فيل در تاريكي
رضا زندي
هوا در برخي از شهرها، خاصه كلانشهرها آلوده است. هواي آلوده تهران خفه‌مان مي‌كند؛ سال به سال بدتر از پارسال. كسي هم توضيح متقن و عامه فهمي درباره علت يا دلايل آلودگي شديد هواي تهران نمي‌دهد. به اين جمله كه توسط يكي از مسوولان در همايش «سي.ان.جي، فرصت توسعه پايدار» عنوان شد، دقت كنيد: «هر احتراق هيدروكربوري، آلودگي ايجاد مي‌كند؛ ما بايد بدانيم ظرفيت محيط زيست براي پذيرش آلاينده‌ها در بخش صنعت، خانگي و حمل و نقل در تهران روزانه چقدر است تا برمبناي آن برنامه‌ريزي و سياستگذاري كنيم.» وقتي مدلي براي تشخيص گنجايش تحمل هواي تهران وجود ندارد (با لحاظ مواهب طبيعي‌اش از جمله، باد، باران، برف و مضار طبيعي‌اش از جمله وارونگي هوا در فصول سرد و...)، ديگر چه اميدي به برنامه‌ريزي و سياستگذاري درست براي رفع مشكل آلودگي هوا در آينده داشته باشيم. انگار كه آلودگي هوا چونان «فيلي در اتاق تاريك» است. كسي نمي‌تواند تصوير كلاني از اين فيل ارايه كند تا آن را درست بشناسيم. ضمن اينكه هر كسي ممكن است به واسطه درك و لمس بخشي از اين فيل، آن قسمت را توصيف كند كه البته حرف نادرستي نزده است. چه زماني بالاخره قرار است با كلان‌نگري و تصميمات درست، مشكلات را ريشه‌اي حل كنيم؟!
1- شوراي اقتصاد ماه گذشته در مصوبه‌اي با تخصيص بيش از ۶ هزار و 500 ميليارد تومان كمك بلاعوض براي گازسوز كردن بيش از يك ميليون و 400 هزار خودرو موافقت كرد. (از محل صرفه‌جويي مصرف سوخت.) با اجراي اين مصوبه، دولت مي‌تواند بگويد با گازسوز كردن اين خودروها، هم سالي حدود يك ميليارد و 800 ميليون دلار از محل صرفه‌جويي روزانه 10 ميليون ليتر بنزين، به درآمد كشور اضافه مي‌كند، هم كمك موثري به كم شدن آلودگي شهرها كرده است. همه اينها هم خوب است. اما چه كسي مي‌تواند بگويد، فارغ از جنبه اقتصادي‌اش، اگر اين بودجه براي توسعه بيشتر مترو به‌كار گرفته مي‌شد نفع بيشتري براي محيط زيست نداشت؟ يا اگر 10 ميليون موتوسيكلت برقي مي‌شد تاثير بيشتري بر رفع آلودگي هوا نداشت؟ اين سوالات به اين معني نيست كه نگارنده پاسخ آنها يا ترجيحاتش را مي‌داند. خير نه او مي‌داند و نه شايد كس ديگري بتواند با قاطعيت در اين باره حكم صارد كند. چرا؟ چون ظاهرا مطالعه و مدل جامعي در اين باره وجود ندارد. لطفا برگرديد و تمثيل حكيمانه مولانا درباره «فيل در اتاق تاريك» را از قسمت اول مطلب دوباره بخوانيد.
2- صبح يكشنبه، بخش اول همايش يك روزه «سي.ان.جي، فرصت توسعه پايدار» در پژوهشگاه علوم فناوري انرژي دانشگاه صنعتي شريف برگزار شد. اول يك سياستگذار صحبت كرد؛ بعد دو قانونگذار و سپس يك مجري دولتي. اغلب هم به وضع موجود ايراد گرفتند و رهنمودهاي كلي دادند. من مانده بودم كه وضع موجود مثلا در بخش هواي آلوده، مگر حاصل سياستگذاري، قانونگذاري و اجراي امثال همين عزيزان نيست؟! دقت كنيد كه در اينجا منظورم شخص خاصي نيست. منتقد بودن برخي از دست‌اندركاران نسبت به وضع موجود را اغلب درك نمي‌كنم. مردم عادي كه نه سياستگذاري كرده‌اند، نه قانونگذاري و نه اجرا!
3- راستش از يك نهاد پژوهشي وابسته به دانشگاه خوشنامي همچون دانشگاه صنعتي شريف، كيفيتي بيش از چنان همايشي انتظار مي‌رفت. همان روز به يكي از مسوولان پژوهشگاه علوم فناوري انرژي دانشگاه صنعتي شريف عرض كردم كه از آن دانشگاه نخبه‌پرور، همايشي علمي، محققانه و راهگشا انتظار مي‌رود نه صرفا سخنراني‌هايي كه در اغلب سمينارها مي‌توان شنيد. بگذريم؛ حالا شايد يك حركت استارت‌آپي و جوان‌محور با هدايت اساتيد با دانش و ماهر بتواند گنجايش تحمل هواي تهران را به‌صورت دانشگاهي و علمي مطالعه و مدل‌سازي كند. آن وقت ممكن است مشكل جدي آلودگي هواي تهران، ديگر چونان «فيل در اتاق تاريك» نباشد. آن وقت مي‌توان براي داشتن هوايي سالم، راه‌هايي چندجانبه و ريشه‌اي ارايه كرد.