27 سال از 107 سال نفت
سيد احمد ميرمطهري٭
از كشف و استخراج از نخستين چاه نفت در ايران 107 سال مي‌گذرد و ظاهرا در 27 سال آخر آن سعي شده است كه در اساسنامه شركت ملي نفت تغييراتي صورت گيرد كه هنوز هم تحقق نيافته است. در هفته‌هاي گذشته اين خبر در رسانه‌ها آمده است كه به علت بي‌رغبتي دولت‌ها در 27 سال گذشته در اصلاح اساسنامه شركت ملي نفت، مجلس خود در اين زمينه فعال شده و پيش‌نويسي را تنظيم كرده كه قرار است در نيمه دوم ماه جاري و شايد در صحن علني به بحث و گفت‌وگو گذاشته شود. اينجا واقعا جاي تامل است، چطور بيش از ربع قرن از طرح مساله مهمي چون اساسنامه جديد براي شركت ملي نفت مي‌گذرد و هنوز هيچ چيز نهايي نشده است؟ از آنجا اين موضوع جاي درنگ دارد كه ايران، كه يكي از بزرگ‌ترين كشورهاي داراي ذخاير نفت و گاز جهان و يكي از تعيين‌كننده‌ترين كشورها در جمع اعضاي اوپك است، اگر كاستي در اساسنامه شركت ملي نفت بوده كه اصلاح را ضروري مي‌كرده است، اين شركت چطور و با چه استراتژي نفتي طي اين سال‌ها اداره و هدايت مي‌شده است؟ اساسا در شركت ملي نفت استراتژي در جهت حفظ و نگهداري و بهره‌برداري از ثروت ملي در چارچوب اساسنامه فعلي وجود دارد يا خير ؟ اساسنامه احتمالي جديد تا چه حد تامين‌كننده منافع ملي كشور در شرايط سياسي اقتصادي منطقه و جهان است.
در طول ربع قرن گذشته تحولات بسيار زيادي در صنعت نفت و در جهان رخ داده است كه اگر از آخرين آنها شروع كنيم، انقلاب شيل در استخراج شيميايي نفت، سقوط شديد در قيمت نفت بعد از سال‌ها افزايش از يك سو و تحولات سياسي و نظامي در كشورهاي صاحب ذخاير نفت در خاورميانه و شاخ آفريقا، از سوي ديگر، قابل ملاحظه و با اهميت است و شما به همه اينها، تحريم‌هاي صادرات نفت ايران و كلا تحريم‌هاي اقتصادي تحميل شده به كشور را نيز اضافه كنيد. آيا اين ملاحظات بين‌المللي در اساسنامه جديد ملحوظ شده است يا آنكه اساسنامه فعلي پاسخگوي همه اين تحولات است. در شرايط فعلي جهان، عربستان سعودي كه مشي نفتي كاملا مغايري با ايران در اوپك دارد، همين ماه گذشته تصميم به تغيير ساختار و استراتژي شركت نفت خود موسوم به آرامكو را گرفت تا شركت نفتي خود را چابكي بيشتري ببخشد. آيا اساسنامه جديد براي شركت ملي نفت ايران متضمن به‌روزآوري و زمينه‌ساز تدوين استراتژي جديد با شرايط امروز جهان و كشور است؟ اصولا بي‌رغبتي دولت‌ها در تغيير اساسنامه چيست آيا خواسته‌هاي متصديان شركت ملي نفت از مفاد اساسنامه فعلي تامين‌شدني است و ضرورتي براي تغيير نمي‌بينند و براي شرايط امروز كشور در حوزه نفت برنامه و استراتژي دارند؟ اگر دارند پس اين 27 سال چه توضيحي دارد. سخن آخر آنكه آنچه امروز براي كشور اهميت دارد، مديريت ثروت نفت است و داشتن استراتژي در زمينه حفظ و صيانت از ذخاير نفتي و استخراج و فروش نفت و نهايتا چگونگي تخصيص درآمد‌ها. نفت به مثابه منبع تجديدناپذير ثروت ملي بايد خاستگاه توليد ثروت‌هاي جديد درآمدزا در اقتصاد ملي باشد و از اين رو گرايش به شناخت نقش نفت در تحولات اقتصاد سياسي دنياي امروز اهميتي بيش از پيش يافته است و اساسنامه مناسب و به‌روز مي‌تواند بستر اجراي استراتژي‌هاي جديد در چارچوب منافع ملي كشور باشد. ٭ اقتصاددان