پژوهشگري دقيق با نگاهي ا نتقادي

فريدون آدميت را مي‎توان محققي دانست كه پيشينه خانوادگي و علايق شغلي، او را به مطالعه در حوزه تاريخ معاصر ايران سوق داد. محققي كه تاريخ را نه روايتگري صرف كه همچون معماري فكر مي‎دانست. از همين‌رو به تاريخ انديشه مدرن در ايران پرداخت. از انديشه‎هاي آخوندزاده، ميرزاآقاخان كرماني، عبدالرحيم طالبوف و ميرزاملكم‎خان و تاثير آنان بر تحولات فكري و سياسي ايران نوشت. آدميت اما در تبيين انديشه نخبه‎گرا بود و نگاهي ارزشگذارانه داشت. چنين نگاهي در تاريخ‌نگاري مشروطه او نيز نمايان بود. مشروطه را بيشتر تحولي از بالا مي‎ديد كه فرودستان و افراد ميانمايه آن را به ابتذال و افراط كشاندند. از همين‌رو در كتاب «مجلس اول و بحران آزادي» به نقد طيفي از مشروطه‎خواهان پرداخت كه در مجلس، انجمن‎هاي مشروطه‎خواه و گروه‌هاي قفقازي فعال بودند. به اعتقاد او، آنان با ترور امين‎السلطان و اقدام به ترور محمدعلي‎شاه مجلس اول را ناكام كردند. آدميت با آنكه خود به شخصيت سرسخت و مستبد محمدعلي‎شاه در مخالفت با مشروطه اذعان داشت، اما در اين باره گويا بيشتر در پي محكوم‎ كردن تندرواني است كه سيدحسن تقي‎زاده نمادشان بود. آدميت نسبت به تقي‎زاده و نزديكانش نگاهي منفي داشت. با آنكه مدتي در دوره سفيري تقي‎زاده در لندن به عنوان ديپلمات خدمت كرده و توسط او به جهت لياقتش به مقام وزارت براي تقدير معرفي شده بود، اما تقي‎زاده را با القاب و عناويني ناپسند مي‎نواخت. اين بدگماني و بدبيني به تقي‎زاده چندان بود كه سخنان و نوشته‎هايش را درباره مشروطه و وقايع ديگر قابل استناد و وثوق نمي‎دانست. به روايت عبدالحسين نوايي، آدميت در مرگ پدرش، تقي‎زاده را مقصر و دست‎اندركار مي‎دانست. تعلق خاطر او به شخصيت و انديشه پدرش، عباسقلي قزويني، موجب شده تاريخ‌نگاري‎اش تحت تاثير آن باشد. جز اينها، آدميت ديپلماتي برجسته بود. او در سنين جواني در هيات نمايندگي ايران در سازمان ملل عضويت داشت و در سخنراني‎هايي كه از او در كميسيون‎هاي مجمع عمومي سازمان ملل به يادگار مانده، مي‎توان نگاه ملي و ضداستعماري‎اش را ديد. اين نگاه در آثارش نيز نمود دارد. شايد در نگاه ضدبريتانيايي تحت تاثير استادش، محمود محمود، نويسنده كتاب «تاريخ روابط سياسي ايران و انگليس» بوده است. استادي كه بر نگارش كتاب «اميركبير و ايران» او نظارت داشت. اين نگاه را در اثرش درباره تعلق جزاير بحرين به ايران از منظر حقوق بين‎الملل هم مي‎توان مشاهده كرد. آدميت با آنكه با گروه‌ها و اشخاص مختلفي همكاري كرده بود، اما با توجه به اصولي كه داشت، نسبت به ديدگاه‌هاي تاريخي، سياسي و اجتماعي همكارانش در اين گروه‌ها انتقاد داشت. عضويت در جمعيت ايراني دفاع از آزادي و حقوق بشر و همكاري با مهندس مهدي بازرگان، رييس آن، مانع از انتقاد از او نشده بود. به طوري كه بازرگان را به آشفتگي فكر تاريخي متهم مي‎كرد.

او با وجود حضور در كانون نويسندگان به سال 57، با اعضاي توده‎اي آن مخالفت داشت. شخصيت فريدون آدميت را در پژوهش‎ها و قلمش مي‎توان مشاهده كرد. زبان و قلمي تند و گزنده و بي‎پروا داشت. آدم‎ها را به‌طور مطلق قضاوت مي‎كرد. اما با همه انتقادهايي كه به او و آثارش وجود دارد، منصفانه بايد گفت پژوهشگري دقيق با نگاهي انتقادي بود. او در تاريخ نگاري مدرن ايران در جايگاهي قرار دارد كه بايد به آن احترام گذاشت.