آيا ابوظبي به دنبال راه‌حلي
براي آشتي با ايران است؟
دست و پا زدن
براي خروج از باتلاق
شهاب شهسواري
رسانه‌هاي اماراتي در طول هفته‌هاي اخير به گمانه‌زني در مورد آشتي كشورهاي عربي منطقه خليج فارس با ايران پرداخته‌اند؛ اقدامي كه 4 سال بعد از آغاز جنگ يمن با ادعاي مبارزه با نفوذ ايران و دو سال بعد از تحريم قطر كه يكي از اتهاماتش رابطه با ايران بود، نشانه‌هايي از تغيير استراتژي ابوظبي در برابر ايران دارد. اين تغيير استراتژي درست زماني رخ مي‌دهد كه امارات متحده عربي از «تغيير آرايش نظامي» در يمن خبر داده است؛تغييري كه از سوي رسانه‌هاي غربي به خروج امارات از ائتلاف تحت رهبري عربستان در جنگ يمن تعبير شده است. در طول 4 سال گذشته، امارات متحده عربي با وجود پيروي از رياض در رويارويي با ايران، برخلاف سعودي بخشي از روابط ديپلماتيك و اقتصادي خود را با ايران حفظ كرده است، اما در شرايطي كه هزينه‌هاي اين كشور در جنگ يمن به شدت در حال افزايش است، حمايت ديپلماتيك بسياري از كشورهاي غربي و افكار عمومي عربي از كشورهايي كه در جنگ يمن مشاركت دارند كاهش يافته است. همزمان افزايش تنش‌ها در خليج فارس ميان امريكا و ايران به شدت امارات متحده عربي را نگران عواقب هرگونه رويارويي نظامي در منطقه كرده است. در اين شرايط رسانه‌هاي عربي خبر مي‌دهند كه امارات متحده عربي خود را براي ورود به گفت‌وگو با ايران آماده مي‌كند. از يك سو الاخبار لبنان خبر داده است كه هيات‌هاي اماراتي در طول هفته‌هاي گذشته به تهران سفر كرده‌اند تا از ايران براي كاهش تنش‌ها در منطقه و پايان جنگ يمن كمك بگيرند و از سوي ديگر، رسانه‌هاي اماراتي از شروط دولت ابوظبي براي از سرگيري روابط عادي با تهران مي‌نويسند.
ندامت امارات؟
همزمان با انتشار خبر تغيير آرايش نظامي امارات در يمن، يك روزنامه لبناني گزارش داد كه هيات‌هاي اماراتي براي حل و فصل آبرومندانه مساله يمن، دست به دامن ايران شده‌اند. به نوشته روزنامه الاخبار در طول هفته‌هاي گذشته دست‌كم دو هيات ديپلماتيك از جانب امارات متحده عربي به تهران سفر كرده‌اند تا در مذاكره با مقام‌هاي ايراني براي خروج از يمن از آنها كمك بخواهند. يك مقام آگاه ايراني در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد كرد كه اخيرا تماس‌هايي از سوي امارات با ايران وجود داشته است، اما حاضر به تاييد يا رد جزييات گزارش روزنامه الاخبار در مورد گفت‌وگو هيات‌هاي اماراتي با ايران نشد. به نوشته الاخبار، مقام‌هاي ايراني در پاسخ به مقام‌هاي اماراتي قاطعانه گفته‌اند «پس از اينكه شما خطوط قرمز را زير پا گذاشتيد، ديگر چيزي نزد ما باقي نمانده كه بر سر آن با شما مذاكره كنيم.» اشاره به گذشتن از خطوط قرمز، ممكن است به اقدام اخير امارات براي تعهد به واشنگتن براي جبران خلأ حاصل از تحريم فروش نفت ايران باشد. ارديبهشت ماه سال جاري، بعد از آنكه ايالات متحده امريكا اعلام كرد كه با لغو معافيت تمامي كشورهايي كه از ايران نفت مي‌خرند از تحريم‌هاي ضدايراني، قصد دارد تا فروش نفت ايران را به صفر برساند. رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا و وزير خارجه اين كشور تاكيد كردند كه كشورهاي امارات متحده عربي و عربستان سعودي اعلام آمادگي كرده‌اند تا خلأ صادرات نفت ايران را در بازارهاي جهاني با افزايش صادرات جبران كنند. اقدام امارات متحده عربي و عربستان سعودي در همبستگي با واشنگتن براي تحريم فروش نفت خام ايران، با واكنش تند ايران مواجه شد. همزمان رشته‌اي از حوادث مشكوك در خليج فارس و درياي عمان، تعدادي از نفتكش‌هاي خارجي را در نزديكي بندر فجيره امارات و بندر جاسك ايران هدف قرار داد. حوادثي كه همزمان با افزايش تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن، نگراني‌هاي بين‌المللي از دخالت نيروهاي ناشناس منطقه‌اي و بين‌المللي براي اختلال در تجارت آبراهه حساس تنگه‌هرمز را افزايش داد. به نظر مي‌رسد كه افزايش غيرقابل پيش‌بيني تنش‌ها و همچنين هزينه‌هاي رو به رشد امارات در يمن، باعث شده كه رهبران اين كشور تصميم بگيرند از مواضع پيشين خود عقب‌نشيني كنند. رويترز هفته پيش گزارش داده بود كه ابوظبي ترجيح مي‌دهد در صورت بالا گرفتن تنش‌هاي جاري در خليج فارس و افزايش احتمال وقوع درگيري نظامي، سلاح‌هايش را به جاي يمن در خانه استفاده كند. اين نگراني‌ها بعد از هدف قرار گرفتن 4 نفتكش خارجي در آب‌هاي ساحلي بندر فجيره امارات بيش از پيش افزايش يافته است.
آشتي مشروط
الاخبار بر اساس منابع ديپلماتيك مطلع مي‌نويسد، هيات عاليرتبه اماراتي در سفر به تهران پيشنهادي با خود داشتند كه اماراتي‌ها در آن زمان فكر مي‌كردند غيرقابل رد است؛ اين پيشنهاد شامل سه بند بود: بازگرداندن روابط ميان دو كشور بر اساس روال قبلي، تامين حمايت مشترك دو طرفه از گذرگاه‌هاي دريايي تا (امنيت) جريان (انتقال) نفت از تمام كشورهاي (حاشيه) خليج (فارس) تامين شود و سوم كه مهم‌ترين بند است آمادگي امارات براي ترك يمن بود. برخي از اين شروط در مقاله و يادداشت‌هاي رسانه‌هاي اماراتي هم در روزهاي اخير بازتاب يافته‌اند. روزنامه اماراتي «الخليج» (منتشره در امارت شارجه) در سرمقاله شنبه خود بار ديگر خواسته‌هاي ابوظبي براي حضور در هر توافق احتمالي با ايران را مطرح كرد. اين روزنامه اماراتي در اين مطلب با تيتر «اركان حل و فصل [سازش] با ايران»، كشورهاي عربي خليج فارس را «دوستدار صلح»، «خواستار ثبات، امنيت و شكوفايي» كه «دشمن كسي
(از جمله ايران) نيستند» و ايران را «مداخله كننده در امور ديگر كشورها»، كشور غيرعادي و نقض‌كننده قوانين بين‌الملل و اصول همجواري معرفي كرد و ادعا كرده «امارات مثل ديگر كشورهاي عربي خليج [فارس] هيچ دشمني با ايران ندارد و خواستار آزار آن هم نيست». الخليج در پوشش اين لحن دوستانه همه اتهامات هميشگي عربستان سعودي و امارات را تكرار كرد و نوشت: «در پي بحران برنامه هسته‌اي ايران و دخالت ايران از طريق بازوهايش در امور كشورهاي همسايه و در سايه تهديدهاي متقابل ايران و امريكا، قطعا كشورهاي خليج [فارس] از جمله امارات، دنبال تشديد وضعيت [با ايران] نيستند. كشورهاي خليج [فارس] هر تلاشي منطقه‌اي يا بين‌المللي براي كاهش شدت تنش طرفين را تا جايي كه به نقطه آغازي براي مذاكرات با هدف حل مقبول بحران كنوني برسد، به طوري كه از اثر تهديدهاي منطقه و دنيا بكاهد و ايران را كشوري عادي و متعهد به قانون بين‌الملل و قواعد حسن همجواري قرار بدهد، حمايت مي‌كنند.» الخليج افزود:«كشورهاي خليج [فارس] هميشه خواستار صلح بوده‌اند و براي ثبات، امنيت و شكوفايي تلاش كرده‌اند. اين كشورها متعهد به قانون بين‌الملل هستند و با كسي دشمني ندارند و هيچگاه از نقش خود به عنوان بخشي از منظومه بين‌المللي از حضور در محافل و نشست‌هاي با هدف صيانت از امنيت و صلح به عنوان هدفي كه همه امت‌ها براي آن تلاش مي‌كنند، شانه خالي نكرده‌اند.» اين روزنامه در ادامه تنش اخير بين امريكا و ايران در پي خروج امريكا از توافق هسته‌اي و بازگشت تحريم‌هاي اقتصادي و مالي عليه ايران را به خصوص بعد از حادثه براي 4 فروند نفتكش در آب‌هاي امارات و دو نفتكش ديگر در درياي عمان و اقدام ايران به سرنگوني پهپاد امريكايي، نيازمند تحرك بين‌المللي براي جلوگيري از پيامدهاي آن دانست و نوشت: «كشور امارات مثل ديگر كشورهاي خليج [فارس] دشمني‌اي با ايران ندارد و خواستار آزار آن هم نيست. ايران كشوري همسايه و بخشي از منطقه و داراي تاريخ مشترك با آن است. اما ما از آنها مي‌خواهيم كه مثل يك كشور [عادي] عمل كند نه انقلاب [كشوري انقلابي] و از دخالت در امور ديگران دست بردارد و عليه آنان تهديدي نباشد. بر همين اساس بايد سازشي سياسي با ايران حاصل شود؛ سازشي روشن، صريح، بدون پيچيدگي و ابهام كه بنيانگذار روابطي جديد همراه با احترام متقابل باشد». الخليج در ادامه با ذكر چهار مورد، چهار خواسته ابوظبي را كه پيش‌تر هم بيان شده بود، تكرار كرد و آن را «اصول بديهي» ناميد كه طبق ادعايش، هر سازش و توافق احتمالي در آينده بايد آن را مدنظر قرار دهد. به ادعاي الخليج اين چهار مورد به اين قرار است؛ «اول: برنامه هسته‌اي ايران بايد مطلقا صلح‌آميز و در چارچوب توافقي روشن و شفاف بدون هرگونه بند مشكوكي باشد. اين برنامه بايد تحت بازرسي سازمان بين‌المللي انرژي اتمي باشد. دوم: برنامه موشكي بالستيك ايران، برنامه ديگري است كه بايد بخشي از مذاكرات باشد، چرا كه اين موشك‌ها تهديدي براي امنيت منطقه است. سوم: سلامت تردد و سياست منطقه‌اي ايران بايد بخشي از توافق باشد. چهارم: كشورهاي خليج [فارس] بايد در هر توافق جديدي شريك باشند چرا كه اساسا ذي‌ربط هستند و نبايد كشور ديگري نماينده آنان باشد يا نقش آنان را بگيرد.» در طول يك هفته گذشته خبري در رسانه‌هاي غربي دست به دست مي‌شود كه از قصد امارات براي پايان مشاركتش در جنگ عليه يمن گزارش مي‌دهد. هنوز مقام‌هاي امارات به صورت رسمي اين ادعا را تاييد نكرده‌اند، اما رسانه‌ها و انديشكده‌هاي امريكا با ارايه شواهدي از خروج نيروهاي اماراتي «با شتاب زياد» از يمن خبر مي‌دهند. مقام‌هاي اماراتي در گفت‌وگو با رسانه‌هاي غربي از اين اقدام با عنوان «تغيير آرايش نظامي با توجه به پيشرفت مذاكرات» ياد كرده‌اند و هرگونه اختلاف نظر راهبردي ميان ابوظبي و رياض در مورد آينده جنگ يمن را تكذيب كرده‌اند. اما بر اساس گزارشي كه انديشكده موسسه واشنگتن براي سياست خاور نزديك منتشر كرده است، جايگزيني نيروهاي عربستان سعودي در مواضعي كه پيش از اين فرماندهي و كنترل آن در اختيار امارات بود آغاز شده است و بخش عمده‌اي از سلاح‌ها و نيروهاي اماراتي از اطراف بندر حديده، استان مارب و عدن در طول هفته‌هاي گذشته خارج شده‌اند. همزمان يك رسانه لبناني از گفت‌وگوهاي محرمانه امارات متحده عربي با ايران خبر مي‌دهد و مي‌نويسد كه اماراتي‌ها با اعزام هيات‌هايي به تهران خواهان وساطت ايران براي پايان آبرومندانه جنگ يمن براي ابوظبي شده‌اند. به نوشته اين روزنامه وزير خارجه امارات در سفر به مسكو از مقام‌هاي روسيه خواسته است تا ايران را راضي كنند كه به امارات در اين زمينه كمك كند. از 4 سال پيش كه ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي جنگ در يمن را آغاز كرد تاكنون ده‌ها هزار شهروند يمني بر اثر اين جنگ جان خود را از دست داده‌اند. سازمان ملل متحد وضعيت اين كشور را «بدترين فاجعه بشري در دوران ما» توصيف كرده است، نزديك به 20 ميليون نفر از از جمعيت 24 ميليوني يمن بر اثر جنگ نيازمند كمك‌هاي بين‌المللي براي تامين مايحتاج روزمره خود هستند. مقام‌هاي اماراتي مدعي شده‌اند كه تغيير آرايش نظامي اين كشور در يمن در راستاي اولويت صلح بر راهكار نظامي است.
سكوت ابوظبي
نيويورك‌تايمز مي‌نويسد كه دليل سكوت مقام‌هاي رسمي امارات متحده عربي در مورد حجم عقب‌نشيني از يمن، نگراني از آسيب به روابط دوجانبه اين كشور با عربستان سعودي است. نيويورك تاميز نوشته است: «اماراتي‌ها علنا در مورد عقب‌نشيني صحبت نمي‌كنند، چرا كه مي‌ترسند اعلام اين اقدام باعث ناراحتي متحدان‌شان در رياض شود. اما ديپلمات‌ها تاكيد مي‌كنند امارات مدتي است كه قصد دارد تا 5000 نيروي خود را كه با هدف اعلامي آموزش شبه‌نظاميان و نظاميان هوادار دولت به يمن اعزام كرده است، از اين كشور خارج كند. به گفته ديپلمات‌ها امارات اعزام پرسنل نظامي، هلي‌كوپترهاي هجومي و سلاح‌هاي سنگين خود را به بندر حديده در طول يك سال گذشته به شكل چشمگيري كاهش داده است.» به نوشته نيويورك‌تايمز، چهار منبع آگاه تاييد كرده‌اند كه تعداد نظاميان اماراتي در نزديكي بندر حديده در طول يك‌سال گذشته تقريبا 80 درصد كمتر شده و به نزديك 150 نيرو رسيده است. به نوشته نيويورك‌تايمز «افزايش مخالفت‌ها ميان امريكايي‌ها با جنگ در يمن، امارات را بيش از پيش تشويق مي‌كند تا فاصله خود را با ائتلاف تحت رهبري سعودي افزايش دهد.» يك مقام آگاه امريكا به شرط پنهان ماندن هويتش به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «انگيزه اماراتي‌ها ساده است، آنها از بن‌بست جاري و فقدان دورنمايي براي پيروزي در ميدان جنگ خسته‌شده‌اند.»
با اين حال مقام‌هاي اماراتي تصميم خود براي تغيير آرايش نظامي در يمن را بخشي از استراتژي كلي ائتلاف معرفي مي‌كنند و هر نوع اختلاف ميان اعضاي ائتلاف تحت رهبري عربستان سعودي را تكذيب مي‌كنند. روزنامه انگليسي‌زبان نشنال امارات، روز دوشنبه در سرمقاله خود نوشت: «تغيير آرايش نظامي امارات متحده عربي، انحراف از اهداف ائتلاف نيست، بلكه اقدامي است كه ائتلاف مدتي بود براي فرا رسيدن لحظه مناسب براي اجراي آن منتظر مانده‌بود. واقعيت اين است كه تصميم تغيير آرايش نظامي امارات بعد از يك سال مذاكرات جدي با شركاي ائتلاف اتخاذ شده است.»
انكار سعودي
عربستان سعودي علنا واكنشي به تصميم امارات براي تغيير در آرايش نيروهايش در يمن نشان نداده است. بسياري از ناظران معتقدند كه اگر قصد امارات براي كاهش نيروهايش در يمن جدي باشد، عربستان سعودي به‌شدت از اين موضوع عصباني مي‌شود. گروهي از ديپلمات‌هاي غربي به نيويورك تايمز گفته‌اند كه عربستان سعودي از اين اقدام امارات «عميقا نااميد» شده است. حتي گروهي از مقام‌هاي عاليرتبه سعودي در گفت‌وگو با رهبران امارات از آنها خواسته‌اند تا در تصميم خود تجديدنظر كنند. نيويورك تايمز از سفارت عربستان سعودي در واشنگتن اين مساله را جويا شده است، اما يك مقام رسمي در سفارت كه به شرط پنهان ماندن هويتش با اين روزنامه گفت‌وگو كرده است، ناخشنودي عربستان از اين اقدام را تكذيب كرده است. وي با تاكتيكي توصيف كردن اقدامات امارات در يمن گفته است: «رهبران دو كشور در مورد اهداف مشترك در يمن، همچنان متحد هستند. تغييرات تاكتيكي عملياتي در طول جنگ طبيعي است و با هماهنگي ائتلاف انجام مي‌گيرد.»
پيتر ساليسبوري، كارشناس مسائل يمن در انديشكده گروه بحران به فاكس‌نيوز مي‌گويد: «نمي‌توان برآورد كرد كه دقيقا امارات در طول 4 سال گذشته چه ميزان در جنگ يمن سرمايه‌گذاري كرده است، اما بدون حساب ميزان كمكي كه ممكن است براي امدادهاي بشردوستانه و توسعه‌اي شده‌باشد، به نظر مي‌رسد عمليات در يمن براي اماراتي‌ها ميلياردها دلار هزينه به جا گذاشته‌باشد. همزمان با اين هزينه مادي، آنها مدت‌هاست كه از جانب بسياري سياستمداران جهان با انتقاد مستمر در مورد نقش‌شان در جنگ مواجه شده‌اند، انتقادهايي كه حالا ابعاد تازه آن در واشنگتن، به عنوان بزرگ‌ترين متحد غربي امارات متحده عربي هم پژواك پيدا كرده است. اماراتي‌ها پيش‌بيني نمي‌كردند كه كار به اينجا برسد.»
دو نگاه به يك جنگ
بر اساس گزارش انديشكده موسسه واشنگتن براي سياست خاورنزديك، عقب‌نشيني نيروهاي اماراتي از يمن با اين استدلال آغاز شده است كه تقريبا تمامي اهداف جنگ در جنوب يمن براي اين كشور تامين شده است. بر اساس اين گزارش، ديدگاه متفاوتي ميان رياض و ابوظبي در مورد جنگ در يمن وجود دارد، در شرايطي كه اماراتي‌ها عمده اهداف خود را حفاظت از آبراه‌هاي تجاري در جنوب يمن از جمله امنيت باب‌المندب و درياي سرخ در كنار سركوب گروه‌هاي وابسته به اخوان‌المسلمين در يمن مي‌دانستند، عربستان بيش از هر چيز به كنترل امنيت مرزهاي يمن و سركوب شيعيان اين كشور تمركز دارد. يك سال پيش نيروهاي اماراتي در يمن به صورت وسيعي در عمليات كنترل بندر حديده در جنوب يمن مشاركت داشتند، اما با دخالت سازمان ملل متحد و توافق استكهلم براي عقب‌نشيني نيروهاي نظامي انصارالله از حديده، اين عمليات متوقف شد. با اجراي توافق استكهلم، اماراتي‌ها مطمئن شده‌اند كه هيچ يك از بنادر يمن در حاشيه درياي سرخ و باب‌المندب در اختيار نيروهاي مخالف قرار ندارد. بر اساس گزارش موسسه واشنگتن براي سياست خاورنزديك، مقام‌هاي اماراتي تاكيد كرده‌اند هر چند نيروهاي خود را در يمن كاهش مي‌دهند، اما عمليات مبارزه با تروريسم در اين كشور را ادامه خواهند داد. تمركز عمليات جديد امارات، نبرد با القاعده در استان مكلاي يمن است كه با استفاده از نزديك به 10 هزار نيروي مزدور سوداني كه در اريتره مستقر هستند انجام مي‌شود.
هرچند ابعاد تغيير آرايش نظامي امارات در يمن هنوز علني نشده است، اما گزارش‌هاي خبري نشان مي‌دهد كه عربستان سعودي اعزام نظاميان خود براي پركردن جاي نيروهاي اماراتي را آغاز كرده است. بر اساس گزارش هفته پيش خبرگزاري بريتانيايي رويترز، دو نظامي يمني از هواداران دولت مستعفي عبدالربه منصور هادي به اين خبرگزاري گفته‌اند كه فرماندهي پايگاه‌هاي نظامي در نزديكي شهرهاي الموخا و الخوخه، كه پيش از اين در اختيار نظاميان اماراتي بود، اكنون در اختيار نظاميان سعودي قرار گرفته است. به نوشته رويترز تعداد نامشخصي نيروي جديد سعودي نيز به تازگي به جنوب يمن در شهر عدن و جزيره پريم (ميون) مستقر شده‌اند. اعزام نيروهاي جديد سعودي به جنوب يمن، ممكن است براي جبران كاهش نيروهاي اماراتي در اين مناطق باشد.