ظهور اقتصاد معيشتي

خصوصي‌سازي گسترده و اجراي برنامه‌هاي صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني در ايران كه از سال‌هاي ابتدايي دهه 70 آغاز شد و در ميانه دهه 80 اوج گرفت، شرايط كارگران و بنگاه‌هاي اقتصادي را كه تاكنون با پول حاصل از فروش نفت اداره مي‌شد، بحراني‌تر كرد. مطابق يك مطالعه، در بين 100 شركتي كه در سال‌هاي ۸۳-۱۳۸۰ به بخش خصوصي واگذار شد در بيشتر قريب به‌اتفاق اين شركت‌ها وضعيت كارگران بدتر شده و به تعديل نيروي انساني (در واقع بيكاري كارگران) دست زده شد. علاوه بر اين فعاليت بسياري از اين شركت‌ها يا متوقف ‌شده يا توليدشان كاهش يافته است. در يكي، دو سال اخير، بازگرداندن مالكيت از بخش خصوصي به دولت يا سهيم كردن كارگران در مديريت كارخانه از جمله مطالبات كارگران در اعتراضات و تجمعات بوده است. در اينجا نگاهي به اين اعتراضات و سرنوشت آنها داريم.

ارديبهشت 96؛ شروع اعتراضات

مراسم روز جهاني كارگر در سال 96، در حرم امام‌خميني(ره) و با سخنراني حسن روحاني برگزار شد كه خود را مهياي دور جديد انتخابات رياست‌جمهوري مي‌كرد. در ميانه سخنراني رييس‌جمهور بود كه برخي از كارگران با سر دادن شعار «عزا عزاست امروز؛ زندگي كارگر رو به فناست امروز» صحبت‌هاي او را قطع كردند. همزمان گروهي از كارگران نيشكر هفت‌تپه، نسبت به پرداخت نشدن پاداش كار در سال‌هاي 94 و 95 و البته تعديل گسترده قراردادهاي يك‌ساله به 6 ماهه و پرداخت نشدن حق بيمه، اعتراض كردند. كارگران برند نام‌آشناي روغن نباتي قو نيز در همين ماه، به دليل پرداخت نشدن حقوق به مدت سه ماه مقابل وزارت كار، تجمع كردند. كارگران شناورهاي لايروبي بندر امام، كارگران مجتمع البرز شرقي و كارگران خدمات شهري كرمان نيز در اين ماه نسبت به پرداخت نشدن مطالبات خود اعتراض كردند.

هفت‌تپه

كارگران هفت‌تپه، در خردادماه همان سال 96، اعتراضات خود را نسبت به خصوصي‌سازي نادرستي كه انجام ‌شده بود، ادامه دادند. كارگران روغن نباتي قو نيز در همين ماه، به خانه‌هاي خود نرفتند و با در دست داشتن شعارنوشته‌هايي كه روي آن نسبت به «فروپاشي بيش از 300 خانوار كارگري» هشدار داده ‌شده بود به خيابان آمدند.

آغاز اعتراضات هپكو

تيرماه 96 زماني است كه كارگران كارخانه ذوب‌آهن اردبيل به دليل پرداخت نشدن 18 ماه از حقوق خود اعتراض كردند؛ اما يك نام‌آشناي ديگر نيز به جمع معترضان اضافه شد: «هپكو». كارگران اين شركت باسابقه به دليل عدم پرداخت حقوق و وضعيت نامناسب معيشتي كه مي‌گفتند پس از خصوصي‌سازي شركت به وجود آمده نخستين اعتراضات خود را با بستن ريل راه‌آهن جنوب كه از اراك گذر مي‌كند، نشان دادند.

آذرآب

شهريورماه 96 زماني بود كه يك نام ديگر به اعتراضات كارگري اضافه شد. كارگران «آذرآب» همپاي كارگران «هپكو» نسبت به وضعيت معيشتي خود و البته پرداخت نشدن مدت‌دار حقوق و مزاياي خود دست از كار كشيده و اعتراض كردند. اين تجمع نيز به ‌مانند تجمعاتي كه كارگران هپكو انجام دادند با حمله پليس يگان ويژه به خشونت كشيده شد. در همين ماه شهريور 96 بود كه كارگران شركت حمل‌ و نقل بين‌المللي خليج‌فارس به دليل آنچه خصوصي‌سازي شركت و عدم تامين خواسته‌هاي بحق كارگران توسط كارفرما خوانده مي‌شد، مقابل دفتر مركزي اين شركت تجمع كردند.

پاييز پرتجمع

در پاييز 96 اعتراضات و تجمعات كارگري در بيشتر كارخانه‌هاي كشور اوج گرفت. علاوه بر هپكو و آذرآب كه در تمام سه ‌ماهه پاييز 96 بيش و كم تجمعاتي صورت دادند اعتراض كارگران كمباين‌سازي تبريز و تجمع كارگران روغن نباتي نرگس شيراز كه از سه تا شش ماه حقوق دريافت نكرده بودند، از ديگر اعتراضات صورت گرفته بود. كارگران فاز ۱۳ و ۱۴ عسلويه در اعتراض به عدم دريافت ۵ ماه حقوق اعتراض كردند. كارگران كيش چوب كه از ۸ تا ۱۲ ماه حقوق طلب داشتند نيز در اعتراض به عدم رسيدگي به وضعيت‌شان تجمع كردند. حتي در اواخر پاييز 96، كارگران هفت‌تپه نيز به اين جمع اضافه شدند. در آذرماه 96 نيز كارگران كارخانه كيان تاير به دليل نبود امنيت شغلي مقابل نهاد رياست‌جمهوري تجمع كردند و خواستار احقاق حقوق خود شدند.

اوج‌گيري در زمستان 96

داستان زمستان 96 و اعتراضات كارگري به جريان اعتراضات خياباني دي 96 گره مي‌خورد كه بسياري از اقتصاددانان و جامعه شناسان آن را يك اعتراض معيشتي خواندند. در همين زمستان سال 96 است كه اعتراض كارگران هپكو و هفت‌تپه، تداوم مي‌يابد و كارگران تراكتورسازي تبريز به عدم پرداخت ۱۰ ماه از معوقات خود اعتراض مي‌كنند. در اين ميان، اعتراض و تجمع كارگران هفت‌تپه به دو سال بعد مي‌كشد. سال‌هاي 97 و 98 كه با بازداشت شماري از فعالان كارگري نيز همراه است. براي ديگر شركت خصوصي‌سازي شده يعني هپكو، نسخه‌هايي پيچيده مي‌شود كه يكي از آنها خريد محصولات و كالاهاي توليدي اين شركت توسط نهادهاي دولتي است كه البته با وجود دست خالي اين نهادها در زمان بودجه‌ريزي و بلعيدن بيشتر بودجه‌ها در بخش جاري و حقوق و مزايا، جايي براي كارهاي عمراني نمانده است. دولت براي فرونشاندن اعتراضات كارگران هفت‌تپه نيز بخشي از مطالبات اين شركت زيان‌ده را پرداخت كرد؛ اما در دو سال اخير، بسياري از كارگران مي‌گويند مشكلات آنها حل ‌نشده باقي مانده و حتي تشديد نيز شده است. آنها از «غم نان» و «اقتصاد معيشتي» مي‌گويند كه خصوصي‌سازي نادرست و كاهش قدرت خريد بر سر كارگران انداخته و شرايط‌شان را سخت‌تر كرده است.