چشم‌انداز امروزين ارتش روسيه
محمود فاضلي
كتاب «چشم‌انداز امروزين ارتش روسيه» با ويراستاری «استفن بلنك» و ترجمه مشترك دكتر «الهه كولايي»، استاد دانشگاه تهران و دكتر «سيده مطهره حسيني» از سوي انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد. مقاله‌هاي اين كتاب با هدف ارايه ديدگاه‌هاي كوتاه از رويدادهاي داخلي، توانايي اقتصادي روسيه (و به ويژه بخش‌هاي علمي و فناوري آن) براي پشتيباني از برنامه‌هاي دفاعي، عمليات سوريه و اوكراين، جنگ اطلاعاتي، مسائل هسته‌اي، نيروي دريايي و ارزيابي صحنه به صحنه ميداني رشد پايدار نيروهاي روسي و چالش‌هاي پيش روي آنان گردآوري شده است.
كنش‌هاي گوناگون روسيه در عرصه سياست خارجي و سياست بين‌الملل، بحث‌هاي زيادي را در مورد منطق و بنياد رفتارهاي اين كشور، عوامل و متغيرهاي موثر بر آن ايجاد كرده است. براي نمونه اگرچه در اسناد راهبردي سياسي و امنيتي روسيه بر اولويت خارج نزديك (جمهوري‌هاي پيشين اتحاد شوروي) در سياست خارجي- نظامي و امنيتي اين كشور تاكيد شده، اما از سال ٢۰۱۱ و به ويژه از سال ٢۰۱۵ روسيه حوزه تعامل و تقابل خود با امريكا را در خاورميانه گسترش داده است كه پيش از آن در اسناد رسمي اين كشور در اولويت پايين‌تري قرار داشت.
براي پاسخ به اين پرسش كه چرا روسيه با گذشت ٢۵ سال از فروپاشي اتحاد شوروي؛ امريكا و گسترش‌طلبي ناتو را تهديد امنيتي بزرگ خود برآورد مي‌كند؟ در نظر گرفتن طيفي از مولفه‌هاي ژئوپليتيكي ضروري است. اين موضوع، بهويژه از آگوست ٢۰۰٨ و حمله نظامي سنگين روسيه به گرجستان و نيز مداخله نظامي موثر اين كشور در بحران سال ٢۰۱۴ اوكراين و پيوسته‌سازي كريمه سبب شد، بسياري از تحليلگران سياست خارجي روسيه، رويكرد واقع‌گرايي تهاجمي را براي تبيين و تحليل سياست خارجي فدراسيون روسيه مناسب يابند.
الگوي رفتاري روس‌ها در سال‌هاي پس از فروپاشي اتحاد شوروي به خوبي نشان مي‌دهد آنان در پي حفظ ژئوپليتيك پيشين اتحاد شوروي هستند. در اين چارچوب رهبران روسيه، همراه با رويارويي استوار و پايدار با گسترش ناتو به قلمرو پيشين اتحاد شوروي، طرح‌هاي سياسي-اقتصادي- امنيتي مانند سازمان شانگهاي، بريكس و اتحاديه اقتصادي اوراسيايي را شكل داده‌اند تا به گونه‌هاي متفاوت در مسير ايجاد جهان چندقطبي پيش بروند.
اين سازمان‌ها از نظر ژئواكونوميك و ژئوپليتيك، نه تنها براي روس‌ها كه براي بسياري از جمهوري‌هاي پيشين شوروي و همسايگان آن اهميت ويژه‌اي دارند. تمركز بر انديشه اوراسياگرايي براي بسياري از روس‌شناسان، تاكيد بر ادعاها و ملاحظه‌هاي جغرافيايي روسي به شمار مي‌آيد. بسياري از تحليلگرانِ سياست‌هاي روسيه، چيرگي رويكردهاي نواوراسياگرايي در روسيه، بيش از آنكه بيان ملي‌گرايي قومي و فرهنگي باشد، ريشه در دغدغه‌هاي امنيتي رهبران اين كشور دارد.
اين روايت كه روسيه به رهبري پوتين، در جهاني كه امريكا استوارسازي پايه‌هاي امپرياليسم نوين را هدف قرار داده است، سهم خود را از ژئوپليتيك قدرت در جهان مي‌خواهد و انديشه قدرت بزرگ بودن خود را، نه تنها در جمهوري‌هاي پيشين اتحاد شوروي (خارج نزديك)، بلكه در ديگر مناطق هم مطرح مي‌سازد. اين ادعا بيش از اينكه واقعيتي امروزين باشد، ريشه‌هاي ژرف تاريخي دارد و از باورهاي سياسي، ژئوپليتيك و نظامي- امنيتي روسيه در قرن‌هاي پيشين برآمده است.
نكته مهم اينكه نظرسنجي‌ها، به ويژه در هنگام شكل‌گيري بحران اوكراين در سال ۲۰۱۴ و حمايت ملي از پيوسته‌سازي كريمه به خاك روسيه نشان مي‌دهد، اين خودباوري نه تنها در انديشه‌ها و گرايش‌هاي رهبران كرملين، بلكه در روح و جان ملت روسيه ريشه دارد.
درك واقعگرايانه از دگرگوني در هدفها، رويكردها، سياستها و برنامهها و ابزارهاي نظامي در روسيه و چشم‌اندازهاي جهاني و منطقهاي آن ميتواند تصويري روشنتر از محيط عملياتي و منطقهاي براي كنشگران رسمي در كشور ايجاد كند كه توانايي آنان را در تامين منافع مردم ايران افزايش دهد.
«آيزايا ويلسون»، مدير موسسه مطالعات راهبردي و انتشارات دانشكده جنگ ارتش امريكا، با اشاره به سياست‌هاي پوتين در شرق اروپا بر اين باور است كه سياست‌هاي تهاجمي او عليه غرب بي‌وقفه ادامه دارد. ويلسون اين فعاليت‌هاي نظامي و غيرنظامي را انگيزه تهيه و تدوين اين كتاب مي‌داند تا به تشكيل دفاعي روسيه، توانايي‌ها و هدف‌هايش پرداخته شود. اين كتاب بر پايه همايشي شكل گرفت كه در سال ٢۰۱۶ با گردآوردن كارشناسان برجسته بين‌المللي در مورد ارتش روسيه برگزار شد.
مقاله‌هاي اين كتاب با هدف ارايه ديدگاه‌هاي كوتاه از رويدادهاي داخلي، توانايي اقتصادي روسيه (و بهويژه بخش‌هاي علمي و فناوري آن) براي پشتيباني از برنامه‌هاي دفاعي روسيه است. موضوعاتي همچون «باز كردن گره پوتيني، تجديد حيات صنايع نظامي روسيه، علوم و فناوري روسيه، رزمايشهاي نظامي، بسيج جامعه روسيه، نوسازي در برابر بسيج، درسهاي آموخته شده، برنامهها و سياست‌هاي روسيه در حوزه سلاحهاي هسته‌اي، نيروهاي هسته‌اي و غيرهستهاي راهبردي روسيه در آينده، درسهايي از نبرد روسيه در سوريه، گسترش فعاليت‌هاي سايبري روسيه، نيروي دريايي روسيه، بخش آسيب‌پذير راهبردي روسيه، منابع نظامي روسيه در منطقه بالتيك، اوكراين و منطقه درياي سياه، 250 سال رويارويي با شورش، حضور نظامي روسيه در آسيای مركزي، سياست و قدرت نظامي روسيه در خاور دور، واكنش به چالش روسيه در شرق اروپا و ناتو خيزش روسيه» فصلهاي اين كتاب 801 صفحهاي است.