خانه‌نشين هم شديم آلودگي هوا حل نشد
زينب رحيمي
در چند روز گذشته هواي تهران آلوده شد و براساس شاخص‌هاي كنترل كيفي، هوا براي گروه‌هاي حساس جامعه مثل نوزادان و كودكان، زنان باردار و بيماران قلبي-عروقي ناسالم شد. اين درحالي است كه به دليل شيوع ويروس كرونا، تعدادي از شهروندان به توصيه‌هاي پزشكي توجه كرده، در خانه مانده و از حضور در فضاهاي عمومي اجتناب مي‌كنند.
براي همين افزايش شاخص آلايندگي هوا در روزهاي اخير، اين سوال بزرگ را در ذهن بسياري ايجاد كرد كه چرا با وجود كاهش حجم ترافيك و ترددها و خانه‌نشيني تعدادي از تهراني‌ها، هواي اين شهر براي گروه‌هاي حساس ناسالم (شاخص بين ۱۰۰ تا ۱۵۰ ppm) شد؟
تعدادي از كاربران در فضاي مجازي شروع به گمانه‌زني درباره دليل آلودگي هواي تهران كردند. خيلي‌ها سعي كردند نشان دهند كه سهم خودروها به‌ويژه سواري‌ها در آلودگي هوا آن‌قدري كه ادعا مي‌شود، نيست. با اينكه تعدادي در خانه مانده‌اند و از هر رفت و آمدي خودداري مي‌كنند و با اينكه در روزهاي اخير حجم ترافيك كمتر شده اما تغيير چشمگير و قابل‌توجهي نداشته است كه بالا بودن حجم ترافيكي در برخي بزرگراه‌هاي تهران در ساعاتي از روز مويد اين نكته است.
ضمن اينكه شايد در روزهاي اخير به دليل توصيه پزشكان مبني بر عدم حضور شهروندان در اماكن عمومي و شلوغ، تعدادي قيد استفاده از مترو و اتوبوس را زده باشند اما براي انجام كارهاي روزمره از جمله رفتن به محل كار ترجيح مي‌دهند كه با هدف مراقبت از خود و عدم تماس با افراد ديگر از خودروي شخصي استفاده كنند. به هر حال برخي ادارات و سازمان‌ها با وجود توصيه‌هاي بهداشتي و مراقبتي، همچنان داير هستند و راضي به دور كاري كارمندان نشده‌اند يا به دليل حساسيت كارشان امكان چنين تصميمي ندارند.
از سوي ديگر تعدادي از شهروندان هم بحراني بودن موضوع كرونا را جدي نگرفته و همچنان براي انجام كارهاي بعضا غيرضروري و خريدهاي نوروزي در شهر حضور مي‌يابند. موضوعي كه باعث گلايه وزير بهداشت هم شد.
در فضاي مجازي، عده‌اي هم استفاده از سوخت مازوت در نيروگاه‌ها را دليل عمده آلودگي هواي اين روزها دانستند اما اين فرضيه به‌طور كامل از طرف سازمان محيط‌زيست مردود اعلام شد. يكي از كارشناسان كارگروه كاهش آلودگي هوا در توييتر تاكيد كرد كه در روزهاي اخير، نيروگاه‌هاي مستقر در تهران و اطراف آن از سوخت گاز طبيعي استفاده كرده‌اند نه مازوت. بدين شكل نيروگاه‌ها در آلوده كردن هواي اين روزهاي تهران تبرئه شدند. در اين ميان اما شايد سهم خودروهاي ديزلي مثل كاميون‌ها، اتوبوس‌ها و ميني‌بوس‌ها در توليد و انتشار آلودگي هوا مورد توجه قرار نگرفته باشد، به‌ويژه اينكه بدانيم خودروهاي ديزلي فرسوده و فاقد فيلتر جاذب دوده سهم قابل‌توجهي در توليد ذرات معلق تهران دارند. بايد توجه كرد كه تردد اين قبيل خودروها در اين روزها كه ويروس كرونا باعث خانه‌نشيني عده‌اي شده، فرق چنداني با روزهاي ديگر نداشت.
در اين ميان البته نبايد سهم موتوسيكلت‌هاي كاربراتوري و فرسوده تهران در انتشار آلاينده‌ها را ناديده گرفت. اما نكته حايز اهميت در بحث آلودگي هوا كه اين روزها كمتر بدان پرداخته شده آن است كه در فصل‌هاي سرد سال با پديده وارونگي دما مواجه هستيم. به عبارت دقيق‌تر، دلايل آلودگي هوا در اين فصول را بايد در دو منبع جست‌وجو كرد كه هر دو در آلوده شدن هوا تاثيرگذار هستند. يكي منابع انتشار آلودگي هوا و شرايط جوي و هواشناسي. شايد در روزهاي اخير در بيان دلايل آلودگي هوا، از آنچه غفلت شد، شرايط جوي بود. با اينكه در روزهاي گذشته به اندازه محدودي، ترددهاي درون‌شهري كاهش پيدا كرد اما قطعا ميزان انتشار گازها و ذرات آلاينده به صفر نرسيد از سوي ديگر شرايط جوي هم دچار سكون و پايداري بود. در اين موقعيت معمولا وزش باد به حدي كاهش مي‌يابد كه جريان هوا يا جابه‌جا شدن هواي گرم و سرد به‌طور كامل صورت نمي‌گيرد يا به كندي و به ندرت انجام مي‌شود كه همين موضوع به اصطلاح مسير تهويه هوا را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد. در اين شرايط كه وارونگي دما پديد آمده، آلودگي‌هاي منتشر شده در سطوح پايين جو باقي مي‌ماند و منجر به افزايش شاخص‌هاي كيفيت هوا و ناسالم شدن آن مي‌شود.
آنچه در بررسي عوامل آلودگي هوا در روزهاي اخير چندان مورد توجه قرار گرفت؛ وضع جو، سكون و پايداري هوا و كاهش سرعت وزش باد بود. براي درك بهتر اين موضوع و اهميت شرايط جوي در بهبود كيفيت هوا به خاطر بياوريد كه تعدادي از متوليان كاهش آلودگي هوا به‌ويژه رييس سازمان محيط‌زيست معمولا براي بهتر شدن هواي كلانشهرها در روزهاي اوج آلودگي، مردم را به دعاي باد و باران دعوت مي‌كنند. همين گزاره نشان مي‌دهد كه در آلوده شدن هواي كلانشهرها علاوه بر منابع ثابت و متحرك آلودگي هوا، شرايط جوي نيز تاثيرگذارند.