در ستايش بازي زيبا
محسن پاك‌پناه| چرا از منظر زيبايي‌شناسي آژاكس و بارسلونا مستحق رسيدن به فينال ليگ قهرمانان اروپا هستند؟ ممكن است عده‌اي معتقد باشند، زيبايي‌شناختي‌اي كه معمولا در مورد يك اثر هنري بي‌مانند مثل نقاشي، شعر يا شكوه مينوي- موسيقايي يك سمفوني باشكوه به كار مي‌رود، قادر نيست در جهت توصيف شاهكارهاي مسي در بازي‌هاي اخير بارسا يا هنرنمايي‌هاي جوانان جسور، شجاع و هنرور آژاكس كنوني به كار رود. اما وقتي توضيح دهيم كه در شرايط برابر، فوتبال دوستان واقعي سراسر جهان «بازي زيبا» را كه يك سوي آن بارسلوناي اسپانيا و ديگر سويش آژاكس آمستردام هلند تا تيم‌هاي ديگر - ولو ليورپول دوست‌داشتني كلوپ و تاتنهام متهور لندن - است را با تمام وجود درك مي‌كنند و متوجه مي‌شوند كه از چه سخن مي‌رانيم.
از منظر تاريخي و در انگاره‌هاي فوتبال زيباپسندان بازي زيبا در دو نام بزرگ خلاصه مي‌شود: برزيلي و هلندي! اين دو روشي از بازي فوتبال است كه سراسر حمله كردن و ظرافت در آن وجه غالب ماجراست. مي‌توان اين‌گونه برداشت كرد كه در قطب مخالف چنين روش‌هاي زيبايي، درست شيوه سراسر دفاعي يا به عبارت ساده‌تر فوتبال با سنت كاتناچيوي ايتاليايي است. بدون هيچ اغراقي براي نشان دادن يك شرح جامع تاريخي، تقريبا تمام تيم‌هاي ملي ادوار مختلف برزيل (منهاي تيم سال‌هاي اخيرشان) در طول تاريخ سراسر افتخار فوتبال سرزمين قهوه، الگوهاي مجسم فوتبال زيبا انگاشته شده‌اند. چنين سنتي درباره تيم‌هاي ملي هلند و باشگاه هنر آشيانش آژاكس آمستردام نيز به گونه‌اي ديگر صادق است. نمونه بارز آن رينوس ميشل و آژاكس آغازين روزهاي دهه 70 با رل هنرمندانه تك ستاره خلد آشيانش يوهان كرايف است. آن تيم ملي هلندي كه به فينال جام جهاني 1974 رسيد و يگانه تيمي بود كه در عين شايستگي، به دلايلي كه شرح آن در اين مقال نمي‌گنجد، نايب‌قهرمان شد.
اصطلاح توتال فوتبال به معناي نوع فوتبالي كه تيم‌هاي رينوس ميشل و پيروان او مثل بارسلوناي كرايف و بعدتر رايكارد و گوارديولا هنرمندانه بازي مي‌كردند، به كار مي‌رود؛ با وجود اينكه آشكارا مثالي بي‌بديل براي فوتبال زيباي مورد نظر ماست، اما تصور آنكه توتال فوتبال يگانه روش فوتبال مهيج و زيبا بازي كردن است، شايد درست نباشد. نكته جالب ماجرا اينجاست كه اگر در دنيا تنها يك تيم داشته باشيم كه به قدر كافي از اين ميراث بهره برده باشد، بدون شك بارسلوناي دو دهه اخير است. اينجاي بحث چقدر مهيج و شگفت‌انگيز است. از آن دست هيجانات كه گاه به ما در شهربازي‌ها يا سوناي استخرها هشدار مي‌دهد كه براي بيماران قلبي و مبتلايان به مثلا صرع ممنوع است!
با وجود برخورداري از يك ليست بلندبالا از بازيكنان برزيلي فوق تاثيرگذار همانند روماريو يا رونالدينيو كه تمثال‌هايي از فضايل تكنيك و مهارت در قالب تاكتيك شناور توتال بودند، اين ارتباط هلندي پديد آمده در هيبت يوهان كرايف سرمربي بين سال‌هاي 1988- 1966بود كه شخصيتي به بارسلونا بخشيد كه مي‌توان از آن به عنوان برترين برآوردگاه ارزش‌هاي مرتبط با فوتبال زيباي سيراب كننده و اقناع‌گر زيباشناسانه در جهان ياد كرد. نكته مهم آنكه كرايف روي نيمكت نيز همان ارزش‌هايي را به كار بست كه سال‌ها پيش خودش را به عنوان برترين بازيكن اروپا شهره آفاق كرده بود.
اگر چه رينوس ميشل پيش از ظهور كرايف سرمربي بارسلونا شده بود ولي ارزش‌هاي هجومي و مثبت توتال فوتبال تا زمان حكومت بلندمدت يوهان كبير بر نيمكت كاتالان‌ها آن‌گونه كه در عصر حاضر شاهد آن هستيم، نشده بود. با تمام اوج و حضيضي كه در يك اركستر فوتبال طبيعي است، ميراث كرايف در قالب بهترين تيم‌هاي بارساي هزاره سوم با مربيگري فرانك رايكارد و جوزپه گوارديولا، حفظ و پرورش داده شد و جالب اينكه هر دو آنان در آژاكس و زير نظر كرايف بوده‌اند. ولي فقط بارسلونا نيست كه جايگاهي ممتاز در گسترش روش بازي كردن دوبعدي و زيباشناسانه در سراسر گيتي دارد. در دو دهه گذشته تيم‌هاي سرمربياني همچون مانوئل پيگريني، خورخه والدانو و چند تن ديگر، تنها در اسپانيا فوتبال تهاجمي و بسيار جذابي را از خود نشان داده‌اند. با اين وجود هيچ تيمي به اندازه رئال مادريد نتوانسته است، ارزش‌هاي بارسا مانند را با آغوش باز زيبايي‌شناسانه‌اش بپذيرد. جالب‌تر اينكه طي همين سال‌ها فابيو كاپلو دوبار پس از كسب مقام قهرماني در اسپانيا با رئال مادريد، بلادرنگ در ميان بغض، ناراحتي و خشم هواداران متنفر از نحوه بازي تيم قهرمان‌شان اين كشور را ترك كرده است و البته اين احساسات در فصل 2009- 2008 و در زمان فوتبال نتيجه‌گرا و از منظر زيباشناختي، نوميدكننده خوان د راموس باز آفريني شد.
ضمنا در ميان تيم‌هاي ملي به وضوح مشخص است كه بازيكناني جون ژاوي هرناندز، آندرس اينيستا و سسك فابرگاس افتخاري غيرقابل كتمان به تيم بخشيده‌اند تا سبكي از فوتبال را برگزيند كه همگان اسپانيا را به عنوان فني‌ترين و تماشاگرپسندترين تيم دهه گذشته همچون هلند دهه هفتاد و آژاكس كنوني و بارسلوناي مسي تحسين كنند.
آيا آژاكس - بارسلونا اين رويايي‌ترين فينال ليگ قهرمانان تمامي ادوار به وقوع خواهد پيوست؟ براي رسيدن به پاسخ اين سوال چند روزي به قلب زيباپرست خويش فرصت دهيم! كه اگر چنين شد رينوس و يوهان در آسمان‌ها دست در دست يكديگر به تماشاي فوتبال هنرمندانه شاگردان خويش خواهند نشست.