كاشان؛ اورشليم كوچك

كاشان ويژگي‌هاي فراواني دارد، از فرش و اولين كارخانه‌هاي نساجي مدرن مخمل كاشان تا گلابي كه از گل‌هاي قمصر گرفته مي‌شود و عطرش دنيا را پر كرده تا خانه‌هايي كه با همت و سرمايه مردم هر روز مرمت و بازسازي مي‌شوند و گردشگران را در فضاي زيباي خود مي‌پذيرند تا هم چشمشان از منظره خانه‌هاي قديمي حالا پيراسته سيراب شود و هم از انواع غذاها و شربت‌هاي سنتي كاشان جانشان صفايي پيدا كند. كاشان يك رنگين‌كمان هزار رنگ است كه تازه به تازه رخ نشان مي‌دهد. اين شهر تاريخي دارد و افراد صاحبنامي، اما شايد كمترکسی از ما بدانيم كاشان در زماني نه چندان دور يكي از كانون‌هاي زيست يهوديان بوده و آنچنان تشكيلات مفصلي در اين شهر داشته‌اند كه روزگاري آن را اورشليم كوچك مي‌خواندند؛ به زبان عبري «يروشلييم قاطان».

ماجرا بر اساس روايت‌هايي كه سينه به سينه نقل شده، اين‌طور است كه موشه هلوي و پسران و خانواده‌اش در قرن پانزدهم ميلادي و اوج انگيزاسيون قرون وسطي، از جور و ستم حاكمان اسپانيا عليه يهوديان از اين كشور مي‌گريزند و مسيري را طي مي‌كنند و سرانجام قافله آنها در كاشان بر زمين مي‌نشيند و ساكن مي‌شوند. به اين گروه يهوديان سفارادي گفته مي‌شود، واژه‌اي برگرفته از سپاراد يا همان اسپانيا. به اين ترتيب نام يهوديان سفارادي روي يهوديان ايراني هم ماند. موشه هلوي كه مزار او و پسرانش زيارتگاه يهوديان در كاشان است، از روحانيون بزرگ يهودي اسپانيا بوده و بعد از ورود به كاشان، اولين مدارس مذهبي يهودي به نام «يشيوا» را در اين شهر بنيان مي‌گذارد و كار آموزش يهوديت و زبان عبري را به شيوه مدارس مذهبي در اسپانيا آغاز مي‌كند. در اطراف اين شخصيت رواياتي بين مردم كاشان هنوز وجود دارد كه خشكسالي وحشتناكي در كاشان مي‌آيد و مردم از بي‌آبي و بي‌غذايي دسته‌دسته جان مي‌داده‌اند. كاشاني‌ها مي‌گويند روزي امام جمعه شهر به در خانه موشه هلوي مي‌آيد و از او مي‌خواهد براي دفع شر خشكسالي دعا كند. موشه هلوي و هشت پسرش به مدت يك هفته در بيابان‌هاي كاشان به اعتكاف و دعا و روزه مي‌نشينند تا باران نازل مي‌شود.

خبري از موشه هلوي و هر نوع نشانه‌اي از حضور اين فرد در كاشان پيدا نبود تا اينكه اوايل دهه 1370، در گودبرداري براي ساخت خانه‌اي چند گوردخمه و استخوان پيدا مي‌شود. صاحب خانه كار را متوقف مي‌كند و به شهرداري خبر مي‌دهد و شهرداري هم به اداره ميراث. كارشناسان ميراث خط عبري را روي گورها شناسايي مي‌كنند و از انجمن كليميان تهران كمك مي‌خواهند. در ادامه ماجرا، كارشناسان انجمن گوردخمه‌هاي موشه‌ هلوي و هشت پسرش را كه كنار هم دفن شده بودند، شناسايي مي‌كنند و قطعه زمين كوچك از مالك خريداري و عمليات مرمت و ساخت دوباره آرامگاه زيرنظر ميراث فرهنگي استان آغاز مي‌شود. بعد از چندي، خانه كناري هم خريده شده و به عنوان زائرسرا مرمت مي‌شود. حاصل مجموعه كوچكي در بافت قديمي كاشان و يكي از نشانه‌هاي زيست پرتعداد و درازمدت يهوديان در اين شهر است. شايد بد نباشد بدانيد، كل هزينه‌هاي اين اقدام را لرد ديويد آليانس پرداخت كرده. كاشاني معروف و يكي از بزرگ‌ترين كارخانه‌داران بريتانيا كه ‌زاده كاشان است و با وجود آنكه بيش از هفتاد سال است از زادگاه خود مراجعت كرده، هنوز از هر راهي بتواند دين خود را به كاشان ادا مي‌كند و هنوز با لهجه شيرين كاشاني خود را «داوود كاشي» مي‌خواند.