گروه اجتماعي| «كاملا بي‌طرف» اين تاكيد هميشگي مسوولان و مديران دفاتر مختلف سازمان ملل در پاسخ به رسانه‌هاست و براي همين است كه پرسش به موارد حساسي از جمله آن اتفاقاتي كه در ماه‌هاي گذشته در روابط ميان ايران و افغانستان افتاد و انتظار پاسخ شفاف داشتن از آنها چندان كار ساده‌اي نيست. ماجراي جانباختن چند تن از اتباع افغانستان در مرز و بعد در داخل خاك كشورمان سبب شد كه روزنامه اعتماد در سلسله‌مطالبي به موضوع روابط و سوء‌ظن نيت‌هاي دو طرف به يكديگر بپردازد و در ادامه همين مطالب بود كه به سراغ ايوو فريسن، نماينده كميسارياي عالي آژانش پناهندگان سازمان ملل در ايران رفتيم تا بگويد كه در روابط ميان اين دو همسايه، در چالش‌هاي موجود در رابطه با بحث مهاجران و پناهندگان قانوني و غيرقانوني نقش و جايگاه ميانجي‌گر سازمان ملل كجاست و آيا از نظر او مي‌توان با اصلاح قوانين مربوط به مهاجرت در ايران بهبودي در وضعيت زندگي مهاجران ايجاد كرد؟
فريسن در راستاي سياست‌هاي سازمان ملل البته بر نقش ميزباني ايران تاكيد دارد و آن را «سخاوتمندانه» توصيف مي‌كند اما به هر حال از نظر او هم اين نوع از ميزباني و تعداد مهاجران و پناهندگاني كه راهي ايران شده‌اند آن‌قدر مقياس وسيعي داشته كه تلاش‌هاي مشترك دولت ايران و كميساريا هم ديگر نمي‌تواند با نيازهاي فزاينده‌اي كه ايجاد شده‌اند برابري كند و براي همين است كه از نظر آنها چاره‌اي نيست جز دستگيري نهادهاي بين‌المللي و ديگر كشورها: «جامعه بين‌المللي بايد براي كمك به كاهش بار حمايت از پناهندگاني كه تقريبا به‌طور انحصاري توسط دولت انجام مي‌شود، گرد هم آمده و پشتيباني خود را افزايش دهند.» گفت‌وگوي نماينده كميساريا در ايران را با اين توضيح مي‌خوانيد كه به دليل محدوديت‌هاي ناشي از كرونا، اين مصاحبه به صورت مكتوب انجام شده است.
طي ماه‌هاي گذشته، حداقل دو حادثه جدي
در رابطه با كشته شدن افغانستاني‌ها در مرز و داخل ايران روي داده است كه باعث اختلاف و جدال بين دو كشور شد و نظر رسانه‌ها را به خود جلب كرد. در هر دو صورت، آيا كميساريا نقشي در تحقيق يا ميانجي‌گري بين دو كشور براي يافتن واقعيت داشته است؟
آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد حوزه وظايفي كاملا بي‌طرف و بشردوستانه دارد، نه سياسي. به همين دليل هيچ نقشي در فعاليت‌ها و اقدامات ايران و افغانستان براي يافتن حقيقت نداشته است. ما هم مانند ديگران از زندگي‌هاي از دست رفته بسيار ناراحت هستيم و اين امر را به طرفين انتقال داده‌ايم. ما همچنان آماده خواهيم بود تا در صورت درخواست و در صورتي كه امكانش وجود داشته باشد، از اقداماتي كه مانع از دست رفتن بيشتر جان انسان‌ها مي‌شوند، حمايت كنيم. كميساريا هميشه از كشورهاي عضو در بحث در مورد موضوعات مورد علاقه متقابل
در رابطه با پناهندگان و ساير افراد در حال حركت پشتيباني مي‌كند. اگر تمايل داشته باشند مي‌توانيم از طريق مشاوره و تسهيل امر، از آنها در مباحثات‌شان حمايت كنيم، اما در‌نهايت آنچه براي جامعه جهاني مهم است، شناسايي و رسيدگي به دلايل اصلي چنين جابه‌جايي‌هاي جمعي از محل‌هاي مبدا است.
يكي از انتقاداتي كه داخل خود ايران مطرح مي‌شود اين است كه اكثر مشكلاتي كه بين ايران و افغانستان به وجود مي‌آيد و آسيب پذيرترين افراد يعني پناهندگان يا اتباع خارجي بدون مدرك را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد، اين است كه دولت ما سياست‌هاي روشني براي صدور ويزا و جواز كار براي افغانستاني‌ها ندارد، در حالي كه بخش قابل‌‌توجهي از بازار كار به حضور آنها بستگي دارد. در حل اين مسائل، وضوح مقررات موجود را چقدر موثر مي‌دانيد و آيا اين موضوع (فقدان مقررات روشن ويزا / اجازه كار) را ضعف تلقي مي‌كنيد؟
طي سال‌هاي گذشته، دولت ايران براي بهبود وضعيت افغانستاني‌ها در ايران كارهاي بسياري انجام داده است. به عنوان مثال، در سال 2010 و مجددا در سال 2017، دولت طرحي براي ثبت‌نام افغانستاني‌هاي بدون مدارك اجرا كرد. همچنين روش‌هاي اداري واضحي براي صدور ويزاي ايران و مجوزهاي كاري براي اتباع خارجي وجود دارد. با اين وجود، ما مي‌دانيم كه گروهي از افغانستاني‌ها نمي‌توانند به اين سياست‌ها دسترسي داشته باشند، زيرا بسياري از آنها احتمالا نمي‌توانند هزينه‌هاي مربوط به ويزاهاي كوتاه‌مدت و مجوزهاي كار را بپردازند. اينجا هم بايد بگويم كه كميساريا آماده است تا در صورت درخواست و امكان‌پذيري، در اين زمينه همكاري كند.
به نظر شما چه تغييراتي در وضعيت پناهندگان افغانستاني در ايران در چهار دهه گذشته رخ داده است و آيا فكر مي‌كنيد پاسخگويي بهتر به نيازهاي آنها در ايران يا ساير كشورهاي همسايه كه ميزبان آنها هستند، مستلزم تغيير شرايط است؟
ايران بيش از 40 سال است كه سخاوتمندانه ميزبان افغانستاني‌هايي است كه از درگيري و مشكلات ناشي از آن فرار كرده‌اند. به‌رغم فشارهاي فزاينده اقتصادي، دولت ايران همچنان به سرمايه‌گذاري خود در خدمات مهم به پناهندگان ادامه داده كه آنها را قادر به كسب مهارت كرده و آنها را به آنچه براي ايجاد زندگي جديد در افغانستان كه در صورت امكان بازگشت مجدد نياز است، مجهز كرده است.
نيازهاي بشردوستانه پناهندگان در ايران زياد است و آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد به منظور كمك به پناهندگان با دولت ايران به‌خصوص با اداره كل امور اتباع و مهاجرين خارجي در تهران و استان‌هايي كه پناهندگان زندگي مي‌كنند همكاري مي‌كند. با اين حال، تلاش‌هاي مشترك ما با‌توجه به نيازهاي فزاينده كافي نيست. جامعه بين‌المللي بايد براي كمك به كاهش بار حمايت از پناهندگاني كه تقريبا به‌طور انحصاري توسط دولت انجام مي‌شود، گرد هم آمده و پشتيباني خود را افزايش دهند. اين شامل بودجه بيشتر براي برنامه‌هاي بشردوستانه به نفع پناهندگان و ايرانيان جوامع ميزبان و همچنين ارايه بيشتر اسكان مجدد براي افغانستاني‌هاي ساكن ايران و تسهيل بازگشت داوطلبانه است. جامعه جهاني بايد براي دستيابي به صلح پايدار در افغانستان به همكاري خود با همه عاملين ادامه دهد، زيرا اين امر شرط مهمي براي ترويج بازگشت افغانستاني‌هايي كه به خارج از كشور خود پناهنده شده‌اند، به خانه خود است.
كميساريا از راه‌حل‌هاي راهبردي براي پناهندگان افغانستاني كه در تبديل اين ديدگاه به واقعيت كليدي است، پشتيباني مي‌كند. از زمان راه‌اندازي آن در سال 2012، دولت ايران در اين چارچوب فعاليت و همكاري كرده تا راه‌هايي براي پايان دادن به مشكلات مردم افغانستان بيابد. اما اكنون، همان‌طوركه شرايط سخت‌تر مي‌شود، زمان آن رسيده كه جامعه بين‌المللي از ايران از اهداف بشردوستانه خود حمايت بيشتري كند و حتي كمك‌هاي خود را افزايش دهد.
بيماري همه‌گير كرونا ضربه مهلكي به اقتصاد و شرايط زندگي در سراسر جهان وارد كرده است. اگرچه محدوديت‌هاي مسافرتي براي جلوگيري از هجوم پناهندگان يا پناهجويان همچنان وجود دارد، آيا سازمان ملل متحد و به ويژه سازمان شما برنامه‌اي براي مواجهه با موج جديدي از مهاجران بدون مدرك و پناهندگان از كشورهاي در حال توسعه (حركات رو به جلو) دارد؟ آيا پيش‌بيني خاصي از اوضاع در آينده نزديك داريد؟
كوويد19 هيچ مرز و موانع زباني ندارد. طي ماه‌هاي گذشته، اين ويروس جديد همه - از‌جمله پناهندگان و ديگر بي‌جاشدگان - را تهديد كرده است. در حالي كه پناهندگان به‌طور غيرمتعارف در معرض خطر ابتلا به ويروس نيستند، مشاهده كرده‌ايم كه در بعضي مواقع آنها تاثيرات منفي اجتماعي و اقتصادي را بيشتر احساس مي‌كنند. دليل اين امر اين است كه پناهندگان آسيب‌پذيرتر هستند. به عنوان مثال، آنها بيشتر مستعد از دست دادن شغل خود هستند زيرا بيشتر در شغل‌هاي غيررسمي و پاره‌وقت يا شغل‌هايي كه در آنها دوركاري و فاصله‌گذاري اجتماعي امكان‌پذير نيست كار مي‌كنند. ما از اينكه وضعيت در ايران، براي پناهندگان و ايرانيان، سخت‌تر مي‌شود و مردم براي گذران زندگي دچار مشكل شده‌اند، كاملا آگاه هستيم. ما دولت ايران را براي اينكه باسخاوت امكان تست كرونا، درمان و بستري فاقد هزينه را براي پناهندگان فراهم كرده تحسين مي‌كنيم، چون تا زماني كه همه ايمن نباشند هيچ‌كس ايمن نيست.
كميساريا حمايت خود را از بخش بهداشت ملي ادامه مي‌دهد تا از همه محافظت شود. ما همچنين از دولت در فعاليت‌هاي ديگري مانند بخش‌هاي آموزش و معيشت حمايت مي‌كنيم تا پناهندگان بتوانند در مدتي كه بايد در ايران بمانند از اين خدمات بهره‌مند شوند. علاوه بر اين، اين خدمات به نفع ايرانيان نيز خواهد بود. همه كشورها بايد و مي‌توانند از مرزهاي خود حين اين بحران بي‌سابقه محافظت كنند. در سطح جهاني، كميساريا به دنبال جلب حمايت است تا اين اقدامات منجر به اينكه افراد نتوانند به دنبال امنيت خود در كشور ديگري به جز كشور خودشان باشند، نشده، يا مجبور به بازگشت به موقعيتي خطرناك نشوند. افرادي كه از جنگ يا آزار و اذيت فرار مي‌كنند بايد بتوانند به ايمني و حمايت، از جمله مراقبت‌هاي بهداشتي دسترسي داشته باشند.