خودروي كند مديريت تعارض
محمدصادق فرهادي‌نيا
از 23 آذر كه راننده يك بيل مكانيكي يك پلنگ را در كابين مشاهده كرد تاكنون پلنگ سنگان خواف كه در مرز افغانستان قرار دارد، خبرساز شده است. در روزهاي ابتدايي دي ماه مديركل حفاظت محيط زيست خراسان رضوي در گفت‌وگو با ايرنا از توقف فعاليت‌هاي غيرضروري و شبانه مجموعه معادن سنگان در خواف به خاطر گزارش حضور پلنگ در اين محدوده و با هدف حفاظت از اين‌گونه حيواني خبر داد و شركت‌هاي معدني منطقه هم براي تهيه تجهيزاتي همچون قفس استاندارد زنده‌گيري و دوربين تله‌اي، برگزاري كارگاه آموزشي و انجام طرح مطالعاتي اعلام آمادگي كردند.
بر اساس كنوانسيون تنوع زيستي كشورها متعهدند تا سال 2020 يعني امسال حداقل 17 درصد وسعت‌شان را به مناطق حفاظت شده اختصاص دهند، ولي درصدها براي انسان‌هاست نه جانوران.
گستره پلنگ‌ها در خراسان دو برابر اين 17 درصد است پس نيمي از آنها خارج از اين محدوده 17 درصد قرار مي‌گيرند، نزديك انسان‌ها. پرسش اين است در طبيعتي كه دست خورده‌تر مي‌شود با پلنگ‌ها كه دوبرابر 17 درصد نياز دارند چه كنيم؟ نمونه آن هم پلنگي است كه در خواف قلمرو خود را در محدوده معدن پر از انفجار برگزيده، يعني خارج از 17 درصد.
دو عامل تهديد پلنگ‌ها شامل نابودي زيستگاه، طعمه و كشتن مستقيم آنها مي‌شود. گزينه دوم يعني كشتن بزرگ‌ترين آسيب به اين‌گونه است. پلنگ خواف نشان مي‌دهد اگر اولين گزينه‌مان كشتن نباشد، مي‌توانيم همزيستي كنيم، حتي ميان انسان‌ها.
در اين منطقه چند ماه تجربه عالي همزيستي پلنگ و انسان را داشتيم، ما به اين تجربيات خواف‌گونه نياز داريم تا همزيستي بخشي از فرآيند حفاظت شود نه فقط اميد بستن به 17 درصد حفاظت شده!
مديريت تعارض مانند خودرويي با دو دنده است؛ دنده يك آن «كاري به كاري نداشته باشيم» است يعني مداخله نكنيم و در عوض اطلاع‌رساني به مردم و پايش وضعيت صورت گيرد.دنده دوم اين است كه اگر مثلا پلنگ مكررا به انسان يا دام حمله كند يا بيم از مرگ پلنگ باشد فاز مداخله يعني انتقال را در پيش بگيريم.
در تعارض همه از محيط زيست انتظار دارند سريعا مداخله كند، يعني بدون دنده يك، يك‌راست بزند روي دنده دو. در حالي كه راه درست همان است كه محيط زيست خراسان رضوي و معدن در پيش گرفتند يعني «كاري به كارش نداشته باشيم» در كنار اطلاع‌رساني به مردم و پايش وضعيت.
ولي همزيستي در كنار صورت خوش چند ماه گذشته خواف مي‌تواند پايانش ناخوش باشد مثلا اگر جراحت‌هاي انساني ادامه يابد، ممكن است سياست به مداخله ناچارا تغيير يابد. اگر هنوز بتوان با همين دنده يك حركت كرد، يعني عدم مداخله را در كنار كنترل سگ‌ها و آموزش را در پيش بگيريم و سگ‌ها پلنگ را دنبال نكنند همچنان تجربه بي‌نظيري از همزيستي ادامه خواهد يافت هر چند كه تا همين مرحله هم چنين تجربه‌اي اتفاق افتاده است.
با اين حال ممكن است فشار براي جان پلنگ و مردم ما را ناچار به انتقال پلنگ كند. راهكاري غيرمطلوب ولي از سر اضطرار هر چند اگر بيش از يك پلنگ داشته باشيم، شرايط پيچيده‌تر خواهد شد، زيرا گزينه انتقال براي فرد است نه كل جمعيت پلنگ‌هاي منطقه.
مديريت تعارض خودروي كندي است با دو دنده اما فقط با يك هدف، حفظ جان انسان و پلنگ. ولي همين خودروي كندرو تنها راه ما براي حفظ زيستگاه‌هاي خارج از 17 درصد است. خواف گام نخست براي آموختن همزيستي با پلنگ‌هاست.