هايي نظير سنگر زيرميني سانتريفوژ فردو مي‌دهد كه آنها به صورت مخفيانه در زير يك كوه آن را ايجاد كرده‌اند تا بتوانند با حفاظت مضاعف در برابر حمله هوايي، سلاح هسته‌اي بسازند.
وزارت خارجه كره جنوبي: دولت كره جنوبي در تمام سطوح براي كسب تمديد معافيت از تحريم‌هاي نفتي ايران با امريكا سرگرم مذاكره بوده و به تلاش‌ها در اين زمينه تا پنجشنبه 12 ارديبهشت ادامه مي‌دهد.
مقام‌هاي مطلع دولت هند: بيانيه وزير خارجه امريكا را ديديم و در حال بررسي پيامدهاي اين تصميم هستيم و در موقع مناسب بيانيه‌اي در اين مورد صادر مي‌كنيم.