ديپلماسي واكسن

امريكا و شوروي در دوران جنگ سرد در حوزه‌هاي مختلف فناوري با يكديگر رقابت تنگاتنگي داشتند. اما نماد اين رقابت، مسابقه دو كشور در حوزه هوافضا بود. حال تصور كنيد مرگ و زندگي ميليون‌ها انسان در سراسر جهان به همين رقابت ميان ابرقدرت‌ها بستگي داشت. در حال حاضر توليد و توزيع جهاني واكسن كرونا  همين قدر حياتي و مهم است.تلاش كشورها براي دستيابي به واكسن كه ذاتا با رقابت همراه است در نحوه اثرگذاري كرونا روي توازن قدرت و اعتبار جهاني بسيار تعيين‌كننده است. اين مساله براي دولت جو بايدن يك فرصت راهبردي محسوب مي‌شود. با روشن‌تر شدن چشم‌انداز توليد واكسن، توجه ناظران به ديپلماسي مبتني بر واكسن بيشتر جلب مي‌شود. چين چندين واكسن را به مرحله آزمايش‌هاي نهايي رسانده است. هفته گذشته شركت امريكايي فايزر و شريك آلماني‌اش بيوان‌تك اعلام كردند واكسني توليد كرده‌اند كه در آزمايش‌هاي مرحله سوم تا 90 درصد كارايي داشته است. روز دوشنبه، يك شركت امريكايي ديگر به نام مودرنا اعلام كرد واكسني توليد كرده كه در تحليل‌هاي اوليه 5/94 درصد اثربخش بوده است. اكنون براي امريكا و ديگر كشورهاي ثروتمند جهان، نوري در انتهاي دالان ديده مي‌شود و احتمال دارد فناوري بتواند در سال آينده ميلادي بر كرونا غلبه كند. اما بقيه كشورهاي جهان چه مي‌شوند.  بسياري از كشورهاي در حال توسعه براي خريد و تحويل واكسن به مردم خود با چالش‌هاي بسيار بزرگي روبه‌رو هستند. بسياري از كشورهاي ثروتمند و پيشرفته ابتدا با قدرت اقتصادي خود همه واكسن‌هاي توليدشده را احتكار مي‌كنند. در نتيجه احتمال دارد به جايي برسيم كه در اين كشورها خطر بيماري تا حد زيادي كم شود اما در منطقه به اصطلاح «جنوبي» جهان، بيماري گسترش يابد  بنابراين توزيع واكسن در سراسر جهان از نظر انساني بسيار مهم و حياتي است. از نظر اقتصادي نيز بسيار مهم است چراكه اگر بخش‌هاي بزرگي از جهان همچنان درگير كرونا باشند، نمي‌توان اقتصاد جهان را احيا كرد. در حوزه ژئوپليتيك نيز اين مساله بسيار حياتي است چرا كه هر كسي كه ادعاي پيشتازي داشته باشد، مي‌تواند در حوزه قدرت نرم و نفوذ ديپلماتيك دستاوردهاي گسترده‌اي براي خود به ارمغان بياورد.  چين از اين مساله باخبر است؛ به همين دليل است كه هكرهاي اين كشور به شكلي بسيار تهاجمي به شركت‌هاي دارويي غربي و تحقيقات آنها در حوزه كوويد 19 حمله كردند حتي با اينكه دانشمندان چيني همزمان مشغول توسعه واكسن خودشان هستند   شي‌جين‌پينگ، رهبر چين اعلام كرده كشورش واكسن‌هاي توليد شده را به مثابه «كالاي عمومي جهاني» مي‌بيند و قول مي‌دهد تا سقف 2 ميليارد دلار به كشورهاي در حال توسعه كمك كند تا در دريافت واكسن مشكلي نداشته باشند. شركت‌هاي چيني مثل سينوواك بيوتك، كان‌سينو بيولوجيكس و سينوفارم گروپ مشغول آزمايش واكسن‌هاي خود در امارات، برزيل، پاكستان و ديگر كشورها هستند. اين شركت‌ها قراردادهايي را با اندونزي و فيليپين و چند كشور ديگر منعقد كرده‌اند تا پيش از همه واكسن را به آنها بفروشند. چين تلاش مي‌كند برند خود را بازسازي كند البته نه به عنوان يك حكومت استبدادي غيرمسوول كه عامل شيوع ويروس بوده بلكه به عنوان يك ابرقدرت در حوزه  فناوري كه به اين همه‌گيري پايان مي‌دهد. اين كشور تلاش مي‌كند گستره «جاده ابريشم سلامت»  خود را كه بخشي از پروژه «كمربند و جاده» (جاده ابريشم جديد) است  به كشورهاي در حال توسعه برساند. پكن ممكن است از جذابيت واكسن براي رسيدن به اهداف راهبردي و ملموس‌تر خود استفاده كند: مثلا به كشورهاي همسايه يادآوري كند هزينه بالقوه درگير شدن با پكن در درياي جنوبي چين چقدر مي‌تواند سنگين باشد. در حوزه ديپلماسي مبتني بر واكسن، چين از مزيت‌هاي مهمي برخوردار است. اگرچه بسياري از واكسن‌هاي توليد چين پيچيدگي چنداني ندارند اما توليد، ذخيره‌سازي و توزيع آنها بسيار ساده است. شايد واكسن‌هاي چيني در امريكا و اروپا نتواند استانداردهاي لازم را كسب كند اما اين مساله در مورد كشورهاي در حال توسعه چندان مشكل‌ساز نمي‌شود. در نهايت از آنجا كه پكن ظاهرا(بر اساس آمار خودش) توانسته شيوع بيماري را در داخل تا حد زيادي كاهش دهد  در زمينه صادرات توليدات اوليه اختيار عمل بيشتري خواهد داشت. با اين حال پكن همچنان با چالش‌هاي جدي روبه‌روست. اين كشور در طرح‌هاي كمك‌رساني قبلي بر خلاف تبليغات گسترده‌اي كه داشته بيش از حدي كه بتواند، وعده داده و نتوانسته به آنها عمل كند. واكسن‌هاي ضعيف‌تر يا آنهايي كه با عجله وارد خط توليد شده‌اند، ممكن است نسبت به تبليغات چين اثربخشي كمتري داشته باشند يا خطرناك‌تر باشند.
دولت شي مي‌تواند متكبرانه عمل كند و در ازاي ارسال واكسن خواستار دريافت امتيازات غيرمعمول شود؛ اين وسوسه‌اي است كه يك رژيم استبدادي و زورگو سخت بتواند در برابر آن مقاومت كند به ويژه زماني كه همه انتقادها متوجه آن بوده است. وضعيت در امريكا به چه صورت است؟ با توجه به نتايج اميدواركننده واكسن‌هاي توليدشده در شركت‌هايي امريكايي به نظر مي‌رسد واشنگتن بتواند از اين سناريوي كابوس‌وار قسر در برود: اينكه تا مدت‌ها چين تنها دارنده واكسن كرونا باشد و امريكا آن را نداشته باشد. اگرچه دولت امريكا با سياست ملي‌گرايانه و برد- باخت دونالد ترامپ در حوزه واكسن تلاش‌هاي چند جانبه براي توليد و توزيع جهاني واكسن را ناديده گرفته است  اما اين بدان معنا نيست كه امريكا  در اين تلاش‌ها  نقشي ندارد. شركت‌هاي مستقر در امريكا موافقت كرده‌اندكه درنهايت بخشي از چند ميليارد دوز واكسن را براي محافظت از مردم سراسر جهان به بازار عرضه كنند. خيرين امريكايي به ويژه بنياد بيل گيتس در تامين مالي اين تلاش‌ها مشاركت دارند حتي در اين صورت نيز امريكا خود را از نظر ديپلماتيك در شرايط دشواري قرار داده است. دولت امريكا نمي‌تواند به واسطه اقدامات شركت‌هاي دارويي و خيرين براي خود امتياز ژئوپليتيكي چنداني به دست بياورد به ويژه با توجه به اينكه ترامپ علنا در قبال كوويد 19رويكرد «همسايه‌ات را فقير كن» را اتخاذ كرده است  البته امريكا تا وقتي نتواند همه‌گيري را  دركشور خود مهار كند،  قادر نيست  به جهان كمك كند و عمليات كمك به توليد واكسن در دولت ترامپ نيز در نهايت به نفع جهان تمام مي‌شود چراكه مسيرهاي قانوني و مالي براي توسعه واكسن در امريكا را تسهيل مي‌كند. اما اگر واشنگتن نتواند ثابت كند كه قادر است در مورد مهم‌ترين چالش جهاني، كاتاليزوري براي اقدام جمعي باشد درنهايت مجبور مي‌شود بهاي ژئوپليتيك آن را بپردازد. براي دولت بايدن ساده‌ترين راه اين است كه بار ديگر از سازمان بهداشت جهاني حمايت كرده و به برنامه كوواكس  بپيوندد؛ برنامه‌اي جهاني كه تلاش مي‌كند با احتكار واكسن مقابله كرده و دو ميليارد دوز واكسن را تا پايان سال 2021 در سرتاسر جهان توزيع كند. بايدن همچنان مي‌تواند پا را فراتر گذاشته و ائتلافي از دموكراسي‌هاي پيشرفته جهان به وجود بياورد و همگي تعهد دهند توسعه، توزيع عادلانه و تامين مالي سخاوتمندانه واكسن را تسهيل كنند. اين امر مستلزم همكاري نزديك با هند است. هند  نه تنها يكي از مهم‌ترين كشورهاي در حال توسعه جهان محسوب مي‌شود بلكه از قدرت‌هاي دنيا در حوزه توليد واكسن است. مي‌توان از چين نيز براي پيوستن به اين ائتلاف دعوت كرد. اگر قبول كند، مبارزه با كوويد 19 به يك حوزه همكاري ميان قدرت‌هاي بزرگ جهان تبديل مي‌شود. اگر هم دعوت را نپذيرد، ممكن است خودش منزوي شود. اين برنامه مي‌تواند هزينه‌هاي خود را تامين كند. برآوردهاي شركت راند نشان مي‌دهد توزيع واكسن كرونا در كشورهاي كم ‌درآمد 25 ميليارد دلار هزينه دارد اما امريكا و ديگر كشورهاي ثروتمند جهان در صورت استمرار بحران كرونا در كشورهاي در حال توسعه 119ميليارد دلار از بهره‌وري خود را از دست مي‌دهند. تازه اين از منظر اقتصادي است. موفق‌ترين ابتكار انساني امريكا در قرن حاضر يعني طرح اورژانسي رييس‌جمهور براي كمك به جلوگيري از ايدز جان ميليون‌ها نفر را در آفريقا نجات داد و چهره امريكا را در دوره رياست‌جمهوري جورج دابليو بوش تقويت كرد. امروز نيز امريكا مي‌تواند نفوذ خود  در جهان را با رهبري يك  برنامه  واكسيناسيون جهاني جاه‌طلبانه گسترش دهد. شايد احمقانه به نظر برسد اگر بگوييم مبارزه  با كوويد 19 در سياست جهاني تا اين حد تاثيرگذار است اما در جهاني كه تا اين حد رقابتي شده اين واقعيت تلخ وجود دارد. اگر دولت بايدن مي‌خواهد اعتبار امريكا در جهان را بازيابي كند و جان انسان‌ها را در اين فرآيند نجات دهد، ديپلماسي مبتني بر واكسن بهترين نقطه براي شروع  است.
منبع:   بلومبرگ