شرايط روابط ايران و امارات طي سال‌هاي اخير
به حدي چالش‌برانگيز بوده كه هيچ چشم‌انداز روشني براي بهبود اين فضا وجود نداشت، اما حالا به نظر مي‌رسد با تغيير سياست امارات درخصوص جنگ يمن رفته رفته شاهد تغيير شرايط ميان دو كشور هستيم. رضا ميرابيان تحليلگر مسائل كشورهاي خليج‌فارس در گفت‌وگو با «اعتماد» عنوان مي‌كند كه شيخنشينهاي امارات ديگر نمي‌خواهند با سياست‌هاي ماجراجويانه محمدبن‌زايد همراهي كنند. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
به عنوان اولين سوال، به نظر شما ما شاهد يك‌چرخش جدي سياسي در امارات هستيم؟
اگر بخواهيم در اين خصوص صحبت كنيم ابتدا بايد به موضوع يمن اشاره كرد كه به‌طور مشخص شاهد يك تغيير عمده رويكرد بوديم، اما در سياست‌هاي ديگر شاهد تغيير چنداني نيستيم.
اما موضوعي كه مربوط به يمن مي‌شود از مدت‌ها قبل و با جدي شدن تهديدات انصارالله نسبت به عربستان و امارات آغاز شد، چراكه هدف‌گيري نقاط حياتي اين دو كشور براي انصارالله تبدل به امري مشروع و قابل دسترس شد و اين حملات نمي‌توانست متوقف شود مگر اينكه عربستان و امارات از بمباران يمن دست بردارند. اما مطلب ديگري كه بايد به آن اشاره كرد، اميرنشين‌هاي متحده عربي به شكل يكسان نيستند. درخصوص بحران يمن و مسائلي كه در خليج‌فارس وجود دارد، سياست‌هاي بقيه اميرنشين‌ها و به‌طور مشخص امارت دوبي به رهبري شيخ محمد آل مكتوم با سياست‌هاي محمد بن زايد كاملا متفاوت است. از طرفي گزارش‌هايي وجود دارد كه طي هفته‌هاي اخير نشستي بين برادران بن زايد (محمد، طحنون و منصور) با شيخ محمد بن راشد امير دوبي و نشستي ديگر با امير فجيره داشتند. آنها صريحا به فرزندان زايد اعلام كردند كه ما حاضر نيستيم وارد ماجراجويي‌هايي كه اكنون در منطقه شده‌ايد، بشويم و هزينه آن را نيز بپردازيم و اگر تجديدنظر نكنيد، ما سياست‌هاي جداگانه‌اي را در اين خصوص اتخاذ خواهيم كرد. به نظر مي‌رسد فشارهاي داخلي و همچنين فشارهاي خارجي كه بر امارات ايجاد شد، باعث شد اماراتي‌ها گردشي را در سياست‌هاي خود در قبال يمن ايجاد كنند.
آيا اين تغيير سياست را تنها مربوط به يمن مي‌دانيد؟
در حال حاضر بله. البته گزارش‌هايي وجود دارد كه طي هفته‌هاي گذشته دو هيات بلندپايه از طرف امارات وارد تهران شده است و با مسوولان ايراني نيز ديدار داشتند كه شامل مباحثي از اين دست بوده است كه ما خواهان آرامش در منطقه و روابط حسن همجواري هستيم و مي‌خواهيم از يمن خارج شويم و اگر چنين سفري صحت داشته باشد نشانه‌اي از عقب‌نشيني و نگراني اماراتي‌ها از وضع موجود است، زيرا به نظر مي‌رسد در ماجراجويي‌هاي منطقه نوك پيكان به‌طور مشخص عربستان، امارات و بحرين است. به دليل اينكه قطر، كويت و عمان وارد اين ماجراجويي نشدند و بعيد است وارد چنين جرياني شوند. بنابراين باتوجه به شرايط شكننده داخل امارات و اينكه سياست‌هاي مختلف امارت‌هاي شش‌گانه يكسان نيست، امارت ابوظبي و خاندان بن‌زايد را مجبور كرده تا در موضوع يمن و احتمالا در سياست‌هاي منطقه‌اي يك تجديدنظر جدي انجام دهد.
آيا ما مي‌توانيم بگوييم كه امير دوبي آقاي محمد بن راشد در حال يك ياركشي عليه محمدبن زايد در امارات است؟
نه چنين چيزي نيست. اما شيخ محمد بن راشد همواره سياست‌هاي متفاوتي نسبت به ابوظبي دنبال كرده است و به نحوي سعي كرده سياست‌هاي يكنواخت و يكساني را در برابر جمهوري اسلامي دنبال كند و تاكنون مي‌توان گفت كه سياست‌هاي قابل‌قبولي بوده است.
يعني مي‌توان دوبي را جدا از ساير شيخنشينهاي امارات به‌خصوص در مورد ايران بدانيم؟
در سياست‌هاي كلان نه، نمي‌توان چنين چيزي را بيان كرد، اما در تعامل با جمهوري اسلامي ايران به‌طور كلي سياست خوبي را دنبال مي‌كند و حتي ساير شيخنشينهاي امارت‌هاي مختلف معمولا با سياست‌هاي ابوظبي در اين زمينه هيچ‌گاه همسان نبوده است.
آيا درخصوص شخص آقاي محمد بن زايد و رويكرد ايشان مي‌توانيد تغيير عمده‌اي ببينيد؟
حداقل در حوزه يمن شاهد اين تغيير رويكرد هستيم و ناچار است كه اين موضوع را پيش ببرد. در حال حاضر اگر بنا باشد حمله‌اي از سمت انصارالله صورت گيرد نوك پيكان اين حملات ابوظبي خواهد بود و اگر دقت كرده باشيد، به‌گونه‌اي مي‌توان گفت كه حداقل در طول يك ماه اخير شاهد هيچ‌گونه موشك‌باران يا درواقع پهپادپراكني عليه ابوظبي نبوديم كه آن را مي‌توان يك نوع توافق تلويحي بين انصارالله و ابوظبي دانست تا امارات دست از رفتارهاي خصمانه خود در يمن بردارد و به تعهد خود در خروج نيروهاي اماراتي از يمن عمل كند.
يعني مي‌توانيم بگوييم كه امارات در حال خارج شدن از ائتلاف با عربستان است؟
عملا ما شاهد اين مساله هستيم و گزارش‌هايي هم كه در اين خصوص وجود دارد تاييد‌كننده اين موضوع است.
به نظر شما به غير از بحث يمن با قدرت گرفتن محمدبن زايد شاهد تغيير رويه امارات در بحث عربستان و حتي در ارتباط با امريكا نبوده‌ايم؟
شيخ محمدبن زايد با جاه‌طلبي و بلندپروازي‌هايي كه داشت با روي كارآمدن دونالد ترامپ به عنوان رييس‌جمهور ايالات‌متحده، اين تصور را داشت كه با سرمايه‌گذاري روي ترامپ و خصمانه رفتار كردن با جمهوري اسلامي مي‌تواند جايگاه ويژه‌اي را در منطقه به دست آورد، اما او غافل از اين نكته بود كه امارات بسيار آسيب‌پذيرتر از آن چيزي است كه تصور مي‌كرد. بعد از ماجراي فجيره و سرنگوني پهپاد امريكايي، حداقل كشورهاي منطقه و به ويژه امارات احساس كردند كه در يك توفان و تنش منطقه‌اي سرشان بي‌كلاه خواهد ماند و امريكايي‌ها حاضر نيستند به صورت جدي از آنها در برابر جمهوري اسلامي حمايت كنند. از همين رو شاهد آن بوديم كه حتي در رسانه‌هاي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس و شخص احمد عبدالرحمان الراشد از روزنامه‌نگاران معروف و سردبير سابق الشرق الاوسط كه مدتي نيز مدير العربيه بوده در مقاله‌اي نوشت، كشورهاي شوراي همكاري بايد مراقب باشند كه سرشان كلاه نرود و امريكايي‌ها آنها را تنها نگذارند و پشت‌شان را خالي نكنند. مخاطب اصلي و مستقيم او كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس بود.
به نظر شما اتفاقات اخير مي‌تواند يك شكاف جدي ميان عربستان و امارات باشد؟
شكاف آغاز شده است و شاهد اين شكاف در بحث يمن هستيم و مشخصا آثار آن را مي‌توان در آينده بيشتر مشاهده كرد. حداقل در مورد سياست‌هاي منطقه‌اي كه عليه جمهوري اسلامي ايران آغاز شده اماراتي‌ها به حدي شكننده شده‌اند كه نمي‌توانند پيرو نعل به نعل با عربستاني‌ها باشند. اگر مي‌بينيم كه از بحث يمن آرام‌آرام خود را كنار مي‌كشند قطعا آنها در روابط خود با جمهوري اسلامي ايران نمي‌توانند با محمدبن سلمان و عربستان همراهي كنند. عربستاني‌ها نيز اكنون در مخمصه قرار گرفته‌اند. گزارش چندي پيش نيويورك‌تايمز صريحا اعلام مي‌كند كه عربستان به دنبال يك خروج آبرومند در يمن است، بنابراين عربستاني‌ها نيز اكنون شرايط مساعدي ندارند.
در دوره‌اي اين بحث مطرح بود كه سياست‌هاي عربستان متاثر از امارات است، به نظر شما كدام كشور بر ديگري بيشتر اثرگذار بوده است؟
نبايد اين نكته را فراموش كنيم كه سعودي‌ها محور كشورهاي منطقه هستند. هر چند محمدبن سلمان دست‌آموز محمد بن زايد بود و تحت‌تاثير افكار او نيز بوده است اما عربستان به عنوان يك كشور نمي‌تواند تابعي از امارات باشد. به معنايي امارات مي‌تواند روي عربستان اثرگذار باشد، اما نمي‌توانيم بگوييم كه عربستاني‌ها به‌دنبال سياست‌هاي امارات حركت مي‌كنند. اما محمدبن سلمان به دليل شرايط سني كه حدود 10 سال از محمدبن زايد كوچك‌تر است و همواره در سياست‌هاي خود بن زايد را الگوي خود مي‌ديده مي‌تواند اثرگذار باشد، اما اينكه در سياست عملي از او تبعيت كند حداقل مي‌توان گفت كه اكنون شاهد عقبگرد امارات هستيم و در آينده نزديك هم شاهد عقب‌نشيني از ساير مواضع گذشته‌اش باشيم.
آيا امارات مي‌تواند روي عربستان تاثيرگذار باشد كه از يمن عقب‌نشيني كند؟
تاثير آن اين است، هنگامي كه يك هم‌پيمان خود را در يك جنگ از دست مي‌دهيد قطعا بر مجموعه شرايط بي‌تاثير نيست. سعودي‌ها اكنون چه كاري بايد در يمن انجام دهند. بايد نيروهاي اماراتي را با مزدوران خود جايگزين كنند. عربستان نيروهاي توانمندي ندارد كه بتواند خلأ امارات در يمن را پر كند. ضمن اينكه شرايط براي خود عربستان نيز شكننده است.
يعني مي‌توان انتظار داشت موضوع يمن موجب يك اختلاف جدي بين امارات و عربستان شود؟
اختلاف به وجود آمده است. حتي ما چندي پيش شاهد آن بوديم كه اعضاي دربار پادشاهي عربستان تلاش بسيار زيادي انجام دادند كه امارات را از تصميم خود براي خروج از يمن منصرف كنند اما امارات شرايط شكننده‌اي دارد و وضعيت داخلي امارات همسان و همسو نيست. هنگامي كه از 6 امارت 5 امارت با سياست‌هاي فرزندان بن زايد ناسازگاري دارند و آن را بحران‌زا مي‌دانند و معتقدند كه درگير شدن در صحنه يمن و همچنين اختلاف با ايران براي امارات خطرناك بوده است، طبيعتا اكنون اوضاع داخلي امارات چندان مناسب نيست.
آقاي يوسف العتيبي سفير امارات در امريكا تا چه حد بر سياست‌هاي گذشته امارات اثرگذار بوده است؟
او مشوق اصلي طرح‌هاي محمدبن زايد بوده و حتي او را تشويق كرد كه هر چه بيشتر به اسراييل نزديك شود. اما سرنوشت ايشان در شرايط جديد بستگي به فعل و انفعالات آينده دارد. اكنون نمي‌توان در اين مورد قضاوت كرد.
گزارشي كه اماراتي‌ها درخصوص حادثه نفتكش‌هاي بندر فجيره ارايه دادند و ايران را مستقيما در جريان اين اتفاق، برخلاف عربستان مقصر اين حادثه اعلام نكردند، مي‌توان اقدامي اميدوار‌كننده دانست؟
اماراتي‌ها صريحا اعلام كردند كه ايران در جريان اين حادثه مقصر نبوده است. عبدالله بن زايد وزير خارجه امارات صريحا در سفر خود به مسكو رسما اعلام كرد كه هيچ مدارك و شواهدي وجود ندارد كه ايران درگير اين اتفاق بوده است و آن را مي‌توان سيگنال بسيار مهمي از سمت امارات دانست به اين معنا كه ديگر حاضر به همراهي با سياست‌هاي عربستان و امريكا در منطقه نيستند و نمي‌خواهند وارد يك رويارويي جدي با جمهوري اسلامي ايران شوند.
آيا مي‌توان گفت در چشم‌انداز كوتاه‌مدت اختلافات ميان ايران و امارات تا حدي فروكش كند و ارتباطات به شكل سابق بازگردد؟
من پيش‌تر گفتم ما با امارات مشكل جدي نداشتيم و تنها اين اختلافات با ابوظبي بوده است كه رويكرد اين امارت نيز آرام‌آرام تغيير مي‌كند.
آيا مي‌توان گفت پيشنهاد آقاي ظريف براي امضاي پيمان عدم تجاوز به كشورهاي منطقه با امارات عملياتي شود؟
مطرح كردن اين موضوعات بسيار زود است و به‌دليل اينكه روي كاغذ آمد از پيچيدگي بسيار زيادي برخوردار است، اما همين ميزان كه با زبان و عمل تغيير رويكرد خود را نشان دهند براي ما فعلا كفايت مي‌كند.