قطعه نخست آزادراه تهران - شمال افتتاح شد
پايان 24 سال انتظار
گروه اقتصادي
«در نخستين گام تصوير روشن و دقيقي از پروژه تا سه هفته آينده ارايه خواهد شد و اين مساله را با رييس‌جمهور مطرح مي‌كنم تا تصميم‌گيري در رابطه با مسائل مالي و فني اتخاذ شده و پس از آن درباره مسائل فني آزادراه تهران- شمال اقدامات لازم انجام خواهد شد و بدون در نظر گرفتن تمام ابعاد كار، اعلام زمان ساخت و بهره‌برداري از آزادراه تهران شمال، وعده‌اي بي‌پشتوانه خواهد بود.» اين صحبت‌هاي عباس آخوندي، وزير راه و شهرسازي دولت يازدهم است. آخوندي در شهريور 92 و تنها چند روز پس از آغاز به كار دولت، به اين آزادراه سر زد و در جريان بازديد اعلام كرد پيش از آنكه مانند گذشته تنها وعده‌هايي براي افتتاح اين طرح به گوش مردم برسد، دولت تلاش خواهد كرد ابتدا ابعاد فني و مالي كار را رصد كرده و با همكاري و همراهي بنياد مستضعفان، زمان‌بندي تقريبي خود را اعلام كند.هر چند در ماه‌هاي بعد، وعده آخوندي در مسير اجرا افتاد و با جابه‌جايي صورت گرفته در مديريت بنياد مستضعفان يك برنامه جدي را براي افتتاح قطعه نخست آزادراه تهران – شمال در دستور كار قرار دادند، اما پيچيدگي طرح و دشواري جغرافيايي، زمان‌بندي‌هاي ابتدايي براي افتتاح را به تعويق انداخت تا از نوروز 96 تا اسفند 98 زمان نياز باشد تا سرانجام اين قطعه براي بهره‌برداري نهايي آماده و مهيا شود.با پيگيري‌هاي انجام شده، قرار بود قطعه نخست آزادراه تهران – شمال در دهه فجر امسال به بهره‌برداري برسد، اما برخي امور جزيي مانع از آن شد. با اين وجود رييس‌جمهور در جريان سخنراني خود در مراسم 22 بهمن به وزارت راه و شهرسازي دستور داد مقدمات عبور و مرور آزمايشي از اين آزادراه از 23 بهمن فراهم شود و با گذشت حدود دو هفته از آن دستور سرانجام روحاني روز گذشته قطعه نخست آزادراه تهران – شمال را افتتاح كرد و اين مسير از پنجشنبه هفته جاري براي رفت و آمد مسافران فعال خواهد شد. آزادراهي كه چه از نظر پيچيدگي‌هاي اجرايي و چه از نظر طول زمان كار اجرايي، تاريخي‌ترين راه ايران در دوران جديد به شمار مي‌رود.
مختصات فني طرح
نخستين مطالعات براي ساخت آزادراه تهران – شمال به اواسط دهه 50 باز‌مي‌گردد. با افزايش امكانات و راحت شدن سفرهاي بين شهري، در دهه 50، استان‌هاي شمالي به عنوان يكي از اصلي‌ترين مقاصد گردشگري ساكنان مركز كشور و به‌طور خاص تهران تلقي مي‌شد و با توجه به محدود بودن ظرفيت جاده‌هاي قديمي، بحث ساخت يك آزادراه ميان تهران و شمال كشور مطرح شد. با اين وجود با پيروزي انقلاب اسلامي و سپس سال‌هاي جنگ تحميلي، كار ساخت آزادراه تهران – شمال براي مدت طولاني كنار گذاشته شد تا در دوران دولت سازندگي طرح آن بار ديگر مصوب شده و كار روي ساختش از سال 1375 كليد بخورد.
بر اساس برنامه‌ريزي صورت گرفته، در اين طرح وزارت راه و شهرسازي به عنوان نماينده دولت و كارفرما و بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي به عنوان سرمايه‌گذار و پيمانكار در نظر گرفته شدند، هرچند در نهايت توافقات مالي دو طرف بر سهم 50 درصدي دولت و 50 درصدي بنياد بسته شد. اين طرح در چهار قطعه و مجموعا به طول 121 كيلومتر تعريف شده است. قطعه چهارم اين طرح كه از حوالي مرزن‌آباد تا چالوس كشيده شده حدودا 20 كيلومتر طول دارد و در سال 1391 به بهره‌برداري رسيده است. بر اساس ارزيابي‌هاي كارشناسان مسير و موقعيت قطعه چهارم باعث شده كار روي آن بسيار ساده‌تر از قطعه ديگر باشد.قطعه سوم طرح از پل زنگوله تا دشت نظير و مرزن‌آباد خواهد بود كه البته با توجه به موقعيت بسيار پيچيده كار احتمال تغيير مسير جزيي در آن وجود دارد. اين قطعه هنوز در مرحله مطالعه قرار دارد و مشخص نيست چه زماني ساخته و نهايي خواهد شد. در دوران برجام، مذاكراتي با يك شركت كره‌اي براي سرمايه‌گذاري در اين قطعه صورت گرفت كه با بازگشت تحريم‌ها، عملا اين مذاكرات فعلا متوقف شده است.قطعه دوم آزادراه تهران – شمال، از شهرستانك آغاز شده و به پل زنگوله مي‌رسد. اين قطعه هرچند تنها 22 كيلومتر طول دارد اما با توجه به بالا بودن تعداد سازه‌ها، يكي از دشوارترين قطعات راه‌سازي ايران به شمار مي‌رود. قرار گرفتن تونل 6400 متري البرز به عنوان طولاني‌ترين تونل ايران، اصلي‌ترين شاخصه اين قطعه است. بنياد از چند ماه قبل كار اجرايي روي اين قطعه را آغاز كرده، اما هنوز زمان بهره‌برداري نهايي از آن مشخص نيست.مهم‌ترين و اساسي‌ترين قطعه آزادراه تهران – شمال، قطعه نخست آن است. قطعه‌اي كه سرانجام روز گذشته از سوي روحاني افتتاح شد. اين قطعه از بزرگراه همت تهران آغاز شده و تا شهرستانك ادامه پيدا مي‌كند. اين قطعه 32 كيلومتري مسافت سفر از تهران به شمال را حدودا 60 كيلومتر كاهش مي‌دهد و نقشي مهم در كاهش ترافيك تهران و كرج، كاهش مصرف سوخت و كاهش زمان سفر ايفا خواهد كرد.
10 هزار ميليارد تومان سرمايه
بر اساس اطلاعات ارايه شده از سوي شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل و نقل كشور، قطعه نخست آزادراه تهران ـ شمال داراي ۴۰ دستگاه تونل، ۲۵ دستگاه پل، ۸۲ دستگاه گالري و ديوار بتوني به طول ۱۹ كيلومتر است و از اين‌رو كار ساخت آن بسيار دشوار و البته هزينه‌بر بوده است. ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد كه بر اساس ارزش روز پول، از كلنگ‌زني ابتدايي تا بهره‌برداري صورت گرفته، حدود 10 هزار ميليارد تومان بودجه صرف آن شده است. همين موضوع نيز باعث شده كه قطعه نخست آزادراه تهران – شمال گران‌ترين آزادراه كشور از نظر نرخ عوارض باشد. با وجود آنكه در ماه‌هاي قبل گمانه‌زني‌هايي حتي از رسيدن نرخ عوارض به 100 هزار تومان حكايت مي‌كرد، اما دولت رقم را زير 50 تومان و در نهايت عددي بين 25 تا 35 هزار تومان اعلام كرد.
آنچه در تكميل شدن اين قطعه اهميت دارد، نقش پيمانكاران ايراني در كار است. طبق ارزيابي‌ها در 19 سال ابتدايي كلنگ‌زني، بنياد با يك پيمانكار چيني قرارداد قطعه نخست را بست، اما در نهايت ميزان پيشرفت كار حتي به 20 درصد نيز نرسيد. از اين‌رو در 5 سال گذشته با هماهنگي ايجاد شده از سوي دولت، چند پيمانكار ايراني مشغول به كار شدند و در اين سال‌ها نزديك به 80 درصد از پيشرفت قطعه نخست رقم خورد. به گفته مسوولان اجراي اين طرح، اين مسير آزادراهي جزو محورهاي داراي استاندارد و ايمني بالاست كه نمونه آن در غرب آسيا وجود ندارد؛ وجود تونل‌هاي طويل با استاندارد بالا، جت‌فن‌هاي پيشرفته، تونل‌هاي دسترسي، پل‌هاي خاص و روكش بتني از ويژگي‌هاي خاص منطقه يك آزادراه تهران - شمال است كه همه به دست طراحان و شركت‌هاي ايراني اجرا شده است.
دستور براي قطعات باقيمانده
هر چند افتتاح قطعه نخست آزادراه تهران – شمال پس از نزديك به 25 سال انتظار در دوران تحريم، مي‌تواند به عنوان يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي زيرساختي دولت روحاني در نظر گرفته شود، اما رييس‌جمهور در جريان حضور روز گذشته خود در محل طرح، دستوراتي را نيز براي قطعات باقيمانده صادر كرد.
روحاني در جريان بازديد خود گفت: اين آزادراه يك ساعت و نيم زمان را كوتاه مي‌كند و ترافيك را كم خواهد كرد و در سوخت و وقت صرفه‌جويي مي‌شود. من خودم در يك سفر 15 ساعت در راه بودم و ماشين‌ها ميليمتري حركت مي‌كردند و راه بسته بود . ما نسبت به عمر و لذت و شادي مردم متعهد هستيم. از پنجشنبه مردم به راحتي از اين جاده استفاده كنند ما هم در عوارض تخفيف داديم كه حالا بعدها به صورتي جبران مي‌شود. تصميم گرفتيم درآمد قطعه 1 صرف تكميل قطعه 2 شود هر چند اين درآمد كافي نيست كه البته دولت هم كمك مي‌كند. قرار ما با آقاي اسلامي و فتاح اين است كه يك مسير از قطعه دوم تا پايان دولت دوازدهم افتتاح شود.اين دستور رييس‌جمهور با واكنش وزير راه و شهرسازي و رييس بنياد مستضعفان نيز رو‌به‌رو شد. محمد اسلامي، وزير راه و شهرسازي گفت: با دستوري كه درباره راه‌اندازي باند رفت از قطعه دوم آزادراه تهران - شمال تا پايان دولت دوازدهم صادر شده و از سوي ديگر آغاز عمليات ساخت باند دوم ۱۵ كيلومتر از مرزن‌آباد تا دزدبن، مردم بتوانند سريع‌تر و روان‌تر مسافت تهران تا شمال را طي كنند.
پرويز فتاح، رييس بنياد مستضعفان نيز گفته: با توجه به تجربه فعلي در زمينه ساخت قطعه اول و چهارم آزادراه تهران - شمال، قطعه دوم اين مسير كه ۳۱ درصد پيشرفت فيزيكي دارد، مي‌تواند با سرعت بيشتري پيش رود و قرار شده ۵۰ درصد قطعه دوم تا پايان دولت دوازدهم به اتمام برسد.وي با اشاره به اينكه قرار بود بنياد به صورت ۱۰۰ درصد سرمايه‌گذار اين قطعه از آزادراه باشد، افزود: دولت قبول كرد ۵۰ درصد اين مبلغ را پرداخت كند و از ۱۰ هزار ميليارد توماني كه به نرخ امروز براي قطعه نخست آزادراه، سرمايه‌گذاري شده بود، ۵۰۰۰ ميليارد تومان را پرداخت كند. ولي بنياد براي اينكه فشار زيادي روي عوارض خودروهاي عبوري از آزادراه وارد نشود، قبول كرد ۶۰ درصد سرمايه‌گذاري‌اش به صورت غيرنقدي بازگردد.
به اين ترتيب طرح مشاركت دولت و بنياد براي ساخت قطعات باقيمانده نيز ادامه خواهد داشت. هرچند دو طرف در ابتدا خوشبينانه حدود دو سال قبل را زمان افتتاح قطعه نخست مي‌دانستند اما سرانجام كار در اسفند 98 به پايان رسيد و همين امر وعده‌ها درباره قطعات باقيمانده را دست به عصاتر كرده است. حتي اگر براي تكميل نهايي قطعات باقيمانده به چند سال زمان نياز باشد اما فعلا طلسم 24 ساله آزادراه شكسته و قطعه نخست پس از دوراني طولاني از روز پنجشنبه رسما زيربار ترافيك خواهد رفت.