خطاي روسيه تزاري، تحقيق در منطقه و آموختن فنون نظامي به تركمن‌ها بود

اشاره – امروز، در قسمت پنجم از سلسله گزارش ترجمه مقاله ژنرال اُسكيبِف [احتمالا نام صحيح آن «ميخاييل اسكوبلف» باشد]، سردار روس در باب لشكركشي به هندوستان كه در بخش فهرست‌نويسي كتاب‌ خطي «كرّاسه ‌المعي» غلامحسين افضل‌الملك المعي در مجلس (دوره ناصرالدين شاه)، از اين مقاله با عنوان «رساله در بيان اقدامات دولت روس براي تملك و تصرفات آسياي مركزي» نام برده شده، به پايان شرح دو دوره اول و دوم از پيشرفت روس‌ها در آسيا مي‌پردازيم. در عين‌ حال، امروز در حالي براي نخستين‌بار، مبادرت به انتشار عمومي متن «معاهده گلستان» مي‌كنيم كه متاسفانه تا حدود نسبي بر اساس اسناد تاريخي و پژوهش‌هاي تاريخ سياست خارجي و ديپلماسي انجام شده كه مبتني بر اسناد است، به چرايي و چگونگي تجزيه و ازهم‌پاشيدگي جغرافياي تاريخي امپراتوري ايران باستان كه به ارتباطات اجتماعي، تجارت و روابط فرهنگي مردم منطقه آسيب‌هاي جدي و پرخطر بلندمدت وارد كرده، پي برده‌ايم.

خلاصه طرحي كه ابتدا ژنرال اُسكبُلف ريخته بود و ما مختصرا شرح داديم، تغيير يافت و قبل از آنكه ژنرال مشاراليه وفات نمايد طرح ديگر ريخت و نقطه عزيمت را غير از اورنبورغ قرار داد چه از اين شهر تا هرات تقريبا شش ماه مسافت و راه بود.

ترس از تراكمه در اين اوآخر رفع شده و سنگر واحدي كه در ميان روسها و هرات برپا بود در سنه هزار و هشتصدوهشتاد ميلادي [۱۲۹۷هجري] از ميان برداشته شد و پنجاه هزار سوار نيمه وحشي تركمن جزو قشون روس گرديده و در تحت بيرق روس قرار گرفت بودند و از براي مقاومت با انگليسها در عرض راه قندهار يا كابل بهرات مهيا گرديد. خلاصه اسكبلف باين خيالات بود كه چند روزي طول نكشيد كه جنگ روس و عثماني درگرفت و ژنرال اُسكبلُف برياست بعضي از عساكر روس منصوب شد و فتحها كرد كه تا دير زماني از خاطرها محو نخواهد شد.

ژنرال اُسكبلُف با كمال تأسف از آسيا خارج شد چه سابقا تمام خدمات عسكريه او در آنجا صورت انجام پذيرفته و بزور شمشير فيروزي تاثير خود جميع درجات و رتبه‌هايي را كه بايد كسب نمايد، نموده بود.

سه سال بعد باز ژنرال مشاراليه بآسيا بازگشت و رونق و شوكت دولت روس را كه در آن نواحي رو بتنزّل نهاده بود باز جلوه و ترقي داد و اقتدار دولت روس را در ممالك وسيعه آسياي مركزي برقرار ساخت.

در سال هزار و هشتصد و شصت و نه [۱۲۸۶هجري] سه نفر صاحبمنصب با چندنفر قزاق و چندنفر سرباز در ساحل شرقي درياي خزر از كشتي خارج و بخشكي آمدند و آن سه صاحبمنصب بعدها در امور آسياي مركزي اسم و رسم و شهرت تامي بهم رسانيدند از اين سه نفر يكي استوليه‌تف بود كه چندي بعد بسمت سفارت بكابل رفت ديگري كردكُف نام داشت كه تا هراترا [هرات را] سياحت نمود و سياحت او مشهور گرديد. سيمّي ژنرال اسكبلف بود تا زمان اعلان جنگ روس و عثماني اين سه نفر صاحبمنصب بتفتيش و تحقيقات ميپرداختند و بارها با تراكمه جنگهاي مختصر كرده اما عيب كار اين بود كه از سنت پطرزبورغ بانها اجازه داده نمي‌شد كه ضربت سختي باينطايفه [به اين طايفه] وارد آورند و اين جماعت غارتگر را متفرق سازند و فقط نتيجه محاربات آنها اين شد كه سواران بي‌نظم و ترتيب تراكمه معتاد باطاعت احكام رييس شدند و در حقيقت بواسطه همين جنگها بود كه تركمنهاي تكه سنكر مجبور شدند و ساختن ياد گرفتند و در سال هزار و هشتصد و هفتاد و نه قشون روس را شكست دادند. ژنرال اسكبلف قليل زماني قبل از وفات خود با وقايع‌نگار انگليسي معروف بشارل ماروين ملاقات نموده باو اظهار داشته بود كه ما خبط عظيمي كرديم كه وقتي در [كراسُنودُنك] از كشتي خارج شديم پيش نرفتيم و اوقات خود را صرف محاربات مختصره نموديم و بتحقيقات امكنه پرداختيم و جهه آنكه دولت روس مايل نبود كه اقدام بجنگ بزرگي نماييم و حاصل اينوضع و كار اين شد كه تركمنها را فنون حربيه آموختيم و آخر كار آنها طوري ماهر شدند و خوب جنگ مي‌كردند كه ما مجبور شديم با آنها جنگهاي بزرگ كنيم و نفوس كثيره را عرضه هلاك ‌سازيم تا بر آنها غالب شويم و ربقه اطاعت را بر گردن انطايفه [آن طايفه]‌گذاريم. اين بود شرح دوره اوّل و دويم پيشرفت روسها در آسيا. ادامه دارد...

منبع: كتابخانه خطي مجلس