سارا معصومي
ماراتن رايزني‌هاي ديپلماتيك محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در حاشيه 56 امين كنفرانس امنيتي مونيخ ادامه دارد. در شرايطي كه نشست امنيتي مونيخ به سكويي براي زد و خوردهاي لفظي ميان مقام‌هاي كشورهاي اروپايي با يكديگر همچنين اروپايي‌ها با هيات امريكايي تبديل شده است، وزير خارجه كشورمان در حاشيه اين نشست به سبك و سياق هميشه به مصاحبه با رسانه‌هاي متفاوت بين‌المللي پرداخته و برنامه فشرده‌اي از ديدار با همتاهاي خود از كشورهاي متفاوت را هم پيش مي‌برد. ديدارهاي محمدجواد ظريف در حاشيه كنفرانس امنيتي مونيخ طيف وسيعي از همتاهاي او را شامل شده است: در روز نخست او با وزراي خارجه چين، فنلاند، واتيكان، چك، كانادا همچنين جاستين ترودو، نخست‌وزير كانادا ديدار كرد. روز گذشته(شنبه) نيز او با وزراي خارجه آلمان، عمان، كرواسي، اوكراين، ژاپن و اسپانيا همچنين اعضاي شوراي روابط خارجي اتحاديه اروپا و رييس گروه مردم در پارلمان اروپايي ديدار كرد. تمركز تمام اين ديدارها بر سرنوشت توافق هسته‌اي ايران با 1+4، تنش در منطقه غرب آسيا و راهكارهاي تهران براي بازگشت ثبات و امنيت به اين منطقه، گره‌گشايي از پرونده‌هاي بحراني منطقه‌اي مانند سوريه و يمن همچنين مقابله با يكجانبه‌گرايي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا بود. ظريف همچنين در جلسه مشترك وزراي خارجه كشورهاي درگير در پرونده سقوط هواپيماي اوكرايني شركت كرد.
رد و بدل نامه‌هاي تند ميان ايران و امريكا
نخستين مصاحبه محمدجواد ظريف در مونيخ با شبكه «اِن.بي.سي.نيوز» بود. مصاحبه‌اي كه جزييات آن به‌خصوص درباره همكاري‌هاي ايران با كشورهاي درگير در پرونده سقوط هواپيماي اوكرايني همچنين انتقاد از سياست‌هاي دونالد ترامپ، بازتاب قابل توجهي در فضاي رسانه‌اي داشت. در حالي كه ايران و امريكا در نتيجه سياست‌هاي دونالد ترامپ تا يك قدمي منازعه مستقيم نظامي در يك سال و نيم اخير رفته‌اند و اين وضعيت با ترور سردار سليماني توسط امريكا وخيم‌تر هم شد، محمدجواد ظريف براي نخستين بار در اين مصاحبه به صراحت افشا كرد كه در آن بازه زماني ميان ايران و امريكا نامه‌هاي تندي رد و بدل شده است. براساس ترجمه خبرگزاري فارس از اين گفت‌وگو، ظريف در اين گفت‌وگو ضمن اشاره به كشيده شدن دو طرف تا آستانه جنگ، گفت روابط امريكا و ايران بعد از حوادث ماه ژانويه هنوز تنش‌بار است و «دونالد ترامپ» را بايد به دليل داشتن سياست غلط در قبال ايران سرزنش كرد. وزير خارجه كشورمان گفت:«تاسف‌برانگيز است كه امريكا بر مبناي اطلاعات غلط، جهالت و غرور در مسيري قدم گذاشت كه منطقه را به شدت به [جنگ] نزديك كرد».
وزير خارجه با بيان اينكه «مايك پمپئو» وزير خارجه امريكا در ماه ژانويه و در اوج بحران ترور و شهادت سردار سليماني نامه‌اي شديدا نامناسب به ايران ارسال كرد، گفت:«نامه او حاوي تهديدهايي بود كه تهران نيز پاسخ محكمي به او داد. وي البته از تكرار آنچه كه در نامه نوشته شده بود، اجتناب كرده و گفت بگذاريد خود پمپئو بگويد چه نوشته بود.»
ظريف ضمن اشاره به اينكه پاسخ ايران مانند نامه پمپئو «بي‌ادبانه» نبود، افزود:«قبلا [سطح تماس‌هاي دو كشور] اينگونه [بد] نبود... من هنوز همان وزير خارجه‌اي هستم كه با «جان كري» (وزير خارجه دولت پيشين امريكا) به شكل محترمانه‌اي تعامل كرد».
ظريف: امريكا بايد عقب‌نشيني كند
او با سرزنش كردن دولت امريكا به دليل شروع كردن بحران با ايران، پايان آن را منوط به عقب‌نشيني ترامپ دانسته و گفت:«ايالات متحده در جاي غلط و زمان غلط ضربه زد و اينها عواقب آن است و ما نمي‌توانيم آنها را كنترل كنيم، ايالات متحده هم نمي‌تواند. منظورم اين است كه افراد مسوول عواقب اعمالشان هستند و به نظرم كساني كه اين را آغاز كردند بايد عقب‌نشيني كنند».وزير خارجه ايران با تكذيب ادعاي امريكا مبني بر كنترل تهران بر گروه‌هاي مقاومت عراقي يا لبناني، تاكيد كرد كه سردار سليماني پيش از ترور و شهيد شدن در تلاش بود كه تنش‌ها را در عراق كاهش داده و گروه‌هاي مسلح عراقي را از اقدام نظامي [عليه امريكا] باز دارد.ظريف در اين باره توضيح داد:«[سردار] سليماني تلاش مي‌كرد، افراد را از دخيل شدن در عمليات نظامي واقعي عليه هر كسي باز دارد. او تلاش مي‌كرد اوضاع را مهار كند».
جعبه سياه را تحويل دولت خارجي نمي‌دهيم
او در بخش ديگري از صحبت‌هايش به موضوع حادثه براي هواپيماي مسافربري اوكرايني در تهران پرداخته و اظهار كرد كه ايران نمي‌تواند اطلاعات جعبه سياه اين هواپيما را استخراج كند اما جعبه سياه را نيز به هيچ دولت خارجي تحويل نخواهد داد.وزير خارجه ضمن دفاع از تصميم تحويل ندادن جعبه سياه هواپيما به كشورهاي خارجي، خاطرنشان كرد كه ايران طبق قوانين بين‌المللي هوانوردي حق دارد تحقيقات را درباره اين هواپيما هدايت كند.
ظريف با بيان اينكه ايران براي استخراج اطلاعات از جعبه سياه به نرم‌افزار، كابل‌ها و تجهيزات تخصصي از امريكا يا ديگر كشورهاي غربي نياز دارد، افزود:«ما از آنها كمك خواسته‌ايم، چرا امريكا كمكي به ما نكرد؟ اين يك مساله انساني است. چرا آنها نرم‌افزار را به ما ندادند؟ چرا تخصص آن را به ما ندادند؟»او ضمن اشاره به باقي ماندن سوالات بسياري درباره حادثه هواپيما گفت:«به همين دليل است كه ما بيش از هر كسي مي‌خواهيم بدانيم چه چيزي داخل جعبه سياه است تا بفهميم واقعا چه اتفاقي رخ داده است. فعلا كه [جعبه سياه] همينطوري آنجاست».وزير خارجه ايران در پاسخ به اين سوال كه آيا كسي در حال حاضر براي استخراج اطلاعات روي جعبه سياه كار مي‌كند، اظهار كرد:«نه، نه. ما تا زماني كه همه طرف‌هاي ذي‌نفع حضور نداشته باشند به جعبه سياه دست نمي‌زنيم».
باز هم حملات ضد ايراني مايك پمپئو
حضور همزمان محمدجواد ظريف و مايك پمپئو، وزراي خارجه ايران و امريكا در كنفرانس امنيتي مونيخ، نگاه‌ها را به سمت دو مقامي جلب كرده كه يكي از آنها توسط دولت ديگري مورد تحريم قرار گرفته و حتي با كارشكني‌هاي واشنگتن در صدور ويزا براي حضور در نشست‌هاي دوره‌اي سازمان ملل متحد روبه‌رو شده است. روز گذشته مايك پمپئو پيش از همتاي ايراني از تريبون مونيخ براي تكرار ادعاهاي بي‌پايه و اساس عليه ايران استفاده كرد. پمپئو كه در حاشيه كنفرانس ديدارهاي خود با مقام‌هاي كشورهاي متفاوت را پيش برده و در هر كدام از آنها به شكل جداگانه روند انتقاد از ايران را هم ادامه مي‌دهد همزمان اتهام‌هايي را عليه ايران، روسيه، چين، كوبا و ونزوئلا مطرح كرد. وزير خارجه امريكا گفت:«هواوي و ديگر شركت‌هاي دولتي فناوري چين به عنوان اسب ترواي(سازمان) اطلاعات چين عمل مي‌كنند. روسيه با به راه انداختن كارزار صدور اطلاعات غلط در تلاش است كه شهروندان ما را عليه يكديگر برانگيزد. حملات سايبري ايران، شبكه‌هاي رايانه‌اي خاورميانه را به ستوه درآورده است».وزير خارجه امريكا آنچه كه «مداخلات ايران در عراق و لبنان» خواند را محكوم كرد. او در اين كنفرانس با اذعان به اختلاف نظرها بين امريكا و كشورهاي اروپايي گفت: ايالات متحده و اروپا درباره تهديدهاي ايران داراي مواضع مشتركي هستند اما درباره چگونگي پرداختن به آنها تفاوت‌هاي تاكتيكي دارند.
افشاگري‌هاي ظريف در مونيخ
سخنان محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان در كنفرانس امنيتي مونيخ بيش از آنكه به رابطه ايران و امريكا مربوط باشد بر تحولات غرب آسيا به ويژه تنش ميان ايران و عربستان سعودي متمركز بود. وزير خارجه كشورمان در ميانه اين نشست از آنكه ميزبان تحت فشار وزير خارجه عربستان سعودي برنامه را تغيير داده و طراحي را به گونه‌اي پيش برده كه وزير خارجه عربستان برخلاف برنامه‌ريزي اوليه پس از همتاي ايراني سخنراني خواهد كرد، گلايه كرد. ظريف همچنين تاكيد كرد كه بنا داشت به نشانه تلاش ايران براي كاهش تنش با رياض در جلسه سخنراني همتاي سعودي حضور پيدا كند كه با اقدام او از اين تصميم صرف‌نظر كرده است.وزير خارجه در اين نشست چند بار مانع از نتيجه‌گيري‌هاي مغرضانه «ليز دوست» خبرنگار ارشد بي‌بي‌سي انگليسي از اظهارات خود شده همچنين هر بار اشاره او به خليج فارس با عنوان «خليج» را تصحيح كرده و پيشوند «فارس» را به خانم دوست يادآوري كرد. وزير خارجه كشورمان در فرصت قريب به 20 دقيقه‌اي خود تلاش‌هاي ايران براي كاهش تنش با همسايگانش را برشمرد و براي نخستين بار فاش كرد كه عربستان سعودي پس از ترور سردار سليماني توسط امريكا پيام كاهش تنش براي تهران فرستاده و ايران نيز براي هر گونه صحبتي در اسرع وقت اعلام آمادگي كرد كه با سكوت رياض به اين پاسخ روبه‌رو شد.
هيچ كس يك اسب را دو بار خريداري نمي‌كند
وزير خارجه كشورمان سخنان خود را با اشاره به اشتباهات پياپي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا آغاز كرده و گفت:«فكر مي‌كنم رييس‌جمهور [دونالد] ترامپ مشاوران خوبي نداشته است. او از زمان خروج از برجام منتظر بود تا حكومت ما فرو بپاشد. در آن زمان جان بولتون به او مي‌گفت كه ايران ظرف چند ماه به زانو درمي‌آيد.»
در حالي كه منابع امريكايي بسياري پس از ترور سردار سليماني از نقش وزير خارجه امريكا در اين تصميم دونالد ترامپ پرده برداشتند، محمدجواد ظريف نيز در طعنه‌اي غيرمستقيم به او گفت: برخي اكنون تلاش مي‌كنند، رفتار بولتون را تقليد كنند و به همين دليل هم پيشنهاد ترور سردار سليماني را به ترامپ داد.براساس ترجمه خبرگزاري فارس، ظريف با بيان اينكه در دوران مذاكرات هسته‌اي او و «جان كري» وزير خارجه وقت امريكا حتي بيش از خانواده خود با يكديگر بوده‌اند، گفت:«كري يك فرد نبود، وزير خارجه ايالات متحده بود، من با جان كري مذاكره نمي‌كردم با وزير خارجه ايالات متحده مذاكره مي‌كردم. با وجود آنكه امريكا آن توافق را امضا كرده و شوراي امنيت سازمان ملل متحد هم آن را تاييد كرده بود اما ترامپ ناگهان تصميم گرفت كه از توافق هسته‌اي با ايران خارج شود چراكه اين توافق در دوره «باراك اوباما» رييس‌جمهور سابق به دست آمده بود.
وزيرخارجه با بيان اينكه ايران حاضر به مذاكره دوباره بر سر برجام نيست، گفت:«شما يك اسب را دو بار نمي‌خريد.» محمدجواد ظريف در پاسخ به سوالي در مورد احتمال گفت‌وگو با امريكا گفت: بحث گفت‌وگوي مستقيم تهران و واشنگتن مطرح نيست بلكه بحث اين است كه امريكا بايد به ميز مذاكرات 1+5 كه از پيش هم وجود داشته و آن را ترك كرده، بازگردد.او با بيان اينكه امريكا به مشاوره‌هاي «امانوئل ماكرون» رييس‌جمهور فرانسه و «آبه شينزو» نخست‌وزير ژاپن گوش نداده، گفت امريكا همچنان سياست تغيير نظام در ايران را دنبال مي‌كند در حالي كه اين سياست در طول ۴۱ سال گذشته شكست خورده و واشنگتن بايد شكست اين سياست را بپذيرد.
انتقام خون سردار به پايان نرسيده است
ظريف در ادامه ترور سردار «قاسم سليماني» را اقدامي «بزدلانه» توصيف كرد و گفت، واشنگتن در حالي سردار سليماني را هدف قرار داد كه او در يك خودروي غيرنظامي در حال حركت و در ماموريتي براي پيشبرد صلح به عراق رفته بود. ظريف گفت اقدام امريكا «قطعا اقدامي تروريستي» بود. او پاسخ موشكي جمهوري اسلامي به اين ترور را اقدامي مبتني بر حق مشروع تهران و مبتني بر بند ۵۱ منشور ملل متحد خواند و گفت: مردم در بسياري از كشورهاي دنيا به اين اقدام تروريستي اعتراض كرده‌اند و اين افراد بر خلاف آنچه كه مجري برنامه مي‌گويد، «نيروهاي نيابتي» و «شبه‌نظاميان» نبوده‌اند بلكه از هند گرفته تا ايتاليا مردمي بوده‌اند كه از اين اقدام تروريستي و اينكه به آنها زور گفته شود، خشمگين شده‌اند. در ادامه از ظريف سوال شد كه آيا «انتقام» جمهوري اسلامي به پايان رسيده است؟ ظريف گفت: «خير.»او سپس توضيح داد كه ايران در «پاسخ به يك اقدام نظامي، يك اقدام نظامي» انجام داده است. اما ترور فرماندهان عراقي تبعاتي از سوي مردم همان كشور خواهد داشت چراكه مردم عراق مردم عزتمندي هستند.
او اشاره كرد كه ترامپ اكنون با رونمايي از طرح به اصطلاح «معامله قرن» مردم منطقه را خمشگين كرده است. اگر در اين ميان خشونتي رخ دهد، مسووليت آن بر عهده ايران نيست. همچنين اگر عراقي‌ها به ترور ده‌ها نفر از مردم اين كشور توسط امريكا پاسخ دهند، مسووليت آن با ايران نيست چراكه عراقي‌ها براي پاسخ به امريكا به ايران نيازي ندارند.
سعودي كاهش تنش را در تضاد با سياست فشار حداكثري امريكا مي‌داند
ظريف در ادامه به طرح پيشنهادي ايران براي حل و فصل اختلافات در منطقه پرداخت و گفت، دليل انتخاب نام هرمز براي «ابتكار صلح هرمز» اين بود كه كسي نتواند نام آن را بهانه‌اي براي رد اين طرح قرار دهد.
وزير امور خارجه افزود:«عمان به اين طرح پاسخ داده است، كويت به اين طرح پاسخ داده است، قطر به اين طرح پاسخ داده است، عراق به اين طرح پاسخ داده است.»
او گفت ايران براي پيشبرد اين طرح و كاستن از تنش‌ها در منطقه به پادشاه سعودي و شاه بحرين نامه فرستاده است آن هم با وجود آنكه با اين كشورها روابط ديپلماتيك ندارد. ظريف افزود:«ما به آنها نگفتيم كه اين ابتكار ماست بلكه گفتيم كه اين پيشنهادات ماست و اگر شما هم نكته‌اي داريد، بيان كنيد.»وزير امور خارجه در ادامه با اشاره به سابقه رفتار منفي عربستان سعودي در پاسخ به تلاش‌هاي ايران براي كاستن از تنش‌ها گفت بعد از ترور سردار سليماني «براي چند هفته رفتار آنها [سعودي‌ها] تعديل شد، شايد بابت اينكه از پاسخ ما نگراني داشتند اما بعد از آنكه من گفتم كه پاسخ ما پايان يافته، آنها بار ديگر به رويه سابق بازگشتند.»
ظريف تاكيد كرد كه سعودي‌ها به دنبال كاهش تنش نيستند چراكه پايين آمدن تنش را با كارزار فشار حداكثري امريكا در تضاد مي‌بينند.
امروز به عربستان حمله شود به ياري
رياض مي‌شتابيم
او در پاسخ به اينكه چه پيامي براي عربستان سعودي و ديگر كشورهاي همسايه دارد، گفت:«ما به هيچ‌وجه دنبال مشكل با همسايگان خود نيستيم. زماني كه عراق به كويت حمله كرد، ما به كمك كويت رفتيم با وجود اينكه كويت از عراق حمايت كرده بود. زماني كه عربستان سعودي قطر را محاصره كرد، ما به كمك قطر رفتيم. اگر هم امروز كسي به عربستان سعودي حمله كند، ما حاضريم به كمك آنها برويم.» وزير امور خارجه افزود:«آماده‌ايم كه امروز بنشينيم و با تمام همسايگان خود درباره يك سازوكار امنيتي گفت‌وگو كنيم كه امنيت تمام ما در خليج فارس را تامين كند. خليج فارس متعلق به همه ماست. پيام من به برادرانم اين است كه ايالات متحده امنيت شما را تامين نمي‌كند، امنيت شما از درون منطقه تامين مي‌شود.»
ظريف در پايان به حمايت از عربستان سعودي از گروهك تروريستي منافقين اشاره كرده و گفت اين گروهك كه براي هر سخنراني به «جان بولتون» ۵۰ هزار دلار پول مي‌دهد، پول خود را در خيابان و از طريق اعانه دريافت نمي‌كند بلكه آن را از افرادي در عربستان سعودي دريافت مي‌كنند.
فيصل بن فرحان: هيچگاه به تهران پيام خصوصي نداده ايم
«فيصل بن فرحان آل سعود» وزير خارجه عربستان سعودي روز شنبه با اتهام‌زني دوباره به ايران، مدعي شد كه رياض هيچگاه به تهران پيام خصوصي نداده است. وي كه در نشستي در كنفرانس امنيتي مونيخ صحبت مي‌كرد، گفت: «پيام ما به ايران همواره همان پيام‌هاي عمومي بوده و هيچگاه به ايران پيام خصوصي نداده‌ايم.»
بر اساس ترجمه خبرگزاري فارس، وزير خارجه سعودي با متهم كردن ايران به انجام حملات موشكي عليه تأسيسات نفتي عربستان و تسليح انصارالله يمن، گفت: «پيام ما همواره به ايران اين بوده است كه هرگاه بپذيرند رفتار منطقه‌اي آنها از جمله شليك موشك به ثبات در منطقه كمكي نمي‌كند، در آن صورت پتانسيل گفت‌وگو وجود خواهد داشت.»او در پاسخ به اين سوال كه آيا حمله تابستان امسال به تأسيسات شركت «آرامكو» محاسبات رياض را تغيير داد، گفت كه آن حمله «بسياري را مضطرب كرد، از اين بابت كه نشان داد ايران تا چه حد بي‌ملاحظه است و حاضر است بازار انرژي جهان، نه فقط عربستان سعودي را، هدف قرار دهد. ما بعد از آن حمله خواستار كاهش تنش شديم، همانطور كه پيش از آن خواهان كاهش تنش بوديم، بنابراين چيزي تغيير نكرد.»او با تكذيب وجود هرگونه تماس ديپلماتيكي با جمهوري اسلامي، مدعي شد كه ايران تنها كشور غرب آسياست كه رفتارش به بروز بي‌ثباتي در منطقه منجر شده است. او افزود: «تا زماني كه به ريشه مسائل نپردازيم، گفت‌وگوها غيرسازنده است.»وزير خارجه سعودي در ادامه در پاسخ به سوالي در مورد حملات اين كشور به يمن و گزارش‌هاي منتشرشده در مورد وجود گفت‌وگوهايي بين رياض و صنعا، مدعي شد كه عربستان از ابتدا خواهان دستيابي به يك راهكار سياسي در يمن بوده است.
وي وجود گفت‌وگوهايي با انصارالله را تاييد كرد و گفت: با وجود خشونت‌هايي كه وجود دارد، اكنون عرصه براي دستيابي به راهكار سياسي در يمن، آماده‌تر از گذشته است.
او در ارتباط با موضع عربستان سعودي و امريكا در قبال ايران، گفت: «در ارتباط با ايران، با واشنگتن اتفاق نظر داريم. ايالات متحده، مانند ما، خواهان درگيري نيست. اما در صورتي كه منافعش مورد تهديد قرار گيرد، به آن پاسخ مي‌دهد و ما نيز در صورتي كه لازم باشد، اقدام مي‌كنيم.»
فيصل بن فرحان افزود: «ايالات متحده به دنبال گفت‌وگو است، همانطور كه ديديم رييس‌جمهور ترامپ خواهان ملاقات با روحاني در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد بود، اما [حسن] روحاني [رييس‌جمهور ايران] اين ملاقات را نپذيرفت.»