اروپايي‌ها باز هم در بروكسل پيرامون يك موضوع واحد دور هم جمع شدند: سرانجام برجام و وضعيت بحراني امنيتي و سياسي در غرب آسيا. همزمان با برگزاري اين نشست فوق‌العاده اتحاديه اروپا در سطح وزراي خارجه، خبرگزاري «رويترز» در مطلبي به نقل از ديپلمات‌هاي اروپايي مدعي شد، نمايندگاني از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا گردهم مي‌آيند تا راهي براي دور كردن ايران و امريكا از تقابل پيدا كنند.
در تهران گام پنجم در مسير كاهش تعهدات برجامي با عنوان گام نهايي برداشته شد و ايران رسما اعلام كرد كه ديگر به محدوديت‌هاي فني تعيين‌كننده در برجام اعم از ظرفيت غني‌سازي، درصد غني‌سازي، ميزان ذخاير و تحقيق و توسعه پايبند نخواهد بود. معناي فني گام نهايي تهران اين است كه از اين پس برنامه هسته‌اي ايران طبق نياز فني و سياسي كشورمان پيش خواهد رفت. در حالي كه گام پنجم ايران صداي اعتراض‌ها و انتقادهاي مقام‌هاي اروپايي را بلند كرده اما تهران دلايل محكمي براي اين اقدام خود دارد. تهران از ارديبهشت ماه روند كاهش تعهدات برجامي را آغاز كرد و از همان زمان هر 60 روز يك بار يك گام برداشته شد. ايران در گام چهارم اعلام كرد كه غني‌سازي در فردو را از سر خواهد گرفت و همزمان تاكيد كرد كه از نظر فني اقدام‌هاي چنداني باقي نمانده است و اروپا بايد هر چه سريع‌تر، وعده‌هاي داده شده در برجام همچنين پس از خروج امريكا از اين توافق را اجرايي كند. در نهايت با عدم وفاي به عهد اروپا، ايران در گام پنجم همه محدوديت‌هاي تعيين‌كننده هسته‌اي را پايان داد تا توازن در اين توافق را اجرايي كند. اكنون ايران ديگر خود را مقيد به رعايت محدوديت‌ها نمي‌داند و طرف مقابل هم تحريم‌هاي هسته‌اي را كه قرار بود براساس برجام لغو شوند، بازگردانده است. ايران مي‌گويد، هدف از تمام گام‌هاي برداشته شده بازگشت تعادل به برجام بوده اما برخي از خواسته‌هاي راهبردي ايران به قوت خود باقي است: با توجه به قانوني بودن اقدام‌هاي ايران در برجام و مطابق با بند 36 اين توافق اگر 1+4 و به طور مشخص 3 كشور اروپايي به سمت اجرايي كردن مكانيسم ماشه و بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت باشند، تهران اين اقدام را بر هم خوردن دوباره توازن مي‌داند و احتمالا خروج از برجام را زودتر كليد مي‌زند. در اين ميان اصلي‌ترين سوال اين است كه واكنش اروپا به گام نهايي ايران چه خواهد بود؟ 3 كشور اروپايي تاكنون چند بار به از سر گرفتن مكانيسم حل و فصل اختلاف اشاره كرده‌اند و حتي برخي خبرگزاري‌هاي وابسته به آنها تهديد به استفاده از مكانيسم ماشه و بازگرداندن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت را هم مطرح كرده‌اند. با اين همه پيش از نشست روز گذشته در بروكسل، خبرگزاري رويترز به نقل از منابع ديپلماتيك مدعي شد، اروپايي‌ها كه به دليل تنش‌هاي هفته اخير، آغاز فرآيند مكانيسم حل اختلافات برجام را به تعويق انداخته بودند احتمالا امروز نيز آن را كليد نمي‌زنند. با اين همه سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه اعلام كرده است كه حركت كردن طرف اروپايي به سمت مكانيسم ماشه مجددا تعادل برجام را از بين خواهد برد.
به گزارش «اعتماد» اگر طرف اروپايي به بند 36 برجام متوسل شود باز هم توازن در توافق بر هم خواهد خورد و اين كاهش سطح تعادل به معناي افزايش احتمال فروپاشي برجام خواهد بود. ايران هنگام كاهش تعهدات برجامي عملا بند 36 برجام را كليد زده و تعهدات خود را به شكل جزيي متوقف كرده بود.
در شرايطي كه اروپايي‌ها نيز بند 36 برجام را مرجع رفتاري قرار بدهند در نهايت تحريم‌هاي اتحاديه اروپا عليه ايران برگشت‌پذير خواهد شد. با اين همه آنچه كه با عنوان مكانيسم ماشه و بازگشت خودكار قطعنامه‌هاي سازمان ملل از آن ياد مي‌شود به بند 37 برجام مربوط مي‌شود. برخي از كارشناسان اعتقاد دارند كه حركت اروپا به سمت اجرايي كردن بند 37 به معناي پايان برجام خواهد بود. در اين ميان كشورهايي چون روسيه و چين تلاش مي‌كنند تا در رايزني‌هاي فشرده با شركاي خود در برجام و در معرض سقوط قرار گرفتن اين توافق، مانع از حركت اروپا در شوراي امنيت به سمت مكانيسم ماشه شوند. اتفاقي كه از مجموع اظهارنظرهاي مقام‌هاي اروپايي در چند ساعت گذشته در اين مقطع بعيد هم به نظر مي‌رسد. در مقطع فعلي هر چند كه ايران همه محدوديت‌هاي تعيين‌كننده در برجام را به كناري رانده اما به مقوله نظارت‌ها و دسترسي‌ها به بازرسان آژانس دست نزده است. در چنين شرايطي ايران همچنان به اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي ادامه مي‌دهد و سطح دسترسي‌ها به بازرسان آژانس بين‌المللي را هم تغيير نداده تا به اصطلاح جامعه جهاني نسبت به برنامه هسته‌اي ايران كور نشود.
مخالفت اروپايي‌ها با درخواست ترامپ
وزراي خارجه كشورهاي اروپايي در حالي روز گذشته در بروكسل با محوريت ايران دور هم جمع شدند كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كمتر از 24 ساعت قبل از آنها خواسته بود از برجام خارج شوند و تقريبا با پاسخ منفي هر 3 كشور روبه‌رو شد. ترامپ در سخنراني روز چهارشنبه خود از كشورهاي باقي‌مانده در توافق هسته‌اي برجام خواست از اين توافق خارج شوند و گفت:«توافق بسيار معيوب برجام به زودي منقضي مي‌شود و مسيري روشن و سريع براي دستيابي ايران به گريز هسته‌اي فراهم مي‌آورد. ايران بايد از بلندپروازي‌هاي هسته‌اي خود دست برداشته و به حمايت از تروريسم پايان دهد. وقت آن رسيده تا پادشاهي متحده(انگليس)، آلمان، فرانسه، روسيه و چين اين واقعيت را درك كنند. آنها الان بايد از بقاياي توافق هسته‌اي يا برجام جدا شوند و همه ما بايد با يكديگر براي رسيدن به توافقي كه دنيا را به مكاني امن‌تر و صلح‌آميزتر حركت مي‌دهد، همكاري كنيم.»
«آگنه وان در موهل» سخنگوي وزارت خارجه فرانسه در بيانيه‌اي روز پنجشنبه بر پايبندي اين كشور به برجام تاكيد كرد. سخنگوي دستگاه ديپلماسي فرانسه گفت:«فرانسه به چارچوب توافق هسته‌اي حاصل شده در وين متعهد است.» او همچنين گفت فرانسه «همكاري با ساير طرف‌هاي توافق» (شامل انگليس، آلمان، روسيه، چين و ايران) را ادامه مي‌دهد.
پس از فرانسه، دولت آلمان نيز ضمن درخواست براي نجات توافق هسته‌اي ايران، تقاضاي دونالد ترامپ براي خروج كشورهاي اروپايي از اين توافق را رد كرد. «راينز بروئل» سخنگوي وزارت خارجه آلمان گفت: «هدف ما هنوز نجات برجام است چراكه ما متقاعد شديم تنها ابزار براي جلوگيري از دستيابي احتمالي ايران به سلاح اتمي است.»
مقام‌هاي كشورهاي اروپايي پيش از اين تاكيد كرده بودند كه از هيچ تلاشي براي نجات برجام خودداري نخواهند كرد. اين اظهارات در حالي مطرح شده كه محمدجواد ظريف، وزير خارجه نيز بارها در طول 6 ماه گذشته همچنين پس از برداشته شدن گام نهايي توسط ايران اعلام كرد كه تهران آماده بازگشت كامل به تعهدات برجامي است به شرط آنكه طرف مقابل به تعهدات خود عمل كند.
روسيه: آماده ميانجي‌گري هستيم
«سرگئي ريابكوف» معاون وزير خارجه روسيه از آمادگي كشورش براي ميانجي‌گري و كمك به حل اختلافات و تنش‌هاي اخير بين امريكا و ايران خبر داد. ريابكوف به شبكه «ريانووستي» گفت كه روسيه آماده است تا در صورت تمايل واشنگتن درباره وضعيت كنوني حول ايران با امريكا گفت‌وگو كند. به گزارش خبرگزاري فارس، او بعد از ورود به شهر توكيو براي شركت در نشست گفت‌وگوهاي استراتژيك روسيه- ژاپن توضيح داد:«اگر آنها در اين موضوع تمايل نشان دهند، ما هم آماده هستيم».
معاون وزير خارجه روسيه درباره بحران به وجود آمده براي توافق هسته‌اي بعد از خروج امريكا و بازگشت تحريم‌هاي يك‌جانبه عليه ايران اظهار كرد:«ما با ديگر اعضاي باقي‌مانده در برجام به صورت پيوسته در تماس هستيم. در واقع از ابتداي سال جديد (2020) اين تماس‌ها روزانه ادامه داشته است».
ريابكوف درباره موضع روسيه حول مذاكره مجدد بر سر برجام نيز تصريح كرد:«آنها به خوبي از رويكرد ما آگاه هستند. ما درك مناسبي از چيزي كه آنها به صورت علني در سطوح مختلف بيان مي‌كنند، داريم. ما نياز ويژه‌اي براي مباحثه بيشتر با آنها نداريم».
سوئد خواستار افتتاح سفارت اتحاديه اروپا در تهران مي‌شود
همزمان با برگزاري اين نشست، «آن ليندي» وزير خارجه سوئد در يك مصاحبه تلويزيوني گفت كه در نشست فوق‌العاده وزراي خارجه اتحاديه اروپا پيشنهاد خواهد كرد كه نمايندگي دايم اين اتحاديه در سطح سفارتخانه در ايران داير شود. او به شبكه «اس.اف.تي.» سوئد گفت، مطمئن نيست كه ديگر اعضا از پيشنهاد او استقبال كنند اما تاكيد كرد كه اين اقدام مي‌تواند نشانه‌اي از حضور اتحاديه اروپا در منطقه و تمايلش به گفت‌وگو باشد. ليندي در اين راستا گفت كه ميان كشورهاي اتحاديه اروپا اين توافق وجود دارد كه اعضا تمامي تلاش خود را براي جلوگيري از خروج ايران از توافق هسته‌اي به كار بگيرند. به گزارش خبرگزاري فارس، اين براي اولين بار نيست كه اعضاي اتحاديه اروپا پيشنهاد دفتر در تهران را مطرح مي‌كنند. بحث تاسيس دفتري به مثابه سفارت در تهران از سال‌ها پيش مطرح است؛ خرداد ماه سال گذشته نيز برخي نمايندگان پارلمان اروپا به بهانه حفظ برجام، پيشنهاد ايجاد دفتر رسمي اين اتحاديه را در تهران داده بودند.
تحريم جديد 8 ايراني
همزمان با برگزاري نشست وزراي خارجه عضو اتحاديه اروپا در بروكسل و تلاش براي كاستن از سطح تنش در منطقه غرب آسيا به خصوص ميان ايران و امريكا «استيون منوشين» وزير خزانه‌داري امريكا در حالي كه دوشادوش وزير خارجه كابينه ترامپ ايستاده بود از دور جديدي از تحريم‌هاي ايران خبر داد. دونالد ترامپ روز چهارشنبه پس از آنكه پايگاه الاسد هدف حملات موشكي ايران قرار گرفت، تهديد كرد كه به زودي در پاسخ به اين اقدام ايران تحريم‌هاي جديدي را به تحريم‌هاي جاري بر ايران وضع خواهد كرد. روز گذشته وزير خزانه‌داري دولت ترامپ ضمن وضع تحريم‌هاي جديد گفت كه به سازوكار مالي ادعايي اروپا با ايران موسوم به اينستكس هشدار داده شده در صورتي كه هر گونه تعاملي با ايران انجام دهد در معرض خطر تحريم‌هاي امريكا قرار مي‌گيرد. او در ادامه گفت:«امريكا به تحريم‌هاي خود عليه ايران ادامه خواهد داد تا فعاليت‌هاي بي‌ثبات‌كننده خود عليه امنيت بين‌المللي را متوقف كند و رييس‌جمهور امريكا كاملا شفاف بود كه تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران ادامه خواهد يافت.» وزير خزانه‌داري امريكا مدعي شد: «تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران نتايج ملموسي به همراه داشته و در حال محقق كردن اهداف خود بوده و مانع از رسيدن ميلياردها دلار به ايران شده است.» منوشين مدعي شد كه چين از ايران نفت خريداري نمي‌كند و همگان بايد به تحريم‌ها عليه ايران پايبند باشند.
همچنين طبق بيانيه وزارت خزانه‌داري امريكا نام ۸ فرد در فهرست تحريم‌ها قرار گرفته است:«علي عبداللهي»، هماهنگ‌كننده ستاد كل نيروهاي مسلح، «محمدرضا آشتياني»، جانشين رييس ستاد كل نيروهاي مسلح، «محسن قمي»، معاون ارتباطات بين‌الملل دفتر رهبر ايران، «محسن رضايي»، دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام، «علي شمخاني»، دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران و «غلامرضا سليماني»، رييس سازمان بسيج مستضعفين از جمله افرادي هستند كه نام آنها در فهرست تحريم‌ها قرار گرفته است.