استان لرستان يكي از استان‌هاي غربي كشور است كه تنوع گياهي و جانوري كم‌نظيري دارد. منطقه حفاظت شده اشترانكوه لرستان كه وسعت آن بالغ بر ۸۰ هزار هكتار است، با حضور درياچه گهر و در عين حال حدود ۶۰۰ گونه گياهي و ۲۷۴ گونه جانوري يكي از عرصه‌هاي منحصربه‌فرد طبيعي سرزمين ما است. منطقه حفاظت شده سفيدكوه هم كه وسعتي حدود ۷۰ هزار هكتار دارد، به واسطه توپوگرافي خاص و رودخانه‌هاي پرآبي مانند كشكان و كريه از ۲۷۲ گونه گياهي و ۱۳۸ گونه جانوري ميزباني مي‌كند.
از سوي ديگر «منطقه شكار و صيد ممنوع تالاب‌هاي پلدختر»، «منطقه شكار و صيد ممنوع قاليكوه اليگودرز»، «منطقه شكار و صيد ممنوع گرين الشتر»، «منطقه شكار و صيد ممنوع چهارشاخ نورآباد»، «منطقه شكار و صيد ممنوع هشتادپهلو»، «تالاب بيشه دالان بروجرد»، «تالاب تنوردر درود» به همراه يك اثر طبيعي ملي با عنوان «غار ماهي كور» همگي نمونه‌هايي ارزشمند از طبيعت منحصربه‌فرد لرستان هستند كه در عين زيبايي، دشواري‌ها و البته دغدغه‌هاي خاص خود را هم به جهت حفاظت براي محيط‌بانان دارند.
روزنامه اعتماد در ادامه مصاحبه‌هاي خود با محيط‌بانان اين‌بار به سراغ محيط‌باني از ديار لرستان رفته است. رحمان بازگير، محيط‌بان يگان حفاظت اداره كل محيط‌زيست لرستان كه امسال هم به عنوان محيط‌بان نمونه كشور شناخته شد، از سال 1391 مشغول به كار شده و در رشته مهندسي منابع طبيعي مرتع و آبخيزداري مشغول به تحصيل است. او مي‌گويد كه به دنبال هيچ پستي نيستم و نخواهم بود فقط تا زماني كه بتوانم مي‌خواهم محيط‌بان باشم.
جالب است بدانيد در زمان انجام اين مصاحبه (7:30 شب دوشنبه مورخ ۱۷ آذر) ساعت‌ها در تعميرگاه منتظر تحويل گرفتن يكي از دو ماشين محيط‌باني بود و در آخر هم به دليل هزينه تعمير ماشين به مشكل برخورد. حاصل اين گپ و گفت را در ادامه مي‌خوانيد:
شما يكي از محيط‌بانان نمونه سازمان حفاظت محيط‌زيست هستيد، در سال‌هاي خدمت‌تان چه جوايزي را كسب كرده‌ايد؟
من در سال ۹۵ به عنوان محيط‌بان نمونه استان لرستان و در سال ۹۸ هم به عنوان محيط‌بان نمونه ملي كشوري شناخته شدم.
از ابتدا در استان لرستان بوديد؟
بله من كلا فقط در استان لرستان بوده‌ام اما محل خدمتم در داخل استان تغيير كرده. اوايل در مناطق بودم و الان چند سالي است كه در اداره كل مشغول به خدمت هستم. در يگان حفاظت ما سطح استان را پوشش مي‌دهيم و گشت كنترل شامل كل استان لرستان مي‌شود. اما اوايل خدمتم در منطقه سفيدكوه خرم‌آباد مشغول بودم.
مناطق حفاظت شده لرستان چه ويژگي‌هاي شاخصي دارند؟
استان لرستان ويژگي‌هاي طبيعي خاص خود را دارد به عنوان مثال «منطقه حفاظت شده سفيدكوه خرم‌آباد» كه من اوايل خدمتم آنجا بودم، گونه جانوري شاخصش، كل و بز است اما به غير از آن در اين منطقه پلنگ، خرس قهوه‌اي، روباه، شغال، كفتار، گرگ، گراز، گربه وحشي، رودك، كبك دري، عقاب طلايي، مار قيطاني، تيرمار، گرزه مار، آگاماي فلس شاخي، آگاماي صخره‌اي فلس درشت، گكوي مديترانه‌اي، لاك‌پشت‌هاي بركه‌اي و مهميزدار هم يافت مي‌شود. گون، كلاه ميرحسن، چوبك و انواع گرامينه‌ها هم جزو پوشش گياهي آن هستند.
در «منطقه حفاظت شده اشترانكوه» هم قوچ و ميش، خرس قهوه‌اي، پلنگ، گربه وحشي، كفتار، روباه معمولي، گرگ، كبك دري، كبك، عقاب طلايي، دليجه، بحري، شاهين، چكاوك، سهره طلايي، سهره پيشاني سرخ، سهره نوك بزرگ، چلچله دمگاه سفيد، سار صورتي، جي‌جاق، بزمجه بياباني، لاكپشت مهميزدار، آگاماي صخره‌اي فلس درشت، كور مار، افعي شاخدار، سوسمار مار چشم، لاسرتا و اسكينگ گزارش شده است.
در «اثر طبيعي ملي غار ماهي كور»، شاهد حضور گونه اندميك و منحصربه‌فرد ماهيان كور غار هستيم و در همان منطقه هم مورد، ني، جاز و بادام كوهي يافت مي‌شود.
«زيستگاه سمندر لرستاني» لرستان حدود ۲۳ هزار هكتار وسعت دارد و همان‌طور كه از نامش پيدا است، سمندر كوهستاني لرستان را ميزباني مي‌كند. اما در عين حال پلنگ، خرس قهوه‌اي، كل و بز، روباه و سنجاب هم دارد و گونه‌هاي گياهي شاخص آن بلوط، كيكم، بنه،كنار و جاز هستند .
در تالاب‌هاي استان لرستان شما مي‌توانيد پرندگاني مانند بوتيمار، حواصيل، لك‌لك، انواع مرغابي‌ها و اردك‌ها، فلامينگو، عقاب ماهيگير و اردك بلوطي را مشاهده كنيد. در مجموع تنوع گياهي و جانوري لرستان واقعا كم‌نظير است.
باتوجه به حضورتان در يگان محيط‌زيست مشكلات استان لرستان را بيشتر چه مي‌دانيد؟
اول از همه كمبود نيرو است كه خودش به نوعي مشكلات ديگر مانند زياد بودن شكارچي‌هاي غيرمجاز را هم تحت‌تاثير قرار داده. اگر بخواهم صادق باشيم، از محيط‌بانان حمايت زيادي نمي‌شود و امكانات خيلي كم است به عنوان مثال از نظر خودرو، تجهيزات كوهنوردي و... مشكلاتي هست.
شما در اين مدتي كه محيط‌باني كرده‌ايد از نزديك و لحظه به لحظه ادوات و ابزاري كه براي كارتان لازم است را داشته‌ايد يا جاي خالي آنها را حس كرده‌ايد. چه ابزاري براي محيط‌باني لازم است؟
محيط‌بان اول از همه بايد لباس مناسب، پوتين مناسب و كوله‌پشتي مناسب داشته باشد، الان همه محيط‌بان‌ها لباس، پوتين و كوله‌پشتي دارند اما مناسب نيستند. به عنوان مثال ما كيسه خواب داريم ولي نمي‌توانيم شب‌ها از آن استفاده كنيم چون شب‌هاي لرستان واقعا سرد است و كيسه خواب‌هاي ما جوابگو نيست.
جداي از آن امكانات موجود در كوله‌پشتي محيط‌باني هم مهم است كه از اين نظر مشكل داريم. تجهيزاتي مانند شوكر و اسپري را يك محيط‌بان بايد داشته باشد چون جزو وسايل بازدارنده است و فقط اسلحه كارساز نيست. ما در ۹۹درصد مواقع سعي مي‌كنيم كه از اسلحه استفاده نكنيم مگر به ناچار و در مواقع حاد اما شوكرها و اسپري‌ها بايد جايگزين شوند، يك مشكل الان اين است كه باتري‌هاي شوكرها را نمي‌توانيم جايگزين كنيم و بدون استفاده مي‌مانند يا اسپري بعد از يك مدت كه استفاده مي‌شود، خالي شده و بايد مجدد پر شود اما چون دير به دير شارژ يا تعويض مي‌شوند، ما هم در عمل دست خالي مي‌مانيم. الان هر دو يا سه محيط‌بان فقط يك شوكر يا اسپري دارند كه اين خودش خيلي كم است.
بزرگ‌ترين چالش شما در منطقه الان چيست؟
اولين و بزرگ‌ترين مشكل ما شكارچي‌هاي منطقه هستند كه تعدادشان كم هم نيست. روستاهاي حاشيه منطقه حفاظت شده زياد هستند، به عنوان مثال «منطقه حفاظت شده سفيدكوه»، شروعش از خرم‌آباد است اما شهرستان‌هاي الشتر، نورآباد، فيروزآباد، دوره و چگني و كوهدشت هم با آن مجاورت دارند. به اين وسعت كه منطقه حفاظت شده سفيدكوه دارد و ۵ يا ۶ شهرستان اطراف آن هستند، بايد حضور شكارچي‌هاي محلي را هم كه از روستاهاي اطراف مي‌آيند، اضافه كرد. حدود ۱۰۰ روستا در اطراف اين منطقه است، همه اين روستاها بلااستثنا شكارچي دارند. در نتيجه الان يكي از مشكلات ما شكارچي‌هاي محلي هستند.
در مقابل اين تعداد شكارچي كه قطعا زياد هم هستند، شما چند نيروي محيط‌باني داريد؟
در «منطقه حفاظت شده سفيدكوه» حدود ۲۵ ن نيرو مشغول به كار هستند يعني حدود ۷۰ هزار هكتار را تنها ۲۰ محيط‌بان مي‌توانند كنترل و پايش كنند در حالي كه به صورت استاندارد همين منطقه به ۷۰ يا ۸۰ نفر نيرو نياز دارد. اين را هم بگويم كه «منطقه حفاظت شده سفيدكوه» بيشتر به صورت خطي است يعني حدود ۸۰ يا ۹۰ كيلومتر طولش است، در نتيجه محيط‌بان‌هاي منطقه به حداقل ۴يا ۵ خودروي كمك‌دار سرحال نياز دارند اما متاسفانه فقط دو خودرو براي اين منطقه درنظر گرفته شده كه هميشه هم يكي از آنها خراب است. از طرف ديگر موتوسيكلت كافي هم دراختيار ما نيست.
به حضور شكارچيان محلي اشاره كرديد، وضعيت آموزش جوامع محلي چطور پيش مي‌رود؟
خوب واقعيتش اين مورد يكي از مشكلات اداره كل محيط‌زيست لرستان است چون تعداد نيرو براي آموزش كم است. اگر آموزش جوامع محلي باشد، قطعا مشكلات كمتر مي‌شود.
وضعيت بنزين براي ماشين‌هاي شما چطور است؟
ما محدوديت بنزين را داريم چنانكه براي همين تنها دو خودرو هم پول كافي براي بنزين نيست كه بتوانيم از آنها در گشت‌هاي هر روزه استفاده كنيم.
سيستم گرمايشي در پاسگاه‌هاي محيط‌باني چطور است؟
وضعيت بعضي پاسگاه‌هاي محيط‌باني لرستان خوب است، پاسگاه‌هايي كه نزديك روستاهاي گازكشي شده باشند، مشكل زيادي ندارند اما بعضي پاسگاه‌ها مانند پاسگاه تي‌دار در سفيدكوه يا پاسگاه محيط‌باني گهر يا پاسگاه تي در «منطقه حفاظت شده اشترانكوه»، سيستم گرمايشي بخاري نفتي دارند.
امكانات و جيره پاسگاه‌هاي محيط‌باني چطور است؟
متاسفانه در خيلي از پاسگاه‌هاي محيط‌باني لرستان بودجه كافي نيست و بنابراين جيره خشكي كه بايد داخل پاسگاه باشد كه محيط‌بان‌ها در زمان كار استفاده كنند، موجود نيست. متاسفانه در خيلي مواقع محيط‌بان‌ها بايد هزينه كنند يعني هم بايد داخل منزل خرجي بگذارند هم براي خورد و خوراك در زمان كارشان هزينه كند.
پاسگاه‌هاي محيط‌باني لرستان بناهاي ساخته شده هستند يا نه به صورت كانتينر چون تا جايي كه خاطرم هست يكي از دلايل حمله به محيط‌بان گتوندي كه منجر به قطع پاي ايشان شد، حضورشان در يك كانتينر بود.
ما در استان لرستان در پاسگاه‌هايي كه به صورت فصلي برقرار هستند، هم از كانتينر هم از چادر استفاده مي‌كنيم ولي پاسگاه‌هاي ثابت هم داريم.
چه تعداد از پاسگاه‌هاي شما فصلي است؟
۸ يا ۹ پاسگاه ما به اين صورت است. اين پاسگاه‌ها دو يا سه ماه برپا مي‌شوند و بعد جمع مي‌شوند.
خاطرات خوب و بد شما از شغل محيط‌باني چيست؟
حقيقتش خاطرات خوب من مربوط به ۷ يا ۸ شكارچي بوده كه در گذشته مشكل و درگيري هم با آنها داشته‌ايم اما درنهايت توانسته‌ايم با صحبت و همفكري آنها را با خودمان همراه كنيم. اين افراد الان كمك ما شده‌اند اما خاطرات بد هم طبيعتا هست. من خودم هم تيراندازي به سمتم شده، هم درگيري و هم جراحت را تجربه كرده‌ام.
محيط‌باني از لرستان بوده كه حين درگيري با شكارچيان غيرمجاز شهيد شود؟
بله زنده‌ياد علي‌راست هادي چگيني در سال ۷۸ شهيد شدند.
باتوجه به شرايطي كه به تازگي براي يكي از محيط‌بان‌هاي استان مازندران پيش آمده، شما شرايط رسيدگي حقوقي به كار محيط‌بان‌ها را از جانب سازمان محيط‌زيست در مواقع خاص چگونه ارزيابي مي‌كنيد.
متاسفانه فكر مي‌كنم كه كمي ضعيف است، من معتقدم اداره حقوقي محيط‌زيست بايد كمي قوي‌تر و كاركشته‌تر باشد و حتي نيروي بيشتري داشته باشد كه بتواند در اين زمينه‌ها از محيط‌بان حمايت كند.
يگان سازمان حفاظت محيط‌زيست در مجموع خوب از محيط‌بان‌ها حمايت مي‌كند ولي باز هم كافي نيست و معتقدم بايد خيلي بيشتر از اينها باشد چه از لحاظ مادي چه معنوي.
آموزش محيط‌بان‌ها چطور است؟
محيط‌بانان بايد هر چند وقت يك‌بار آموزش اجتماعي، عمومي، مسائل حقوقي، تنوع زيستي و بيماري‌هاي مربوط به حيات‌وحش و اين‌جور مسائل را ببينند. معمولا هر محيط‌باني دو هفته آموزش در كرج يا استان را طي مي‌كند. درست است كه معمولا هر سال يا گاهي هر چند سال يك‌بار آموزش‌هايي به محيط‌بان‌ها داده مي‌شود و اين آموزش‌ها هم مربوط به قانون به كارگيري سلاح، نحوه برخورد در زمان درگيري، آموزش‌هاي روان‌شناسي و آموزش محيط‌بان‌ها براي آموزش جوامع محلي است اما در كل خيلي كم است چنانكه معمولا چند سال يك‌بار اتفاق مي‌افتد.
بعد از اتفاقي كه براي محيط‌بان مازندران رخ داد، سازمان محيط‌زيست اقدام خاصي براي محيط‌بان‌هاي لرستان انجام داده؟ منظورم جلسات همفكري يا توجيهي محيط‌بانان است.
تاكنون كه انجام نشده ولي معمولا در آموزش‌هايي كه بدو خدمت يا بين خدمت صورت مي‌گيرد، مسائلي را به ما مي‌گويند ولي كم است و بايد دست‌كم ۶ ماه يك‌بار يا حتي يك‌سال يك‌بار آموزش‌ها تكرار و زمان آنها هم به نظرم بايد بيشتر شود.