راه مهار امريكا: مذاكره، جنگ
يا تقويت اينستكس
حميدرضا اسماعيلي‌نجار
در روز‌هاي اخير شاهد رخداد‌هاي فراواني ميان ايران و امريكا، همچون ساقط شدن پهپاد اين كشور به دست نيروهاي سپاه پاسداران، اعمال همزمان تحريم‌هاي مجدد از طرف امريكا و دعوت به مذاكره با ايران و كاهش تعهدات ايران در برجام بوده‌ايم. اما ايالات‌متحده چقدر در زمينه انجام مذاكره با ايران داراي جديت است؟
مي‌دانيم كه اطرافيان و مشاوران رييس‌جمهور امريكا داراي سابقه‌اي مشخص در زمينه جنگ‌طلبي و بحران‌آفريني هستند. جان بولتون از سال‌هاي گذشته آرزوي حمله نظامي به ايران را در سر مي‌پروراند. دشمني او با ايران به حدي است كه حتي جك استراو، وزير خارجه سابق انگلستان در كتاب خاطراتش در مورد بولتون مي‌گويد كه خوشحال مي‌شوم ديگر او را نبينم و بولتون را متعصب و منزجركننده مي‌خواند. مايك پمپئو، وزير خارجه ايالات‌متحده نيز از ديرباز به تغيير نظام جمهوري اسلامي و جنگ با ايران علاقه‌مند است. از طرفي نمي‌توان از نقش دولت‌هاي اسراييل و عربستان‌سعودي در اعمال نفوذ و فشار فراوان به كاخ سفيد، در جهت تغيير نظام از طريق اعمال تحريم‌هاي بيشتر از طرف امريكا يا جنگ نظامي با ايران غافل بود.
دونالد ترامپ، داراي مدرك كارشناسي اقتصاد است و بدون داشتن هيچ‌گونه سابقه سياسي، امنيتي يا نظامي توانست به كاخ سفيد راه يابد. ترامپ بارها نشان داده كه سياست خارجي را نمي‌فهمد و حقوق بين‌الملل درنظر او كوچك‌ترين اهميتي ندارد. خروج از توافقنامه ترنس پاسيفيك، معاهده پاريس، معاهده كنترل تسليحات و برجام نمونه كوچكي از اقدامات او در زمينه سياست خارجي است.
بعد از ساقط كردن پهپاد امريكا به دست نيروهاي سپاه، ترامپ اعلام كرده كه حمله‌اي نظامي به مناطقي از ايران را در آستانه آغاز آن لغو كرده است. او علت اين لغو دستور را تلفات ۱۵۰ نفره آن اعلام كرد، اما براي واكاوي علت اصلي لغو اين دستور، بايد به چند نكته توجه داشت؛ اول اينكه در رويه كاخ سفيد، هنگام تصميم‌گيري براي حمله نظامي، شمار تلفات احتمالي جزو اولين اطلاعاتي است كه به رييس‌جمهور داده مي‌شود نه اطلاعاتي كه 10 دقيقه قبل از حمله به او داده شود. دوم اينكه ترامپ با انتقاد شديد از اوباما براي حضور در خاورميانه و وعده خروج نيروهاي نظامي از اين منطقه به كاخ سفيد رسيد. مطمئنا جنگ با ايران جنگي كوتاه و آسان نخواهد بود. جنگ طولاني موجب بالا رفتن ماليات‌ها، هزينه‌ها و درنهايت نارضايتي مردم امريكا مي‌شود و اين مساله با وعده‌هاي انتخاباتي او منافات دارد و مي‌تواند مورد استفاده رقباي او در انتخابات آتي امريكا قرار گيرد.
از مجموع اين دلايل مي‌توان فهميد كه چرا ترامپ حمله به ايران را لغو و تصميم به اعمال تحريم‌هاي تازه گرفت. از طرفي اين تحريم‌ها، بيشتر تحريم‌هايي تشريفاتي هستند و توان اعمال فشار حداكثري بر اقتصاد ايران را ندارند. در چنين شرايطي حربه مذاكره در كنار لغو حمله به‌خاطر مسائل انسان‌دوستانه مي‌تواند برگ برنده‌اي براي ترامپ در انتخابات پيش رو باشد، همانند وضعيت او با كره‌شمالي. او تاكنون بارها با رهبر كره‌شمالي مذاكره كرد بدون اينكه نتيجه خاصي در پي داشته باشد و حتي ورود كوتاه او به خاك كره‌شمالي جنبه تبليغاتي داشت و از جانب شبكه فاكس‌نيوز به عنوان پيروزي بزرگ براي شجاع‌ترين رييس‌جمهور امريكا يعني ترامپ ياد شد.
درنتيجه مي‌توان گفت كه در حال حاضر اين كشور براي مذاكره با ايران داراي اراده‌اي جدي نيست و مذاكره در چنين شرايطي بيشتر براي تاثيرگذاري در روند داخلي امريكا و انتخابات رياست‌جمهوري اين كشور است. ايران نيز به‌دليل بدعهدي‌هاي طرف‌هاي برجام، تصميم به كاهش تعهدات خود در اين توافقنامه گرفته است. اين تصميم با واكنش اروپا همراه شد و احتمال خروج طرف‌هاي ديگر برجام از آن مطرح شد. با خروج طرف‌هاي برجام از اين توافقنامه، بار ديگر تحريم‌هاي سازمان ملل فعال خواهند شد و پرونده ما در ذيل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد قرار خواهد گرفت. در حال حاضر باتوجه به تحريم‌هاي امريكا، كشور ما از نظر اقتصادي سود چنداني نمي‌برد و تحريم‌هاي حال حاضر امريكا با تحريم‌هاي سازمان ملل تفاوت چنداني ندارد اما بايد به اين نكته توجه كرد كه برجام طي دو سال مذاكرات فشرده به نتيجه رسيد و در پي آن امتيازاتي نيز به طرف مقابل داده شد كه با قرار گرفتن دوباره كشورمان تحت تحريم‌هاي سازمان ملل تمام اين تلاش‌ها بي‌نتيجه خواهد ماند. بهتر است دستگاه ديپلماسي كشور با مديريت صحيح اوضاع، هم اروپا را به سمت اجراي صحيح تعهدات خود رهنمون سازد و هم از بروز بحراني جديد و بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت جلوگيري كند.
به‌طور مثال مي‌شود در طول زمان‌هاي مشخص تعهدات طرف مقابل در اينستكس را افزايش داد و آن را از سطح اروپا فراتر برد و چين و روسيه و ديگر كشورهاي علاقه‌مند به تجارت با ايران را وارد اينستكس كرد. با افزايش سطح كارايي اينستكس و پيوستن كشورهاي ثالث به آن در طول زمان به راحتي مي‌توان از اثرگذاري تحريم‌هاي امريكا كاست، در نتيجه اين كشور در انزوايي مضاعف و تحت فشار قرار مي‌گيرد و آنگاه مي‌توان شاهد عزم جدي امريكا براي مذاكره يا بازگشت به برجام بود.
فوق‌ليسانس حقوق بين‌الملل و پژوهشگر حقوق هسته‌اي