جنگ كريمه
مرتضي ميرحسيني
جنگ معروف كريمه اكتبر 1853 در چنين روزي آغاز شد اما اختلافات بين روسيه و عثماني سابقه‌اي بسيار طولاني‌تر داشت و دست‌كم به سال‌هاي فرمانروايي پتر كبير برمي‌گشت. روند تدريجي اما بي‌توقف ضعف دولت عثماني در مقابل بالندگي سياسي و نظامي و اقتصادي امپراتوري روسيه به تنش و تضاد ميان دو طرف دامن مي‌زد و تعارض منافع معمول ميان دو همسايه را به دشمني تبديل مي‌كرد.
ايجاد و بعد توسعه و تقويت ناوگان روسيه در درياي سياه هم سايه‌اي تيره بر روابط بين آنها انداخت و حوادث را به مسيري برگشت‌ناپذير سوق داد. جنگ كريمه با تجاوز روسيه كه از برتري نظامي خود مطمئن بود شروع شد، اما دخالت فرانسه و انگليس در حمايت از دولت عثماني ماجرا را پيچيده‌تر كرد و محاسبات و پيش‌بيني‌هاي متجاوز را به هم ريخت.
روس‌ها هم برتري اوليه خودشان را از دست دادند و هم در ادامه جنگ به تنگنا افتادند و در وضعيت كاملا دفاعي فرو رفتند. درگيري‌ها تا اواخر مارس 1856 طول كشيد و سرانجام با شكست و عقب‌نشيني نيروهاي روسيه پايان يافت. امپراتوري تزاري موقتا و به ظاهر از ادعاهايي كه درباره بخشي از قلمرو عثماني داشت دست كشيد و به اجبار و اكراه، تماميت ارضي اين دولت را به رسميت شناخت.
جنگ كريمه به دليل درگير شدن چند دولت و نيز نتايج آن يكي از مهم‌ترين جنگ‌هاي قرن نوزدهم شناخته مي‌شود. البته آتش آن ابتدا در بالكان شعله كشيد و فقط مراحل پاياني آن، بعد از ضد حمله عثماني و متحدانش در شبه جزيره كريمه روي داد اما چون سرنوشت نهايي جنگ در كريمه رقم خورد آن را جنگ كريمه ناميدند. جز ادعاهاي ارضي و توسعه‌طلبي روس‌ها، مساله اقليت‌هاي مسيحي ساكن در قلمرو دولت عثماني هم يكي از عوامل موثر در افزايش تنش و خصومت بود و در تصميم‌گيري تزار و مشاورانش براي مواجهه با باب عالي استانبول تاثير زيادي داشت.
جالب اينكه متحدان دولت عثماني، خودشان با هم رقابت و اختلاف داشتند و تنها عاملي كه آنان را در آن مقطع كنار يكديگر نگه مي‌داشت اشتراك نظر درباره ضرورت متوقف كردن روس‌ها بود. اوج جنگ به ماه‌هاي پاياني آن به دوره مشهور به روزهاي محاصره سواستوپول برمي‌گشت كه 11 ماه طول كشيد. لئو تولستوي كه آن زمان 27 سال داشت يكي از شاهدان اين دوره از جنگ بود و در محاصره سواستوپول هم حضور داشت. مجموعه داستان‌هاي سواستوپول كه چند سال بعد منتشر و يكي از اولين كارهاي حرفه‌اي و جدي تولستوي در نويسندگي محسوب مي‌شد حاصل اين تجربه اوست.
فلورانس نايتينگل هم كه پايه‌گذار پرستاري به سبك جديد شناخته مي‌شود يكي از اعضاي كادر درمان نيروهاي انگليسي در جنگ كريمه بود و مي‌گويند نخستين بار، اصلاحات و برنامه‌هاي ابتكاري‌اش را در درمانگاه صحرايي انگليسي‌ها به اجرا گذاشت. جنگ كريمه اولين جنگ بزرگي بود كه چند خبرنگار حوادث آن را ثبت و گزارش مي‌كردند و از اين رو اخبار آن تقريبا به روز- و گاهي همراه با عكس- در روزنامه‌ها منتشر مي‌شد. همچنين ناگفته نماند كه فشار جنگ به خزانه امپراتوري روسيه و افزايش هزينه‌ها بسيار فراتر از محاسبات اوليه طراحان جنگ، مشكلات مالي زيادي را براي روس‌ها به دنبال داشت و همين مشكلات هم بود كه آنان را به فروش ناحيه آلاسكا راضي كرد. امريكايي‌ها سال 1867 آلاسكا را به قيمت 7 ميليون و 200 هزار دلار از امپراتوري روسيه خريدند.