«مقصر كيست؟» اين شايد اولين و بديهي‌ترين پرسش در مواجهه با مرگ دختر هوادار فوتبالي بود كه مقابل ساختمان دادسراي تهران خودسوزي كرد و چند روز بعد درگذشت. روزي كه او با 90 درصد سوختگي از دنيا رفت واكنش‌ها به درگذشتش بسيار بود. از سلبريتي‌هاي وطني تا نمايندگان پارلمان، از فوتباليست‌هاي ايراني تا باشگاه‌هاي فوتبال خارجي و حتي فدراسيون بين‌المللي فوتبال. آنچه در ميان اظهارنظرها پررنگ شد، طرح اين پرسش بود كه به راستي در مرگ اين دختر 29 ساله چه كسي يا كساني مقصر بوده و متهمند؟ گرچه اين پرسش بديهي مي‌نمود اما پاسخ‌ها به آن و عكس‌العمل بعضي از متوليان امر باعث شد كه اصل ماجرا در محاق برود و بحث دعواهاي سياسي به بهانه مقصريابي بالا بگيرد.
واكنش‌ها به مرگ سحر خداياري به مدد فضاي مجازي آنقدر گسترده بود كه دستگاه قضايي نيز نتوانست موضوع را در سكوت حل‌و‌فصل كند. خانواده سحر خداياري در گفت‌وگوهاي‌شان با رسانه‌هاي رسمي اعلام كردند كه او دچار اختلال رواني بوده است. پدرش به كيهان و خواهرش به شهروند گفتند كه او به بيماري دوقطبي مبتلا بوده گرچه پيش از اين دو رسانه «ميزان»، خبرگزاري قوه قضاييه نيز با پدر سحر خداياري گفت‌وگويي با همين مضمون انجام داده‌بود. اين حرف باعث شد برخي اقدام سحرخداياري را كاملا خارج از كنترل و صرفا به دليل بيماري رواني بدانند ضمن اينكه عده‌اي بيماري سحر را دليلي براي قصور بيشتر نهادهاي ذي‌ربط توصيف كردند.
موضوع ديگر طرح مساله «6 ماه حبس» بود كه برخي رسانه‌ها از آن به عنوان دليل خودسوزي نام بردند اما دستگاه قضا خبر داد و تاكيد كرد هيچ حكمي براي سحر صادر نشده بود. در اين راستا صداوسيما به كمك دستگاه قضا آمد اما بحث را فراتر برد و عملا اقدام به «متهم‌سازي» كرد و انگشت اتهام را به سمت برخي نمايندگان مجلس و رسانه‌هاي اصلاح‌طلب و نزديك به دولت گرفت.
با اين حال رسانه‌هاي وابسته به برخي جريان‌هاي سياسي و در راس آنها صداوسيما، تلاش كردند نه‌فقط براي تصحيح خبر و تشخيص سره از ناسره بلكه با رويكردي نسبتا سياست‌زده اذهان را به سمت بخش‌هاي فرعي اين خبر پيش ببرند. در اين راستا متهم كردن علي مطهري، خبرآنلاين، طرح موضوع اختلال رواني، تكذيب ميزان حبس، همچنين دلجويي‌هاي تلفني و حضور نمايندگاني از دستگاه قضا بر سر مزار، روندي كه شايد بخش‌هاي مهمي از اين حادثه بود اما نه همه حادثه.
اولين متهم؛ نايب‌رييس سابق مجلس؟!
متهم اول در اين فرآيند رسانه‌اي- سياسي علي مطهري بود، نايب‌رييس سابق مجلس شوراي اسلامي كه در مذمت حكم دادگاه براي سحر خداياري، 19 شهريور يعني يك روز بعد از اعلام خبر درگذشت او توييت كرد و نوشت بازداشت و حكم 6 ماه حبس «حاكي از بي‌تدبيري مسوولان مربوط» بوده كه مي‌توانست با «چند كلمه‌اي نصيحت» حل‌و‌فصل شود. گرچه پيش از مطهري هم كاربران زيادي در فضاي مجازي و هم برخي نمايندگان مجلس و فعالان سياسي در اين زمينه سخن گفته يا نوشته‌بودند، توييت مطهري موتور برخي رسانه‌ها را براي حمله روشن كرد. خبرگزاري ميزان، يكي از رسانه‌هاي قوه قضاييه نيز با انتشار گزارشي عليه مطهري اولين واكنش را به موضوع «حكم 6 ماه حبس» براي سحر خداياري نشان داد. ميزان در اين گزارش تاكيد داشت كه «رسانه‌هاي ضد انقلاب با استفاده از مطالب دروغ و كذب سعي در استفاده از موج ايجاد شده» داشتند و اين‌بار «علي مطهري با تكرار دروغي كه ضد انقلاب به دنبال پررنگ كردن آن بود در همان سناريو قرار گرفت و يكي از بازيگران آن شد.» اين خبرگزاري همچنين مطرح كرد كه اساسا بحث 6 ماه حبس مطرح نبوده است. همين موضوع باعث شد علي مطهري فرداي انتشار اين گزارش در صفحه مجازي‌اش بنويسد: «در موضوع خانم سحر خداياري مي‌پذيرم كه حكم دادگاه صادر نشده‌بوده، ولي اين خبر قطعي است كه در مراجعه سحر به دادگاه، شخص غيرمسوولي به او گفته به 6 ماه حبس محكوم شده‌اي. اساسا چرا موضوعي به اين كوچكي كه با چند كلمه نصيحت قابل ختم بوده دادگاهي شده است. البته ما خودكشي را گناه بزرگي مي‌دانيم.» البته كه رويكرد مطهري در توييت اصلاحي‌اش دستخوش تحول نشد بلكه او اذعان كرد كه بر اساس اطلاعاتي كه كسب كرده حكمي براي سحر صادر نشده و البته قصد دفاع از پديده «خودكشي» را هم ندارد.
با اين حال علي مطهري بعد از اصلاح توييت اول خود روز گذشته در نامه‌اي خطاب به علي علي‌عسگري، رييس سازمان صداوسيما خواستار در نظر گرفتن زماني براي پاسخ‌دهي شد. به گفته مطهري در برنامه زنده‌اي كه پنجشنبه شب از شبكه ۳ سيما پخش شد او به نشر اكاذيب متهم شده و بر اساس ماده واحده مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام مي‌تواند دو برابر زماني كه درباره او «به تصريح و به تلويح نشر اكاذيب كردند»، فرصت پاسخگويي داشته‌باشد. موضوعي كه البته مطهري هم چندان به آن اميدوار نيست چرا كه ماجراي درخواست مرحوم آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را يادآور شده كه بعد از اتهام‌زني‌هاي محمود احمدي‌نژاد در جريان مناظره‌هاي پيش از انتخابات سال 1388 صداوسيما نه فرصت و حقي براي رييس فقيد مجمع تشخيص مصلحت نظام قائل شد نه براي شيخ علي‌اكبر ناطق‌نوري. مطهري البته يك بار پيش از اين نيز در سال 97 و در واكنش به تقطيع سخنانش در مورد مساله غدير خم براي استفاده ابزاري در 20:30 خواستار در نظر گرفتن زماني براي پاسخگويي شده بود كه هيچ‌وقت ترتيب اثر داده‌نشد.
اما آنچه مطهري از آن صحبت و البته گلايه دارد برنامه‌اي زنده بود كه با عنوان «پرونده ويژه» از شبكه سوم سيما ساعت 20:50 دقيقه چهارشنبه روي آنتن رفت. محسن مهديان، فعال رسانه‌اي، مجيد امامي، پژوهشگر علوم انساني مهمانان و در واقع كارشناسان اين برنامه بودند و محسن توكليان، حقوقدان نيز روي خط تلفن باقي كارشناسان را همراهي مي‌كرد. برنامه با طلب غفران براي سحر خداياري آغاز شد. يك‌سوي ميزگرد صداوسيما محسن مهدياني، فعال رسانه‌اي بود كه در صفحه اينستاگرامش خود را «روزنامه‌نگار سنت‌گراي ضد‌امپرياليسم و ضد‌سرمايه‌داري» معرفي كرده كه فعلا در «خبرگزاري فارس» مشغول است. سوي ديگر نيز مجيد امامي، پژوهشگر علوم انساني كه گويا از اساتيد دانشگاه امام صادق است، حضور داشتند. پشت خط تلفن نيز محسن توكليان به عنوان حقوقدان اظهارنظر كرد. در اين برنامه كه قريب به يك ساعت و 10 دقيقه به طول انجاميد از پدر سحر خداياري نيز گفت‌وگويي پخش شد كه در بخشي از آن تاكيد دارد موضوع درگذشت دخترش به نمايندگان ارتباطي ندارد، حكم 6 ماه حبس را تكذيب مي‌كند و البته همزمان اولين توييت علي مطهري نيز نمايش داده مي‌شود. اما در اين برنامه نيز بيش از آنكه به بحث مطالبه زنان براي حضور در ورزشگاه پرداخته شود صرفا شيوه اطلاع‌رساني و نظام خبري موجود و دلايل ايجاد حواشي خبري در اين مورد به بحث گذاشته‌شد كه باز هم به نظر مي‌رسد فرع بر ماجرايي بود كه رخ داده است.
دومين متهم؛ خبرگزاري منتسب به دولت؟!
بعد از فراغت رسانه‌هاي اصولگرا از توييت مطهري كه گويي براي‌شان گران تمام شده‌بود، نوك پيكان حمله به سمت رسانه‌اي كج شد كه اتفاقا نزديك به دولت است. رسانه‌هاي رسمي و كانال‌هاي تلگرامي منتسب به جريان راست مدعي شدند خبر «حكم 6 ماه حبس» براي سحر خداياري انتشار غرض ورزانه اين رسانه بوده است. يكي از اين رسانه‌ها «اسكرين‌شاتي» از اين خبر در كانال تلگرامي «خبرآنلاين» متنش و در مطلبي با تيتر «ريشه دروغ دختر آبي باز هم درخبرآنلاين»، نوشت «پس از تكذيب خودكشي دختر آبي واقعي (آيسان احتشامي) كه چهار سال قبل با رفتن به استاديوم و انتشار تصاويري از خود به اين نام شناخته شد و روشن شدن دروغ‌پردازي رسانه‌هاي اصلاح‌طلب و معاند، اين‌بار مشخص شد كه حكم ۶ ماه حبس براي دختري كه به دروغ به‌جاي دختر آبي جا زده شد هم دروغ‌پردازي خبرآنلاين بوده است.» اين در حالي است كه اساسا خبرآنلاين رسانه‌اي اصلاح‌طلب نيست و همچنين اولين رسانه‌اي كه اين خبر را منتشر كرده نيز اين خبرگزاري نبوده است. اما ماجرا زماني جدي‌تر شد كه صداوسيما در بخش خبري 20:30 گفت دامنه فوت اين دختر زماني «فراتر از يك واقعيت» شده كه خبرآنلاين دليل خودسوزي سحر خداياري را محكوميت به 6 ماه حبس اعلام و گرچه بعد از مدت زماني كوتاه اين خبر را حذف مي‌كند اما اين موج به راه افتاده بوده است.
خبرآنلاين نيز روز گذشته در نامه‌اي كه به امضاي شوراي سردبيران رسيده به موضوع واكنش نشان داد و نوشت «معاونت سياسي صداوسيما بعد از سكوت ۲ روزه كه به لحاظ رسانه‌اي، نه فقط غيرحرفه‌اي كه مشكوك نيز به نظر مي‌رسد، در رفتاري كه فرار به جلو محسوب مي‌شود، خبرآنلاين را به انتشار خبر محكوميت حبس ۶ماهه آن مرحومه متهم كرده و ۲شب متوالي، در برنامه 20:30 اكاذيب خود را ادامه مي‌دهد.» مديريت اين خبرگزاري همچنين از ارتش سايبري يك جريان سياسي گلايه كرده و ابراز اميدواري كرده «صداوسيما ارتباط خود با لشكر توييتري غيرخوشنامي را كه اين روزها همت خود را بر دفاع از بخش خاصي از معاونت سياسي سازمان متمركز كرده‌اند به گونه‌اي باورپذير تكذيب كند» و همچنين خواسته به دليل «تداوم رفتار غيرحرفه‌اي» و «مطابق ماده ۳۰ اصلاحي اساسنامه سازمان صداوسيما مصوبه۲۳ خرداد ۸۸ مجمع تشخيص مصلحت نظام» فرصتي در اختيار اين خبرگزاري قرار گيرد تا پاسخ اكاذيب مطروحه در بخش خبري مذكور داده شود.
در اين فرآيند نمي‌توان ناديده گرفت كه همانطور كه علي مطهري نيز اذعان داشته حتما يك مقام غيرمسوول خبر 6 ماه حبس را به گوش سحر خداياري رسانده است، ضمن اينكه پيش‌بيني چنين حكمي چندان دور از انتظار نبوده، همانطور كه خبرگزاري ميزان نيز در سال 97 اين موضوع را شرح داده و نوشته كه بر اساس قانون مجازات اسلامي شخصي كه به اتهام توهين به مامور پليس دستگير مي‌شود به 3 تا 6 ماه حبس يا تا 74 ضربه شلاق يا 50 هزار تا يك ميليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد. همچنين اخلال‌گري در انجام وظيفه مامور پليس نيز 2 سال حبس و 74 ضربه شلاق به دنبال خواهد داشت.
علاوه بر «پروژه مقصرسازي» كه صداوسيما كليد زد، 20:30 در برنامه‌اي كه چهارشنبه شب از شبكه سوم سيما پخش كرد، تلاش داشت ميان خودسوزي سحرخداياري با «ندا آقاسلطان» پيوندي ايجاد كرده و از آن با عنوان «پروژه كشته‌سازي» ياد كند. همچنين اين برنامه خبري بار ديگر تلاش كرد بحث «مشكل روحي» سحر را برجسته‌سازي كند. پيش از پخش اين برنامه البته سيد مهرداد سيدمهدي، رييس خبرگزاري صداوسيما در توييتي نوشته بود كه «48 ساعت است كه هر چه دروغ خواستند گفتند. براي برخي داخلي‌ها واقعا متاسفم. نمي‌دانم چگونه اسم خود را مدير نظام جمهوري اسلامي مي‌گذارند و آتش بيار معركه بيگانگان مي‌شوند. امشب در بيست و سي همه‌چيز را درباره دروغ دختر آبي خواهيد ديد. تشت رسوايي دروغ‌پردازان خواهد افتاد.»
البته تنها نماينده مجلسي كه در 3 روز گذشته روي سيبل حملات صداوسيما و ساير رسانه‌هاي جريان راست قرار داشت علي مطهري نبود. پروانه سلحشوري كه از ابتدا نسبت به مرگ سحر خداياري واكنش‌هاي توييتري نسبتا تندي نشان داده بود نيز از متهمان 20:30 بود. سلحشوري البته در واكنش به پخش اين برنامه بار ديگر در توييتر خود نوشت: «ما كه به سناريو‌سازي‌ها و فحش شنيدن‌ها عادت داريم اما [...].»
به هر روي آنچه از فرم و محتواي برنامه‌هاي يكي دو روز گذشته صداوسيما برداشت مي‌شود تلاشي براي ايجاد پروژه «مقصرسازي» است، پروژه‌اي كه با اتكا به متهم كردن يك نماينده مجلس يا يك خبرگزاري در گزارش‌ها و برنامه‌هاي جهت‌دار مطالبه اصلي را به لفافه مي‌كشاند.