آفت مصرف‌گرايي زير پوست شهر
پرديس سياسي| «جامعه‌شناسي مصرف و بازار؛ مطالعه ميداني در هفت بازار تهران» كتابي است به قلم حسين ابوالحسن تنهايي و مريم‌السادات حسيني‌فر كه به همت انتشارات انديشه احسان در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است. اين كتاب كه برآمده از پايان‌نامه دكتراي مريم‌السادات حسيني‌فر است، در يك پژوهش ميداني و نظريه زمينه‌اي به تحليل رفتار مصرفي شهروندان در پايتخت كشور پرداخته است. كتاب در پنج فصل اصلي سامان يافته است كه همراه با عكس و نمودار به پرسش چرايي مصرف‌گرايي در تهران پاسخ مي‌دهد. در ادامه مروري اجمالي بر فصل‌ها و مطالب كتاب مي‌اندازيم.
مفاهيم جامعه‌شناسي مصرف
مولفان كتاب در فصل نخستين براي ايجاد آمادگي ذهني مخاطبان به توضيح مهم‌ترين مفاهيم در جامعه‌شناسي مصرف پرداخته‌اند. وقتي كه ما از جامعه‌شناسي مصرف صحبت مي‌كنيم دقيقا منظورمان و نقطه تمركزمان بر كدام يك از مفاهيم رفتاري و اجتماعي است؟ به عبارت ديگر مصرف به چه معناست و چرا براي يك فعال حوزه علوم اجتماعي پديده مصرف كردن مي‌تواند داراي اهميت و معنا باشد؟ در بخشي از اين فصل در چرايي مهم شدن مصرف‌گرايي براي علوم اجتماعي اين طور مي‌خوانيم: «واژه مصرف‌گرايي مفهومي اقتصادي نيست، بلكه واژه‌اي است كه بر رسم، آيين و راه و روشي در زندگي دلالت مي‌كند كه وجود انسان را فراگرفته و به طور كلي هر گونه زياده‌روي در كميت و اتلاف منابع را شامل مي‌شود.»
نظريه‌هاي مصرف
پس از تعاريف مفاهيم در فصل اول، مولفان در فصل دوم كه حجم قابل توجهي از كتاب را به خود اختصاص داده است به نظريه‌هاي مصرف مي‌پردازند و مصرف را در افق فكري متفكران اجتماعي مورد بررسي قرار مي‌دهند. بررسي آثار متفكران در سه دوره يعني مدرنيته مياني، مدرنيته در گذار و مدرنيته اخير تفكيك شده‌اند و به اين ترتيب در نظريه‌پردازان مدرنيته مياني انديشه‌هاي كارل ماركس(از جمله مفهوم بيگانگي)، ماكس وبر و جرج زيمل مورد بررسي قرار گرفته‌اند و در ادامه انديشه افرادي چون تورستاين ويلن، هربرت ماركوزه، آدورنو و هوركهايمر، اريك فروم و هربرت بلومر در نظريه‌پردازان مدرنيته در گذار بررسي شده و انديشه افرادي چون پير بورديو، اروينگ گافمن، ميشل فوكو، آنتوني گيدنز و ريچارد پيترسون نيز در نظريه‌پردازان مدرنيته اخير مورد واكاوي قرار گرفته است.
رويكردهاي پژوهشي
پس از مباحث نظري در فصل‌هاي اول و دوم مولفان در فصل سوم سراغ روش پژوهش رفته‌اند و به توضيح روش‌هاي مورد استفاده در اين تحقيق مي‌پردازند. در ادامه اين فصل جامعه آماري پژوهش، روش‌هاي تحليل داده‌ها و گام‌هاي پيمودن مسير تحقيق براي خوانندگان تشريح مي‌شود. «بازار بزرگ تهران، مركز خريد مريم در بازار تهران، مركز خريد قائم در شمال تهران، مركز خريد گلديس در غرب تهران، مركز خريد سپيد در شرق تهران، بازار محلي عبدل‌آباد در جنوب تهران و مركز خريد پرديس كيان در عبدل‌آباد» هفت بازار انتخابي محققان براي اين پژوهش معرفي مي‌شوند. علاوه بر اين خريد از دستفروشان مترو نيز به عنوان شكل ديگري از خريد مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
مصرف‌گرايي در بازارهاي تهران
فصل چهارم كتاب به داده‌هاي گردآوري شده در روند پژوهش اختصاص دارد و براي درك بهتر، مولفان از عكس و جدول نيز استفاده كرده‌اند. تحليل موقعيت مراكز خريد انتخابي، مراحل ساخت نظريه زمينه‌اي، توضيح مقولات مصرف‌گرايي، مدگرايي، برندگرايي، رواج كالاهاي ارزان، تقليد، آگاهي، تعدد و گستره روابط، به رخ كشيدن، زمان، فضاي فروش، توضيح و رسيدن به مدل‌هاي پارادايمي مرتبط با اين مقولات و در نهايت معرفي «هويت‌نمايي و مصرف‌گرايي» به عنوان مقوله هسته‌اي از جمله مطالب اين بخش را تشكيل مي‌دهد. مولفان بر اساس داده‌هاي به دست آمده بيان مي‌كنند كه كنش پيوسته ناشي از پديده هويت‌نمايي در كنار ساير عناصر مطرح شده در طيفي از مصرف قابل بيان است و كنشگران هويت خود را با كالاهايي كه مصرف مي‌كنند به هفت گونه به نمايش مي‌گذارند. اين هفت شكل عبارتند از: مصرف مبتني بر برند، مصرف نمايشي يا متظاهرانه، مصرف مبتني بر مد يا مدگرايانه، مصرف بساطي، مصرف منزلتي، مصرف سليقه‌اي و مصرف كالاهاي ضروري.
مصرف‌گرايي: گونه‌ها، پيامدها و راهكارها
فصل پنجم به روال معمول پژوهش‌هايي از اين دست به تفسير داده‌ها و نوعي نتيجه‌گيري اختصاص يافته است. در اين بخش مولفان با رجوع به تاريخچه مصرف‌گرايي در كشور از دوران پهلوي به بعد و در كنار آن با اتكا به چارچوب نظري پژوهش به تفسير داده‌ها مي‌پردازند. در بخشي از اين فصل مي‌خوانيم: «مصرف به خودي خود مساله نيست، بلكه مصرف‌گرايي مساله است؛ مصرفي كه با خريد و دور ريختن هر چه بيشتر همراه است، مبتني بر انتخاب و آگاهي و نياز نيست و پيامدهايي چون به تاخير انداختن توسعه و توسعه پايدار، ايجاد زباله‌هاي غير قابل بازيافت و مضر براي محيط زيست، به خطر افتادن سلامت انسان، تبديل شدن برخي كشورها به زباله‌دان و حياط خلوت و تبديل محيط زيست آنها به كشورهاي ناسالم، مصرف‌گرايي در زمينه آب و منابع طبيعي و خطرات كمبود و تخريب ناشي از آن، مصرف‌گرايي در زمينه كالاهاي وارداتي، از دست دادن خلاقيت و فاعليت انسان، تبديل شدن انسان به موجودي منفعل، خميري و منقاد را به همراه دارد.» كتاب «جامعه‌شناسي مصرف و بازار» به قلم حسين ابوالحسن تنهايي و مريم‌السادات حسيني‌فر به همت انتشارات انديشه احسان در 258 صفحه، با شمارگان 500 نسخه و قيمت 51 هزار تومان در اختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است.