مسكن 25 متري ساخته نخواهد شد
مسعود تقوي
در حالي شهرداري و دولت طرح توليد خانه‌هاي 25 متري را مطرح كرده‌اند كه آمارها نشان مي‌دهد، بسازوبفروش‌ها و سازندگان حتي به ساخت خانه‌هاي زير 50 متر علاقه‌اي نشان نمي‌دهند، چه رسد خانه‌هاي نصفِ 50 متر. طبق گزارشات وزارت راه و شهرسازي، بين سال‌هاي 1385 تا 1395، ميانگين مساحت خانه‌هايي كه ساخته شده است، 129 مترمربع است. همچنين علي چگني، معاونت مسكن و ساختمان، در گزارش خود در سال 1396 نشان مي‌دهد بيشتر خانه‌هاي ساخته شده در شهر تهران بين 151 تا 180 متر بودند. درواقع، ساخت خانه‌هاي زير 50 متر به صفر ميل مي‌كند. با اين حال، مردم نسبت به اين خانه‌ها اقبال نشان مي‌دهند. در تهران حدود 13 درصد از خانه‌ها زير پنجاه متر هستند و براساس گزارش بانك مركزي، حدود 13 درصد از حجم معمالات به خانه‌هاي زير 50 متر اختصاص دارد. بنابراين، اين خانه‌ها مشتري دارند، ولي كسي نمي‌سازد.
طرح خانه‌هاي 25 متري از آنجايي پيشنهاد شد كه آمار صاحب‌خانگي روز به روز كاهش مي‌يابد. اجاره‌نشيني در سال 1365 در كشور 12 درصد بود. اين عدد در سال 95 به 31 درصد رسيده است. در تهران، بيش از نيمي از مردم اجاره‌نشينند. در وضعيتي كه حتي دولت از مستاجرين حمايت نمي‌كند و افزايش 25 درصدي اجاره‌بها را وجهه قانوني بخشيده است، افراد زيادي امكان صاحب‌خانه شدن را روز به روز دورتر مي‌يابند. براي تعادل بخشيدن به اين اوضاع، مسوولان عقل‌شان را روي هم ريختند و خانه‌هاي كوچك‌تر پيشنهاد كردند تا هم خانه‌هايي بيشتري ساخته شود، هم قيمت براي گروه‌هاي ندار منطقي‌تر شود. اما سخت بتوان اجرايي شدن اين طرح را واقع‌بينانه دانست. يا بهتر است بگوييم، اگر ساخته شود، آينده تاريكي در انتظارمان خواهد بود.
ساخت مسكن 25 متري در چه جاهايي امكان‌پذير است؟ منطقي است كه اين خانه‌ها به مركز - يا مراكز - تهران نزديك‌تر باشند. اما زمين خالي براي ساخت به سختي در چنين مناطقي گير مي‌آيد و اگر زميني هم وجود داشته باشد، ريزدانه است و مناسب ساخت چنين خانه‌هايي نخواهد بود. نامناسب از آن جهت كه نمي‌صرفد در يك زمين دويست- سيصد متري چند خانه 25 متري ساخت. اينطور بگويم، هر خانه يك در لازم دارد. اگر در همان مساحت دو خانه ساخته شود، آنگاه دو در لازم خواهد بود. بنابراين فضاي مشاع به‌طور تصاعدي افزايش پيدا مي‌كند؛ فضايي كه در قراردادها، ارزشي ندارد. از طرف ديگر، ايجاد خانه‌هاي 25متري كه از نور و تهويه مناسب برخوردار باشند، سخت‌تر است و شايد به نورگير بيشتري احتياج داشته باشد كه خود فضاي زيادي مي‌برد. همچنين براي گرمايش و سرمايش شايد بهتر باشد تاسيسات مركزي باشند كه خود اين نيز مساحت زيادي لازم دارد. براين اساس، تمايل سازنده‌ها به خانه‌هاي كوچك، كمتر مي‌شود. مگر آنكه گران‌تر بفروشند.
همچنين، غيرمنطقي است كه سازنده براي يك واحد 25 متري، يك پاركينگِ حداقل 10 متري ايجاد كند. بنابراين خريداران يا بايد ماشين‌هايشان را در خيابان‌هاي همين‌طوري شلوغِ شهر پارك كنند، يا كلا ماشين نداشته باشند. در آن صورت نيز شهرداري بايد حمل و نقل عمومي خوبي در آن منطقه فراهم آورد كه مي‌دانيم در تهران مناطق اندكي هستند كه از خدمات مناسب جابه‌جايي برخوردارند چون زمين‌هايي كه به حمل و نقل عمومي نزديك باشند زياد نيستند، تعداد اين خانه‌ها آنقدر كم خواهد بود كه تاثيري در بازار مسكن نداشته باشد. يا بايد منتظر روزي باشيم كه شهرداري تمام شهر را آسفالت كند و اين خود آلودگي مي‌آورد و شلوغي و الخ. اما حمل و نقل تنها خدمتي نيست كه شهرداري بايد فراهم كند. فضاي سبز بيشتري بايد در دسترس باشد؛ نزديكي به مكان‌هاي اجتماع مانند پارك، پياده‌روهاي عريض‌تر براي اين صاحب‌خانه‌هاي جديد كه ماشين ندارند و امثالهم.
خارج از محدوده‌هاي شهر، زمين‌هاي بيشتري وجود دارد كه بسازوبفروش‌ها مي‌توانند ساختمان‌هاي بزرگ‌تري احداث كنند و با مشكلات كمتري مواجه باشند. ولي تامين پاركينگ يكي از ملزومات چنين خانه‌هايي خواهد بود. كمي مسخره نيست كه براي يك خانه 25 متري، 10 متر پاركينگ ساخته شود؟ علاوه بر اينكه متراژ پاركينگ، قيمت خانه را افزايش مي‌دهد كه با هدف اوليه اين طرح در تناقض است. همچنين مسافت زياد براي كساني كه در تهران كار مي‌كنند، مشكلات زيادي به همراه مي‌آورد. آلودگي و ترافيك تنها يكي از نتايج چنين خانه‌هايي خواهد بود. مهم‌تر از آن، فاصله، فقيركننده است. تصور كنيد براي رسيدن به محل كار، بايد روزانه چند هزار تومان و ساعت‌ها وقت هدر كنيد. براي كساني كه در اين خانه‌ها زندگي مي‌كنند، شايد به صرفه‌تر باشد با افراد ديگر در تهران زندگي كنند. چنان كه اين اتفاق رخ مي‌دهد: در مناطق پايين‌تر تهران گاهي چند خانواده با هم يك خانه اجاره مي‌كنند.
با اين همه، باز بايد به اولين و مهم‌ترين بحث اين متن اشاره كنم. سازنده‌ها اساسا علاقه‌اي به چنين سرمايه‌گذاري‌اي ندارند. درواقع، خيلي از سازنده‌ها خانه را براي سكونت نمي‌سازند كه براي‌شان درصد اجاره‌نشيني و امكان صاحب‌خانگي مهم باشد. براي آنها مسكن به مثابه دارايي است. اينجا اين سوال مطرح مي‌شود: اگر اين خانه‌هاي 25 متري ساخته شود، آيا براي سكونت است يا براي سود و افزايش دارايي؟ در اين باره مطلب ابراهيم‌پور در ميدان با عنوان «نقدي بر طرح خانه‌هاي 25 مترمربعي» را پيشنهاد مي‌كنم.