بيستم شهريور ماه بود كه «اعتماد» در گزارش «بچه‌هاي افغان پشت درهاي مدرسه مانده‌اند» به نقل از دو سازمان بزرگ مردم‌نهاد يعني جمعيت امام علي و شبكه ياري كودكان كار، به اين موضوع پرداخت كه به‌رغم روند ثبت‌نام كودكان اتباع خارجي حتي بدون كارت اقامت، امسال با رويه تازه وزارت كشور و دفاتر كفالت، تعدادي از كودكان افغان در مدارس ايراني ثبت‌نام نمي‌شوند. تقريبا 10 روز بعد رضوان حكيم‌زاده، معاون ابتدايي وزير آموزش و پرورش در گفت‌وگو با «اعتماد» تاييد كرد كه مشكلاتي ايجاد شده بوده اما پس از پيگيري‌هاي مجدد از دفتر رهبري وارد عمل شده‌اند و دستورالعمل ثبت‌نام در مدارس را به تمامي مناطق ارسال كرده‌اند. او مي‌گويد اگر همچنان موردي از نبود همكاري براي صدور كارت در دفاتر كفالت وجود داشته باشد از طريق قانوني قابل پيگيري است. حكيم‌زاده در آغاز سال تحصيلي پرهياهوي 1400-1399 در اين گفت‌وگو در مورد روند شناسايي و حل مشكل كودكان بازمانده از تحصيل و يا دانش‌آموزاني كه دسترسي به سامانه شاد ندارند هم توضيح داده است.
در مدتي كه از آغاز رسمي سال تحصيلي گذشته آمار دانش‌آموزاني كه در مقطع ابتدايي ثبت‌نام كرده‌اند چقدر بوده و آيا با پيش‌بيني‌هاي‌تان مطابقت داشته يا خير؟
تا الان حدود يك ميليون و 483 هزار و 23 دانش‌آموز در كلاس اول و در دوره ابتدايي 8 ميليون و 372 هزار و 709 دانش‌آموز را ثبت‌نام كرده‌ايم كه در مجموع تا الان حدود 1.26 درصد نسبت به دانش‌آموزان ابتدايي سال قبل افزايش داشته‌ايم. امسال براي اولين بار زودتر از هميشه از ثبت احوال آمار گرفتيم و طبق آن آمار، موارد 6 سال تمام ما يك ميليون و 479 هزار و 203 نفر بود كه تا الان 2 هزارم درصد تعداد لازم‌التحصيل‌هاي 6 سال تمام ما بيشتر است البته فعلا نرخ ناخالص را داريم. ليستي را براي استان‌ها آماده كرده‌ايم به تفكيك مناطق هم گرفته‌ايم؛ نرخ ناخالصي برخي مناطق بالاي صد است و اغلب مناطق كشور ما در نرخ ناخالص مشكلي ندارند. اما براي اينكه نرخ خالص دست‌مان بيايد بايد فهرستي كه ثبت احوال داده را ظرف اين هفته با ليست نهايي سناد (سامانه نام‌نويسي الكترونيكي دانش‌آموزان) چك كنيم. ممكن است هنوز اطلاعات بخشي از مدارس به سناد منتقل نشده باشد و اين تعداد افزايش پيدا كند. با توجه به روندي كه تا كنون ديده‌ايم فكر مي‌كنم كه تفاوت چنداني با سال گذشته نداشته باشيم و اميدواريم كه تعداد بيشتري هم ثبت‌نام كرده باشند.
آخرين باري كه صحبت كرديم (اوايل خرداد) گفتيد كه تعدادي از دانش‌آموزان، مثلا حدود هزار نفر در تهران، پيداي‌شان نيست كه احتمالا حاصل برخي جابه‌جايي‌هاي خانوار‌ها هم بوده است. در حال حاضر اطلاعي داريد كه چه ميزان از دانش‌آموزاني كه در سيستم آموزش و پرورش بوده‌اند همچنان ديگر ردي از آنها نيست؟
ببينيد من گفتم كه برخي دانش‌آموزان بازمانده از تحصيل ما، وقتي اطلاعات اسمي‌شان را مي‌فرستيم ممكن است در آن منطقه‌اي كه مربوط به محل تولدشان بوده ديگر حضور نداشته باشند. چون در كشورمان سيستم تنظيم مهاجرت بين شهري را نداريم و اين اطلاعات به صورت نظام‌مند در جايي ثبت نمي‌شود. ممكن است يك دانش‌آموز مثلا جزو مواليد سيستان و بلوچستان باشد و جزو آمار اسمي آن منطقه باشد اما به تهران يا مثلا گلستان مهاجرت كرده باشد و گاهي به خاطر اين جابه‌جايي‌هايي كه ثبت نمي‌شوند، ممكن است برخي از آنها در منطقه تولدشان خارج از دسترس باشند اما در منطقه ديگري ادامه تحصيل بدهند. ما امسال با توجه به همكاري با ثبت احوال و با توجه به زمان خوبي كه در دست داريم، بتوانيم وضعيت تمامي دانش‌آموزاني كه به هر دليلي جزو ليست نيستند را مشخص كنيم. سال گذشته يك كار پژوهشي هم روي شناسايي بازماندگان از تحصيل و دلايلش انجام داديم كه بر اساس آن نتايجي كه به دست آورديم بتوانيم رصد بهتري روي اين دانش‌آموزان داشته باشيم.
يك مساله جدي كه امسال به وجود آمد و سازمان‌هاي مردم‌نهاد را هم نگران كرده اين است بنا به مواردي كه ديده‌اند، امسال برخلاف چند سال گذشته «فرمان» اجرا نمي‌شود و به نظر مي‌رسد از سمت وزارت كشور جلوي ورود بچه‌هاي افغان بدون اوراق هويت به سيستم آموزشي كشور گرفته مي‌شود. دفاتر كفالت برگه‌هاي مورد نياز آموزش و پرورش براي ثبت‌نام را به بچه‌ها نمي‌دهند و... چقدر در جريان اين ماجرا هستيد؟
اين اشكال به هنگام ثبت‌نام پيش آمده بود كه ما با توجه به فرمان مقام معظم رهبري و با اعتقادي كه خودمان داريم كه آموزش حق كودك است، به صورت جدي پيگيري كرديم. ما هم البته ملاحظات امنيتي اين ماجرا را درك مي‌كنيم اما معتقديم كه براي كنترل فرآيندي مثل مهاجرت غيرقانوني، كودكان نبايد تنبيه شوند و راهكار اين قضيه را در محروم كردن كودكان از آموزش نمي‌بينيم. پيگيري‌هايي انجام شد از جمله مجددا از دفتر مقام معظم رهبري پيگيري كرديم كه نمي‌دانم آخرين دستورالعملي كه ارسال شده است را ديده‌ايد يا نه كه در آن مشكل برطرف شده و در حال حاضر مشكلي در ثبت‌نام اين دسته از دانش‌آموزان نداريم. اگر هم موردي باشد پيگيري مي‌كنيم تا مشكل‌شان حل شود.
اين دستورالعملي كه مي‌گوييد كي و از كجا آمده؟
دستورالعمل را مركز بين‌الملل ما براي تمام مناطق فرستاد. حدود يك ماه پيش يا 20 روز قبل بايد ارسال شده باشد.
از صحبتي كه ما با انجمن‌ها داشتيم و گزارش‌هايي كه دادند تقريبا يك هفته مي‌گذرد.
بله، گفتم اشكالاتي پيش آمده بود كه پيگيري كرديم. اگر الان هم مواردي به صورت سليقه‌اي برخورد مي‌شود قابل پيگيري هستند اما دستورالعمل كلي مبتني بر ثبت‌نام دانش‌آموزان است.
آمار بيش از 3 ميليون دانش‌آموزي كه دسترسي به شاد ندارند و ممكن است جمعيت قابل توجهي از آنها تبديل به بازماندگان از تحصيل شوند، چند وقتي است كه در رسانه‌ها محل بحث شده. براي اين تعداد چه فكري داريد؟
بله، اين آماري است كه خودمان استخراج كرديم. بر اساس قابليت‌هاي سامانه شاد اين امكان وجود دارد كه آمارمنطقه به منطقه و مدرسه به مدرسه دانش‌آموزاني كه با كد ملي در شاد ثبت‌نام كرده‌اند را داشته باشيم. بر اساس بررسي‌هايي كه انجام شد، حدود 4 ميليون و 718 هزار دانش‌آموز سال گذشته جزو بستر شاد نبودند. تعدادي از اينها به دليل عدم دسترسي به اينترنت و زيرساخت‌هاي فناوري جزو آمار نبودند يعني حتي اگر گوشي هم داشتند به خاطر نبود زيرساخت نمي‌توانستند به سامانه بپيوندند. 500 هزار نفر هم جزو دانش‌آموزان اتباع ما هستند. اما آن دسته از دانش‌آموزان كه به دليل نداشتن تبلت و يا گوشي عضو نشدند تعدادشان 255 هزار دانش‌آموز است كه به تفكيك مناطق و استان‌ها شناسايي شده‌اند و اقداماتي انجام شد تا بشود براي آنها امكاناتي فراهم كرد. جلساتي هم با خيرين مدرسه‌ساز داشتيم و خواهش كرديم با توجه به شرايط فعلي، بخشي از آورده‌هايي كه براي ساخت مدارس گذاشته مي‌شود را در قالب تبلت در دست دانش‌آموز بگذاريم. اما با توجه به اينكه ما به عنوان وزارت آموزش و پرورش وظيفه داريم كه شرايط آموزش را براي همه دانش‌آموزان فراهم كنيم. در برنامه جامعي كه تهيه كرديم، بسترهاي متعددي را تعريف كرده‌ايم. خب خيلي از مناطقي كه دسترسي ندارند در واقع مناطق دوردست يا مناطق روستايي- عشايري ما هستند كه سال گذشته هم آموزش آنها را به صورت حضوري برگزار كرديم و يا از طريق اعزام راهبران و برنامه‌هاي تلويزيون آنها را تحت پوشش قرار داديم. امسال هم مسووليت مدير مدرسه است كه مطمئن شود تك تك دانش‌آموزان به يكي از بسترهاي آموزش حضوري يا غيرحضوري اعم از شاد، تهيه درسنامه‌ها و اعزام راهبران يا برنامه‌هاي تلويزويون دسترسي داشته باشند. جريان آموزش هيچ كودكي نبايد قطع شود. البته مطلوب ما اين است كه تمامي كودكان بتوانند از امكانات فناوري استفاده كنند. سازمان‌هايي هم در همين زمينه وارد عمل شده‌اند. در مورد دانش‌آموزان زير پوشش كميته امداد در گام اول بنياد مستضعفان اعتباري اختصاص داد، براي تعداد ديگري از دانش‌آموزان وزارت رفاه مساعدت كرد كه آمار و اطلاعات كامل دانش‌آموزان ساكن مناطق محروم را كه دسترسي به اينترنت در محل زندگي‌شان فراهم بود اما گوشي نداشتند را به آنها داديم. اقداماتي را هم بانك ملي انجام داده است و به همين شكل اميدواريم تعهداتي كه ساير سازمان‌ها و دستگاه‌ها دارند هم انجام شود. نداشتن تبلت البته اصلا به اين معنا نيست كه آموزش بچه‌ها قطع مي‌شود اما اينكه همه به اين وسايل دسترسي داشته باشند مي‌تواند شرايط عادلانه‌تري را براي دسترسي به آموزش برابر فراهم كند.
بر اساس بررسي‌هايي كه انجام شد، حدود 4 ميليون و 718 هزار دانش‌آموز سال گذشته جزو بستر شاد نبودند.