آزاده اوليايي|4 سوال رايج در مورد محيط كار بدون اعتياد مطرح است كه بر اساس پاسخ‌هاي آن برنامه محيط كار بدون اعتياد طراحي و اجرا مي‌شود. تيرماه مناسبت مبارزه با مواد مخدر را در خود جاي داده است با اين مناسبت پاسخ اين 4 سوال را پيگيري مي‌كنيم.
برنامه «محيط كار بدون اعتياد» چيست؟
اين برنامه به معناي ايجاد محيط كاري است كه در آن تمامي كاركنان به سياست‌ها و فعاليت‌هاي طراحي شده براي ايجاد محل كار ايمن و بدون مصرف مواد و داروهاي اعتيادآور پايبند هستند؛ در واقع اين برنامه از مصرف مواد اعتيادآور در محيط كار پيشگيري مي‌كند و همچنين كارمندان مصرف‌كننده را به درمان، بهبود و بازگشت به كار ترغيب و حمايت مي‌كند. هدف برنامه اين است كه شاغلان را در خصوص عوارض اعتياد آگاه كند. يكي از مكان‌هايي كه در هر جامعه امكان آموزش اجباري براي بزرگسالان در آن وجود دارد، محيط كار است. اين برنامه مي‌تواند علاوه بر فرد، خانواده او را نيز تحت پوشش قرار دهد و او را توانمند كند .
چرا مديران و كارفرمايان برنامه جامع «محيط كار بدون اعتياد» را اجرا مي‌كنند؟
پژوهش‌هاي كنوني در سازمان‌هاي بين‌المللي نشان مي‌دهند كه تقريبا ۷۷ درصد از مصرف‌كنندگان مواد غيرقانوني به صورت نيمه‌وقت يا تمام‌وقت مشغول به كار هستند. در ايران نيز اين عدد نزديك به 70 درصد است. به عبارتي بيش از دوسوم معتادان داراي شغل هستند. بنابراين با افزودن تاثير مصرف مواد اعتيادآور مي‌توان نتيجه گرفت كه اين آسيب بخش بزرگي از نيروي كار در سطح كشور را شامل مي‌شود. براي هر كارفرما، اين امر به معني كارمنداني ناسالم، شرايط كاري خطرناك، كاهش كارايي، سود كمتر، پيش‌آمدها و سوانح شغلي ناگوار بيشتر، هزينه‌هاي پزشكي و بيمه‌اي بيشتر است. در كشورهاي توسعه يافته شركت‌هاي بين‌المللي به دلايلي ازجمله كارگريزي كاركنان، افزايش هزينه‌هاي مربوط به سلامتي و كاهش كارايي ناشي از اعتياد به الكل و ديگر مواد مخدر، هر ساله به ازاي هر كارمند هزار دلار هزينه مي‌كنند! شما به عنوان يك مدير يا كارفرما مي‌توانيد با تدوين و اجراي يك برنامه پيشگيري از اعتياد در شركت/ سازما‌ن‌تان، احتمال درگير شدن با مشكلات جدي مربوط به عملكرد شغلي كاركنان را كاهش دهيد و در طول اين پروسه، كيفيت زندگي كارمندان‌تان را بهبود دهيد. با اين كار اين پيام را به كارمندان و مشتريان‌تان مي‌دهيد كه محيط كاري كارآمد براي‌تان اولويت دارد. براي اين كار، روانشناسان و متخصصان شاغل در حوزه سلامت روان و روانشناسان صنعتي و سازماني مي‌توانند به شما كمك كنند. تمامي بخش‌هاي جامعه از مصرف مواد غيرقانوني خسارت مي‌بيند؛ با اين حال، شركت‌هاي امريكايي بيشتر از باقي بخش‌ها تحت تاثير اين مساله قرار دارند. صاحبان كسب‌وكار امريكا هر ساله تقريبا ۱۶۰ ميليارد دلار به دليل مصرف مواد مخدر ضرر مي‌كنند.
برنامه جامع «محيط كار بدون اعتياد» شامل چه بخش‌هايي مي‌شود؟
«محيط كار بدون اعتياد» اصطلاح و مفهومي است كه دولت فدرال براي كارمندانش معرفي و رييس شوراي اطلاعاتي مصرف مواد مخدر اين مفهوم را در بخش خصوصي ترويج كرد. رويكردي جامع براي دستيابي به محل كاري عاري از مواد اعتيادآور شامل موارد زير مي‌شود:
- تدوين سياست‌هاي مكتوب خط‌مشي رويارويي با كاركنان مصرف‌كننده و اطلاع به كارمندان
- فراهم كردن منابع دسترسي براي كمك به كاركنان
- آموزش‌هاي پيشگيرانه به كارمندان
- آموزش‌هاي پيشگيرانه به ناظران و سرپرستان
- آزمايش اعتياد (رندم تست، آزمايش‌هاي دوره‌اي، آزمايش پس از سانحه و موارد مشكوك).
در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوايل دهه ۱۹۹۰، افكار عمومي، قانونگذاري و صنايع ايمني از مفهوم محل كار بدون اعتياد پشتيباني كردند و سازمان‌هاي ملي، دولتي، محلي، كارفرمايان و مديران اجرايي كسب‌وكارها اين امر را ترويج كردند. برخي اتحاديه‌ها نيز اين مفهوم را عملي كردند، آزمايش اعتياد از كاركنان‌شان را به عهده گرفتند و كارت شناسايي «كارمند سالم» را براي كاركنان‌شان تهيه كردند. سياست مكتوب باعث مي‌شود كه تمامي كارمندان از حقوق و مسووليت‌هاي‌شان در اين برنامه دركي يكسان داشته باشند و از اينكه كارفرمايان بايد اين برنامه را به‌طور يكسان براي تمام كارمندان اجرا كنند، اطلاع داشته باشند.پس از اينكه سازمان مورد نظر به «محيط كار بدون اعتياد» تبديل شد و سياست، قوانين، دستورالعمل ارايه كرد، شوراي مقابله با سوءمصرف الكل و مواد مخدر به اين سازمان كمك مي‌كند تا مقتضيات مذكور را برآورده كند، بدين طريق سازمان مورد نظر آگاه و ترغيب مي‌شود كه به «محيط كار بدون اعتياد» تبديل شود.
چرا بايد برنامه «محيط كار بدون اعتياد» را به كار بگيريم؟
اعتياد اعضاي خانواده كارمند، بر كار او تاثير مي‌گذارد.بنا بر بررسي تلفني ملي كه اخيرا در كشور امريكا انجام شده است، كمي بيش از يك‌چهارم (۲۶درصد) از افراد استخدام شده اعلام كردند كه يك نفر از اعضاي خانواده‌شان اعتياد دارد و ۴۲درصد از اين كاركنان اعلام كردند كه به دليل مصرف مواد حواس‌شان از وظايف‌شان پرت مي‌شود يا كارايي‌شان كاهش مي‌يابد.رايج‌ترين مشكل مربوط به كار كه توسط كارمندان اعلام شد، اين بود كه ذهن‌شان از وظايف كاري‌شان به مشكلات خودشان منحرف مي‌شود (۸۹ درصد)، پس از آن مسائل مرتبط با سختي حضور در سر كار (۵۷ درصد) و اشتباه در قضاوت (46 درصد) اعلام شده بود.كارمنداني كه با آنها مصاحبه شده بود، راه‌هاي متفاوتي پيشنهاد دادند كه كارفرمايان مي‌توانستند از طريق آنها به كارمندان‌شان كمك كنند، براي مثال به كارگيري برنامه «محيط كار بدون اعتياد»، ارايه مشاوره براي اعضاي خانواده فرد معتاد (۷۳ درصد)، فراهم كردن بيمه‌اي با پوشش جامع‌تر (۶۷ درصد) و ارايه برنامه كاري منعطف‌تر يا مرخصي دادن (۶۵ درصد).در ايران نيز دفتر پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي كشور ساليان سال است كه اين برنامه‌ها را در محيط‌هاي كاري داوطلب و حامي سلامت كاركنان اجرا مي‌كند.
كارشناس ارشد روانشناسي صنعتي و سازماني