نزاع ناسيوناليسم روسي و ژاپني

سوتلانا ژورووا، معاون دوما (پارلمان روسيه) و قهرمان سابق اسكيت روسيه، از مسوولان برگزاري المپيك 2020 توكيو انتقاد كرده است كه چرا در ترسيم نقشه عبور مشعل المپيك از نقاط گوناگون جهان، مجمع‌الجزاير كوريل را جزو قلمروي ژاپن به حساب آورده‌اند. سوتلانا ژورووا ابراز اميدواري كرده است كه كميته بين‌المللي المپيك اين اقدام ژاپن را نكوهش كند. ماريا زاخارووا، سخنگوي وزارت خارجه روسيه نيز با انتقاد از اقدام مسوولان برگزاري المپيك 2020 توكيو، ژاپن را متهم كرد كه دايما سعي مي‌كند حقيقت را ناديده بگيرد. همچنين سوتلانا ژورووا از احتمال تحريم المپيك 2020 توكيو از سوي مسكو سخن گفت.

اما ماجراي مجمع‌الجزاير كوريل چيست كه سوتلانو ژورووا را اين‌قدر برآشفته و روسيه را به فكر تحريم المپيك توكيو انداخته؟ روس‌ها پيش از اين المپيك 1984 لس‌آنجلس را تحريم كرده بودند ولي آن اقدام اولا به تلافي تحريم المپيك 1980 مسكو از سوي جهان غرب صورت گرفت، ثانيا اقدامي بود در سال‌هاي پاياني جنگ سرد. يك سال پس از المپيك لس‌آنجلس ميخاييل سرگئيوويچ گورباچف در شوروي به قدرت رسيد و بلوك شرق كن‌فيكون شد و جهان ديگرگونه. اينكه سوتلانو ژورووا، معاون دوماي روسيه، ژاپن را تهديد كرده به تحريم المپيك مسكو، ناشي از درگيري قديمي روسيه و ژاپن بر سر مالكيت مجمع‌الجزاير كوريل است. مجمع‌الجزاير كوريل از شمال شرقي هوكايدو آغاز مي‌شود تا جنوب شبه‌جزيره كامچاتكا. هوكايدو شمالي‌ترين بخش بزرگ ژاپن است و شبه‌جزيره كامچاتكا نيز جنوبي‌ترين قسمتِ شرقي‌ترين منطقه روسيه است. در واقع كامچاتكا در جنوبي‌ترين بخش خاور دور روسيه قرار دارد. مجمع‌الجزاير كوريل شامل 56 جزيره است. اين رشته‌جزيره‌ها، درياي اختسك را از اقيانوس آرام شمالي جدا مي‌كنند. درياي اختسك در غرب جزاير كوريل (به سمت روسيه) قرار دارد و اقيانوس آرام شمالي نيز در شرق جزاير كوريل است. حداقل از اواسط قرن نوزدهم تا به امروز، روسيه و ژاپن بر سر جزاير گوناگون مجمع‌الجزاير كوريل اختلاف داشته‌اند. در اواخر عصر شوگون‌‌ها (يا شوگون‌سالاري) در ژاپن، دولت ژاپن عهدنامه كاناگاوا را با دولت امريكا به امضا رساند كه در حكم پيمان دوستي بين اين دو كشور بود. در پي امضاي اين عهدنامه، تلاطماتي ديپلماتيك در روابط ژاپن و روسيه ايجاد شد و ژاپني‌ها يك سال بعد، در 1955، تصميم گرفتند با روسيه هم به توافقاتي برسند كه مانع از بروز تنش بين دو كشور شود. هم از اين رو عهدنامه شيمودا بين دو كشور منعقد شد كه عهدنامه‌اي بود در زمينه تجارت و ناوبري و در واقع اولين قرارداد تجاري امپراتوري‌هاي ژاپن و روسيه بود. مطابق عهدنامه شيمودا، چهار جزيره مهم در جنوب مجمع‌الجزاير كوريل به ژاپن تعلق گرفت: ايتوروپ، كوناشيري، شيكوتان، هابوماي. البته هابوماي متشكل از چند جزيره است و نام دقيقش نه «جزيره هابوماي» بلكه «جزاير هابوماي» است؛ اما چون اين جزاير كوچكند، نام هابوماي بر همگي آنها اطلاق مي‌شود. چهار جزيره ايتوروپ و كوناشيري و شيكوتان و هابوماي در جريان جنگ جهاني دوم توسط ارتش شوروي اشغال شدند. اندكي بعد به تصميم مقامات مسكو، ارتش شوروي 17 هزار ژاپني ساكن اين جزاير چهارگانه را بيرون راند. امروزه حدود 15 هزار روس در اين جزاير زندگي مي‌كنند. وقتي كه ژاپن با دو بمب اتمي امريكا شكست در جنگ جهاني را پذيرفت، نيروهاي نظامي‌اش را از چين و كره و تايوان و پاره‌اي جزاير اشغالي خارج كرد ولي مالكيت بر چهار جزيره مذكور را حق خودش مي‌دانست؛ ادعايي كه واشنگتن و مسكو به آن وقعي ننهادند و همين مانع از بازگشت ارتش ژاپن به اين چهار جزيره شد. در واقع از 1945 تا به امروز، ژاپن عملا از حق حاكميت بر اين جزاير محروم شده است اما چون تكليف اين جزاير به لحاظ حقوقي روشن نشده و دولت روسيه به صورت دوفاكتو (غيررسمي و در عمل) در اين جزاير حاكميت دارد، دولت ژاپن همچنان مدعي حق حاكميتش بر جزاير ايتوروپ، كوناشيري، شيكوتان و هابوماي است. تلاش‌هاي ديپلماتيك متعدد ژاپن براي بازپس‌گرفتن اين جزاير، تا كنون به جايي نرسيده و بعيد است روسيه‌اي كه شبه‌جزيره كريمه را (با 2 ميليون نفر جمعيت) از اوكراين گرفته و به سرزمين خودش ضميمه كرده است، جزاير چهارگانه مجمع‌الجزاير كوريل را تحويل دولت ژاپن دهد.

با اين حال اگر در سال 1945 واشنگتن در كنار مسكو بود، امروزه ديگر سال‌هاست اتحاد واشنگتن - مسكو عليه ژاپن از بين رفته است. هم از اين رو ژاپني‌هاي سختكوش و باهوش همچنان اميدوارند با فعاليت‌هاي ديپلماتيك، جزاير چهارگانه‌شان را از روسيه پس بگيرند؛ تلاش‌هاي ديپلماتيكي كه به حوزه ورزش هم راه يافته و ترسيم نقشه عبور مشعل المپيك 2020، به گونه‌اي كه اين جزاير جزو قلمرو ژاپن باشند، از مصاديق اين ديپلماسي ورزشي است. اين نقشه به هر حال در مهم‌ترين آوردگاه ورزشي جهان كم و بيش پيش چشم تمام مردم جهان قرار مي‌گيرد و دست كم به عنوان سندي ورزشي در تاريخ المپيك ثبت مي‌شود. دعواي ژاپن و روسيه بر سر جزاير كوريل در حالي درازمدت شده كه اين جزاير ارزش اقتصادي و استراتژيك خاصي هم ندارند. در واقع در اين فقره ديپلماتيك، ناسيوناليسم ژاپني و ناسيوناليسم روسي‌ با يكديگر سرشاخ شده‌اند و قصد كوتاه آمدن هم ندارند. حال بايد ديد كميته بين‌المللي المپيك چه موضعي در قبال درخواست معاون دوماي روسيه اتخاذ مي‌كند. آيا اين كميته از در نكوهش مقامات برگزاري المپيك توكيو درمي‌آيد يا با سكوتش بر خشم سوتلانا ژورووا مي‌افزايد و كار را به جايي مي‌كشاند كه ولاديمير پوتين المپيك 2020 توكيو را تحريم كند؟